Αφιέρωμα 1821-2021: Η ιδέα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο έργο του Ρήγα

07:02 20/11/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Μια από τις σημαντικότερες μορφές του νεότερου ελληνισμού, ο Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος), είχε αναπτύξει σημαντική συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα. Αυτή η πτυχή των ενδιαφερόντων του εντασσόταν στο γενικότερο επαναστατικό σχέδιο που είχε για την ελευθερία της πατρίδας του αλλά και των άλλων βαλκανικών λαών.

Οι εκδοτικές του δραστηριότητες έφτασαν στο απόγειό τους στη διάρκεια της δεύτερης παραμονής του στη Βιέννη από τον Αύγουστο του 1796 έως τον Δεκέμβριο του 1797. Στο πλαίσιο αυτού του επαναστατικού του ιδεώδους, ο Ρήγας τύπωσε τη μεγαλειώδη δωδεκάφυλλη «Χάρτα της Ελλάδος», τη

«Νέα Χάρτα της Βλαχίας», τη «Γενική Χάρτα της Μολδοβίας», την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τα βιβλία «Νέος Ανάχαρσις» και «Ο Ηθικός Τρίπους». Παρά τη γενικότερη καχυποψία που επικρατούσε εκείνη την εποχή, κυρίως στα εκδοτικά πράγματα, με τη λογοκρισία ετοιμοπόλεμη, ο Ρήγας κατάφερνε να εξασφαλίζει την απαραίτητη άδεια που χρειαζόταν από την αυστριακή αστυνομία, προκειμένου να τυπώνει τις εκδόσεις του, πράγμα που γινόταν με μεγάλο ρίσκο. Βέβαια τα έργα που δεν μπόρεσε να τυπώσει με την ειδική άδεια που χρειαζόταν ήταν η «Νέα Πολιτική Διοίκησις» και ο «Θούριος». Αυτά τα τύπωσε εν πλήρη μυστικότητα, παράνομα, στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πούλιου. Την ίδια παράνομη τακτική ακολούθησε προκειμένου να τυπώσει και το «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον». Αυτά τα έργα του δύσκολα θα μπορούσαν να παραπλανήσουν την αυστριακή λογοκρισία, μια και το επαναστατικό τους περιεχόμενο ήταν περισσότερο από φανερό.

Έτσι, ο Ρήγας, άλλοτε φανερά και άλλοτε κρυφά, κατάφερνε να αποκρύπτει τα επαναστατικά του οράματα από τις ελάχιστα ανεκτικές αυστριακές αρχές και επιπλέον κατόρθωσε να λάβει και διαβατήριο για την Ελλάδα από τις αρχές της Αυστρίας. Αυτή η δραστηριότητα του Ρήγα σταμάτησε μετά την προδοσία του τον Δεκέμβριο του 1797 στην Τεργέστη από έναν τυχάρπαστο Έλληνα έμπορο. Τότε ήταν που κατασχέθηκαν τα έργα του «Πολιτική Διοίκησις» και «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον».

Τα ανακριτικά έγγραφα

Από τις πληροφορίες που ήρθαν στο φως μέσω των ανακριτικών εγγράφων, παίρνουμε μια σειρά πληροφοριών με πολύ ενδιαφέρον σχετικά με την έκδοση της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τον Ρήγα. Συγκεκριμένα πληροφορούμαστε ότι η έκδοση της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου απέβλεπε στο να επενεργήσει λυτρωτικά στον χαρακτήρα των υπόδουλων Ελλήνων, μια και θα τους υπενθύμιζε την απαράμιλλη ανδρεία του, τα αξεπέραστα κατορθώματά του αλλά και το μεγαλείο τού παρελθόντος τους στο οποίο όφειλαν να φανούν αντάξιοι συνεχιστές, πράγμα που επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την ελευθερία. «Ομολογεί ο Ρήγας, ότι επί τω αυτώ σκοπώ της αναμορφώσεως (του έθνους του) εχάραξε παρά τω Μύλλερ και εξετύπωσε παρά τω Νίτς 1.200 αντίτυπα της εικόνος της παριστανούσης Αλέξανδρον τον Μέγαν, ης έκτυπον συνάπτεται ενταύθα υπό το στοιχείον D και ήτις είνε αντίγραφον καλλιτεχνήματος εκ του ενταύθα Μουσείου, ότι δε εις την εικόνα ταύτην προστέθηκεν αυτός τας επ’ αυτής εμφαινομένης παρατηρήσεις περί των πράξεων του ήρωος τούτου γαλλιστί και ελληνιστί. Καιτινάς μεν των τοιούτων χαλκογραφιών διένειμεν εις Έλληνας ενταύθα, τας δε λοιπάς παρέδωκεν εις τον ήδη μνημονευθέντα Αβράμην προς πώλησιν αντί 20 κρεϋτσαρίων κατ’ αντίτυπον».

Όπως ομολόγησαν και οι σύντροφοι του Ρήγα, Δημήτριος Νικολίδης, Παναγιώτης Εμμανουήλ, Θεοχάρης Τουρούντζιας, στη δημοσίευση των Χαρτών, των βιβλίων και της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπήρχε «επαναστατική πρόθεση».

«Ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας… ομολογεί… α) Ότι είχε γνώσιν της προθέσεως του Ρήγα, ην είχεν ούτος παρακευάζων τους ελληνικούς χάρτας, μεταφράζων το τέταρτον μέρος του Αναχάρσιδος και εκδίδων τας εικόνας Αλεξάνδρου του Μεγάλου, και παρατηρεί ότι έλαβε παρά του Ρήγα προς πώλησιν τρεις τοιούτους ολοκλήρους χάρτας και 50 αντίτυπα των εικόνων και ότι απέστειλε ταύτα προς τον εν Σεμλίνω αδελφόν του Γεώργιον Τορούντζιαν».

Το ενδιαφέρον της έχει και η παρατήρηση – διαπίστωση του υπουργείου της Αστυνομίας σχετικά με την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου που τύπωσε. Ο συντάκτης αναφέρεται στο γεγονός ότι ο Ρήγας σχολιάζει την ανδρεία του Έλληνα στρατηλάτη, του οποίου παρεμπιπτόντως η απεικόνιση τίθεται «εκτός νόμου» από την αυστριακή αστυνομία.

Ο ρόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Η ιδέα του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπήρχε στο έργο του Ρήγα σαν μια συστηματική προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί ως σύμβολο για την αναγέννηση του έθνους. Έτσι η εικόνα του Αλεξάνδρου εντασσόταν σε ένα ευρύτερο σχέδιο που αποσκοπούσε στην αφύπνιση της ελληνικής συνείδησης. Στην 33η στροφή του «Ύμνου Πατριωτικού» ο Ρήγας προσκαλεί τον Μέγα Αλέξανδρο να βγει από τον τάφο και να δει τους απογόνους του, που είναι αντάξιοί του και με ανδρεία πολεμούν και κατατροπώνουν τους εχθρούς τους. Η «ανδρεία» που διακρίνει τον Μέγα Αλέξανδρο, όπως γράφει και στην έκδοση της εικόνας του, χαρακτηρίζει πλέον και τους σκλαβωμένους επαναστάτες της εποχής του:

«Αλέξανδρε, τώρα να βγης από τον τάφον, και να ιδής των Μακεδόνων πάλιν ανδρείαν την μεγάλην, πώς τους εχθρούς νικούνε, με χαρά στη φωτιά!».

Χαράκτης της προσωπογραφίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν ο Φρανσουά Μίλερ (Francois Muller, 1755-1816), ο οποίος ήταν και ο χαράκτης της δωδεκάφυλλης «Χάρτας της Ελλάδος» (Βιέννη 1797), αλλά και των χαρτών Βλαχίας και Μολδαβίας (Βιέννη 1797). Το μονόφυλλο με την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Ιακώβου Νιτς σε χίλια διακόσια αντίτυπα και σε διαστάσεις του τυπωμένου 28,5 εκ. x 43,5 εκ.

Η εικόνα περιμετρικά έχει ένα λεπτό πλαίσιο και στο μέσον βρίσκεται η προσωπογραφία του Αλεξάνδρου, η οποία περιβάλλεται από τέσσερις παραστάσεις, «τα τριγυρινά εικονίσματα», όπως τα αποκαλεί ο Ρήγας, ενώ μεταξύ τους στις τέσσερις γωνίες είναι χαραγμένες οι μορφές των στρατηγών του Μ. Αλεξάνδρου, του Αντιγόνου, του Κασσάνδρου, του Πτολεμαίου και του Σελεύκου.

Οι τέσσερις παραστάσεις

Πάνω και κάτω από τη μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ο Ρήγας έχει γράψει τα σχετικά με το μονόφυλλο και μία σύντομη ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα ελληνικά αριστερά και στα γαλλικά δεξιά, χωρίζοντάς τα με μία κάθετη γραμμή. Το ελληνικό κείμενο έχει ως εξής: «Το εγχάραγμα τούτο παριστάνει το πρόσωπον του Αλεξάνδρου και των 4 αρχιστρατήγων του, καθ’ ομοίωσιν μιας Ανατολικής κόκκινης πέτρας αγάθου, ήτις ευρίσκεται εις το αυτοκρατορικό ταμείον εν Βιέννη. Τα 4 τριγυρινά εικονίσματα παριστάνουν το 1 την θριαμβευτικήν είσοδόν του εις την Βαβυλώνα. Το 2 την φυγήν των Περσών εις τον Γρανικόν ποταμόν. Το 3 την ήτταν του Δαρείου και το 4 την φαμίλιαν του νικημένου τουτου βασιλέως εις τους πόδας του Αλεξάνδρου».

Η έκδοση της εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τον Ρήγα δημοσιεύθηκε στις διάφορες εκδόσεις των έργων του και επανεκδόθηκε κατά το 1998 με την ευκαιρία της επετείου των διακοσίων χρόνων από τον μαρτυρικό θάνατό του.

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα 1821 – 2021: Η αρχή και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας – Η απήχησή της στην ελληνική Αριστερά

Αφιέρωμα: 1821-2021 – Η αρχή και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας – Προς τη Μικρασιατική Καταστροφή

Αφιέρωμα 1821 – 2021: Η αρχή και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας: Βενιζελικοί – αντιβενιζελικοί