Ποιοι… αυτοκτόνησαν τον Τσαϊκόφσκι

09:23 7/6/2018 - Πηγή: Protagon

Ας ξεκινήσουμε από ένα ποτήρι μολυσμένο νερό. Μολυσμένο από το βακτήριο δονάκιο της χολέρας (Vibrio cholerae). Αόρατο, αλλά θανατηφόρο. Πώς έφτασε αυτό το ποτήρι στα χείλη του εθνικού –και πολυακουσμένου– Ρώσου συνθέτη Πιότρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι στις 6 Νοεμβρίου του 1893 (στα 53 του), στην Αγία Πετρούπολη, θα παραμένει αίνιγμα. Ηταν μόνος; Ή κάποιοι του το έδωσαν να το πιει, σαν το κώνειο του Σωκράτη, εν γνώσει του ή μη; Το σίγουρο είναι ότι αυτό το ποτήρι έφθασε στα χείλη του και προκάλεσε τον –πρόωρο– θάνατό του.

Το ζήτημα είναι το χέρι που το έφερε στα χείλη. Το δικό του;

Ή μήπως το χέρι μιας κλίκας παλιών συμμαθητών του, αριστοκρατών, που τον δίκασαν, μάλλον πρόχειρα, για το «μεγάλο αμάρτημά» του, τον καταδίκασαν με συνοπτικές διαδικασίες και τον υποχρέωσαν να φέρει γρήγορα το τέλος του. Θάνατος από χολέρα ήταν η μέχρι σήμερα επίσημη εκδοχή για το τέλος του συνθέτη της «Λίμνης των κύκνων», αλλά και της περίφημης Παθητικής Συμφωνίας την οποία συνέθεσε με όλη την πίκρα και την κατάθλιψη που του έφερε η γνώση των άλλων για το «αμάρτημά» του. Αυτοκτονία, ήταν η νεότερη εκδοχή. Βοούν οι περισσότερες καινούργιες και πιο πλήρεις βιογραφίες του συνθέτη. Δολοφονία, είναι το ερωτηματικό που μένει στον αέρα. Εστω, εξαναγκασμένη αυτοκτονία. Και κάτι ακόμη: ήταν δονάκιο της χολέρας ή αρσενικό εκείνο που έστειλε στον θάνατο τον Τσαϊκόφσκι; Τα συμπτώματα, αποφάνθηκαν οι ειδικοί, δεν διαφέρουν.

Για μόλυνση μιλούσαμε. Αυτήν που φοβήθηκε, λέει, για τη νεολαία, το νυν καθεστώς της Ρωσίας, ύστερα από χρόνια απόκρυψης και από το τσαρικό και από το σοβιετικό καθεστώς του μυστικού και του «αινίγματος».

Με τον βιολονίστα και εραστή του, Ιωσήφ Κότεκ

Ε, ναι, λοιπόν. Ο Πιότρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι ήταν ομοφυλόφιλος. Ή, έστω, αμφιφυλόφιλος. Είχε σχέσεις με γυναίκες, και δη θυελλώδεις, αλλά κανείς δεν ήξερε, εκτός από τον ίδιο, αν αυτή ήταν μία κοινωνική συνθήκη και μια αναδίπλωση υπέρ του κοινωνικού στάτους του στην –πολύ συντηρητική- τσαρική Ρωσία ή ο αληθινός πόθος του. Διότι πόθο είχε και για άντρες ή αγόρια. Και αυτό το έχει καταγράψει ο ίδιος. Σε μια σειρά επιστολές του.

Σαν εκείνη που εξομολογείται: «Είμαι πιο ερωτευμένος από ποτέ. Θεέ μου, τι αγγελικό πλάσμα και πόσο ποθώ να γίνω σκλάβος του, παιχνιδάκι του, κτήμα του!» Για έναν καλλίπυγο καμαρότο, με τον οποίο ερωτοτροπούσε τόσο παθιασμένα, που σχεδόν δεν κρατούσε τα προσχήματα. Και γραπτώς. Ή σαν τον νεαρό «εκπληκτικής ομορφιάς», που ύστερα από μια βόλτα, όπως ο Τσαϊκόφσκι έγραφε, του προσέφερε χρήματα, «αλλά αρνήθηκε. Το κάνει για τον έρωτα και επειδή λατρεύει τους άνδρες με γένια». Επιστολές που δεν είχαν περιληφθεί στην ολότητά τους σε καμία από τις πιο πρόσφατες βιογραφίες του συνθέτη, ούτε στην αγγλική τους μετάφραση. Οπως λέει η καθηγήτρια στο Bard College, της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, Μαρίνα Κοσταλέβσκι. Η οποία υπογράφει τον τόμο «The Tchaikovsky Papers: Unlocking the Family Archive» (Οι επιστολές Τσαϊκόφσκι: Ξεκλειδώνοντας το οικογενειακό αρχείο), που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Γέιλ (Yale University Press), σε ΗΠΑ και Βρετανία.

Το εξώφυλλο του βιβλίου «Οι επιστολές Τσαϊκόφσκι: Ξεκλειδώνοντας το οικογενειακό αρχείο» της Μαρίνας Κοσταλέβσκι

Οι επιστολές βρίσκονται στο Κρατικό Σπίτι Μουσείο Τσαϊκόφσκι, στην πόλη Κλιν, όπου ο συνθέτης έζησε από το 1892 μέχρι τον θάνατό του, έναν χρόνο μετά, μεσούσης μιας επιδημίας χολέρας. «Στο βιβλίο μας, όλα τα κείμενα δημοσιεύονται στην ολότητά τους και δεν έχουν αλλοιωθεί είτε από τη συντηρητική λογοκρισία ούτε από επιλεκτική χρήση» παρατηρεί η ρωσικής καταγωγής Μαρίνα Κοσταλέβσκι. Η οποία γνωρίζει πολύ καλά ότι η ομοφυλοφιλία του Τσαϊκόφσκι «ακόμη αποτελεί αντικείμενο πολύ θερμών, ακόμη και πολύ άσχημων δημόσιων συζητήσεων» στη Ρωσία.

Κάτι ξέρει; Βεβαίως. Οτι ο αντι-ομοφυλοφιλικός νόμος, που ψηφίστηκε στη Ρωσία το 2013, προκάλεσε την αφαίρεση κάθε νύξης περί «διαφορετικών» σεξουαλικών προτιμήσεων» του εθνικού συνθέτη, με αφορμή μια βιογραφική ταινία του Κίριλ Σερεμπενίκοφ, σε σενάριο Γιούρι Αράμποφ. Και με ισχυρισμούς «απαράδεκτους και ανύπαρκτους», κατά τις Αρχές. Και αυτό παρά τις έρευνες ιστορικών και μουσικολόγων. Ενώ οι 5.000 επιστολές του συνθέτη παρέμεναν επί δεκαετίες στα χέρια σοβιετικών ερευνητών και μουσικολόγων, οι οποίοι αρνούνταν να τις παραδώσουν προς έκδοση και μετάφραση.

Το ημερολόγιο του Τσαϊκόφσκι εκτίθεται στο Κρατικό Σπίτι Μουσείο Τσαϊκόφσκι στο ΚλινΟ ρώσος συνθέτης στον κήπο του σπιτιού του, το 1890 (Wikipedia)

Η ταινία των Σερεμπενίκοφ και Αράμποφ γυρίστηκε τελικά, αφού όμως υπέστη πέντε διαδοχικές αλλαγές με μεγάλες δόσεις αυτολογοκρισίας, όπως εκτιμήθηκε, για να πάρει τελικά και κρατική επιχορήγηση. Αφού βεβαίως εξαφανίστηκαν ακόμη και νύξεις περί ομοφυλοφιλικών επιλογών. Και αφαιρέθηκαν ακόμη και τα στοιχεία –που είχαν χρησιμοποιηθεί στο αρχικό σενάριο του Αράμποφ– από την αυτοβιογραφία του αδελφού του Πιότρ Ιλιτς, Μόδεστου, απροκάλυπτα ομοφυλόφιλου και αγκάθι στην «ηθική» της τσαρικής Ρωσίας. Από φόβο απέναντι στον νόμο που απαγόρευε ρητά και κατηγορηματικά «την προώθηση μη παραδοσιακών σεξουαλικών σχέσεων».

Δεν μπορεί να δει κάποιος επιπόλαια ότι η έκδοση των επιστολών του Τσαϊκόφσκι εκδόθηκε σε αμερικανικό έδαφος, την ώρα που οι σχέσεις ΗΠΑ – Ρωσίας, ή αν θέλετε Τραμπ – Πούτιν, εκτιμάται πως βρίσκονται στο ναδίρ. Ομως, τα γραφόμενα του ίδιου του συνθέτη είναι εκεί και βλέπουν το φως για πρώτη φορά ύστερα από πολλές δεκαετίες τσαρικής αρχικά, σοβιετικής στη συνέχεια, λογοκρισίας για τον «εθνικό μουσικό θησαυρό».

Με τη σύζυγο του Αντονίνα Μιλιούκοβα. Ο Τσαϊκόφσκι είχε σχέσεις με γυναίκες και δη θυελλώδεις, αλλά κανείς δεν ήξερε, εκτός από τον ίδιο, αν αυτή ήταν μία κοινωνική συνθήκη

Ο καμαρότος που λέγαμε παραπάνω σκιαγραφήθηκε αρκούντως όταν άνοιξαν τα σοβιετικά αρχεία, που ο Στάλιν κρατούσε ως «επτασφράγιστο μυστικό», όσον αφορά τις προτιμήσεις του Τσαϊκόφσκι. Ηταν ο υπηρέτης του Αλεξέι Σοφρόνοφ, ο νεαρός Βλαντιμίρ (ή Μπομπ) Νταρίντοφ, που σκιαγραφήθηκε κατ’ αρχάς στο ερωτικό μυθιστόρημα του Ε.Μ. Φόστερ «Μωρίς». Οπου αποκαλύπτεται ότι ο Τσαϊκόφσκι είχε αφιερώσει στον Μπομπ την «Παθητική» του.

Ηδη από το 1993, όταν γιορτάστηκαν τα 100χρονα του «Καρυοθραύστη», η έρευνα του έγκυρου μουσικολόγου στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ Ντέιβιντ Μπράουν κατέληγε στην παραδοχή ότι ο Τσαϊκόφσκι εξαναγκάστηκε, για «λόγους τιμής», να πιει αρσενικό ή μολυσμένο με το δονάκιο της χολέρας νερό, από τα μέλη μιας Λέσχης Τιμής των συμμαθητών του στην Αυτοκρατορική Νομική Σχολή της Αγίας Πετρούπολης. Στην ίδια εκδοχή είχε καταλήξει ντοκιμαντέρ του BBC και ρεπορτάζ των New York Times, με απόψεις επιφανών ερευνητών. Ακόμη και ο χρόνος επώασης του δονακίου δεν ταυτίζεται, επιστημονικά, με τον υποτιθέμενο χρόνο που μολύνθηκε ο Τσαϊκόφσκι, ήτοι στις 2 Νοεμβρίου 1893.

Ο Ρίτσαρντ Τσάμπερλεϊν (αριστερά) ως Τσαϊκόφσκι στη θρυλική ταινία του βρετανού σκηνοθέτη Κεν Ράσελ, «Music Lovers», 1971

Ο ίδιος ο Πιότρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι πάντως έγραφε, απερίφραστα, στο ημερολόγιό του: «Τι μπορώ να κάνω για να γίνω κανονικός;» Και παρά τις θυελλώδεις ετεροφυλόφιλες σχέσεις του, όπως με τη Ναντέτζνα φον Μεκ, που είχαν δώσει τροφή για σχόλια, ο γάμος του με την άλλοτε μαθήτριά του Νίνα Μιλιουκόβα πολύ σύντομα κατέληξε σε αποτυχία και διαζύγιο. Στοιχείο στο οποίο εστίασε εντυπωσιακά η θρυλική ταινία του βρετανού σκηνοθέτη Κεν Ράσελ, «Music Lovers» (1971). Βασισμένη στο σενάριο του συγγραφέα Μέλβιν Μπραγκ και την έρευνα της συγγραφέως και ιστορικού Κάθριν Ντίνκερ Μπόουεν «To my best friend», ή αργότερα, «Beloved Friend» (Αγαπημένε φίλε – Bowen Press) στις επιστολές του ίδιου του συνθέτη προς τη φίλη του – με την οποία είχαν αποφασίσει να μη βρεθούν ποτέ εκ του σύνεγγυς – Ναντέτζνα φον Μεκ, μεταξύ 1876 και 1878.

Σε μια αξιομνημόνευτη σκηνή της ταινίας, η Νίνα Μιλιουκόβα (Γκλέντα Τζάκσον) εμφανίζεται ως μανιασμένη και ανικανοποίητη από τον Τσαϊκόφσκι (Ρίτσαρντ Τσάμπερλεϊν) νυμφομανής και ψυχικά διαταραγμένη, επιχειρώντας ούτε λίγο ούτε πολύ να τον υποχρεώσει σε συνουσία πάνω σε ένα τρένο που τρέχει στις ράγες. Και εκείνος να αποφεύγει να ενδώσει, με όλες του τις δυνάμεις. Το ένα στοιχείο έχει καταδειχθεί, με στοιχεία, από τους ιστορικούς: η Νίνα Μιλιουκόβα είχε διαγνωσθεί επισήμως με «παράνοια». Το άλλο;

The post Ποιοι… αυτοκτόνησαν τον Τσαϊκόφσκι appeared first on Protagon.gr.