Αφιέρωμα 1821-2021: Η ιστορική πρόσληψη του νεοελληνικού κράτους – Κύκλος 7ος

07:02 17/7/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Από τον Ρενιέρη στον Ζαμπέλιο
Ο Ζαμπέλιος, γράφοντας σχετικά το 1852, θεωρεί την αναγόρευση του Πιπίνου Βραχέως από τον Πάπα το 754 ως τον «ακρογωνιαίον λίθον της νεοτέρας Ευρώπης». Όπως και ο Σχινάς, έτσι και ο Ζαμπέλιος θα προβάλλει τη δυτική κυριαρχία επί των Ελλήνων στην πολιτική ζωή του σύγχρονου ελληνικού κρατιδίου και θα τις συνδέσει με τις αλυτρωτικές του επιδιώξεις.

«…Υπό την έποψιν ταύτιν, η Αυλή της Κωνσταντινουπόλεως κατά την ΙΓ’ εκατονταετηρίδα ευρίσκετο ως προς τους λατινοκρατούμενους

Γραικούς εις αυτήν ταύτην την κινδυνώδη και χαλεπήν θέσιν, εις ήν σήμερον η Ελλάς ευρίσκεται ως προς τους ομοεθνείς της Επτανήσου και της Τουρκίας. Επιποθεί μεν εγκαρδίως του Πανελληνίου την πολιτικήν συγκρότησιν, αλλά στρατών και στόλων στερουμένη, τους αγώνας αυτής περιορίζει εις πλαγίας εμψυχώσεις και ευχάς».

Ο Ζαμπέλιος στο παραπάνω απόσπασμα προσπαθεί συγκροτημένα και επιτυχώς να παρομοιάσει τη στρατηγική της ανασυγκροτημένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για την απελευθέρωση των λατινοκρατούμενων περιοχών της με την αλυτρωτική πολιτική του μικρού και αδύναμου Ελληνικού Βασιλείου, προκειμένου να επιτευχθεί η ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό των ομοεθνών που ήταν ακόμα υπόδουλοι των Άγγλων και των Τούρκων.
Η άποψη του Ζαμπέλιου είναι ότι από το 1261 οι δράσεις των Βυζαντινών αυτοκρατόρων δημιουργούν ένα ιστορικό προηγούμενο για την απελευθερωτική δράση του Εθνικού Κέντρου, του οποίου η μοίρα είναι να αναμετριέται πάντα άνισα με τους εχθρούς. Άρα ο Ζαμπέλιος θεωρεί ότι από τον 13ο αιώνα οι Έλληνες αυτοκράτορες μάχονταν στα Δεσποτάτα της Νίκαιας και της Ηπείρου και στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας κατά των Φράγκων και των Τούρκων. Έτσι σαν ιστορική συνέχεια τη θέση των Φράγκων έχουν αντικαταστήσει οι λεγόμενες Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, των οποίων τα συμφέροντα αντιμάχονταν σε κάθε περίπτωση την εθνική μας αποκατάσταση.

Αυτή η ταύτιση που συνδέει την ανθελληνική δράση της ευρωπαϊκής διπλωματίας, όπου οι μεγάλες Δυνάμεις έρχονται ως συνέχεια των Φράγκων, εξ ου και οι Ευρωπαίοι χαρακτηρίζονταν ως Φράγκοι, πράγμα που εξακολουθεί να γίνεται ακόμα και στις μέρες μας σε περιοχές που έχουν βενετοκρατούμενες ρίζες, πέρασε στη λογοτεχνία και μάλιστα υπήρξε πηγή έμπνευσης για τους ποιητές της εποχής.
Σύμφωνα με τον ποιητή Αλέξανδρο Σούτσο (1803-1863), εμπόδιο στην πραγματοποίηση των αλυτρωτικών βλέψεων του νεοελληνικού κρατιδίου, του οράματος μιας Μεγάλης Ελλάδας, αποτελούσαν οι «Φράγκοι»…

Τρέξτε μακράν των Φράγκων: εις την Πίνδο, εις τα Τέμπη
Όπου η φωνή των ύβριν εις υμάς δεν αναπέμπει!
Της στενής αυτής Ελλάδος ο αήρ μεμολυσμένος
Πνεύσατε υγείας άλλον εις το μέγα έξω Γένος!
Αναβήτε εις τα όρη, όπου πνεύμα δεν ασθμαίνει!
Εις τα όρη αναβήτε, όπου η πατρίς προσμένει
Όπου η Ορθοδοξία
Παρά τον Θεόν εδρεύει, κόρη του Θεού Αγία!

Στο τέλος γίνεται φανερή η θρησκευτική ετεροδοξία, που είναι η κυριότερη πηγή αντιπαλότητας με τους Δυτικοευρωπαίους. Συντηρούν δηλαδή πεισματικά την κύρια διαφορά μεταξύ Λατίνων και Βυζαντινών έως τον 19ο αιώνα. Έτσι, σύμφωνα με αυτή την εθνική ανάγνωση, οι νεότεροι «Φράγκοι» παραμένουν ως ο πρώτος ανασταλτικός παράγοντας της εθνικής μας ολοκλήρωσης, ένας παράγοντας που νοθεύει την αυθεντικότητα της ελληνικότητας!

Η ανθελληνική κατάταξη των Ευρωπαίων

Ήδη από τον 18ο αιώνα, μία από τις σημαντικότερες μορφές του νεοελληνικού διαφωτισμού, ο Δημήτρης Καταρτζής (1730-1807), αντίκρουε την άποψη που κυριαρχούσε στην Ευρώπη «περί της αδυναμίας συγκροτήσεως κράτους από την μεριά των υπόδουλων Ελλήνων» και ταυτιζόταν με την ανθελληνική κατάταξη των Ευρωπαίων που απαξιωτικά αποκαλούσαν «Φράγκους». Μέχρι τα μέσα στου 19ου αιώνα η ταύτιση αυτή είχε παγιωθεί και αποτελούσε την κυρίαρχη ιστορική άποψη, διαμορφώνοντας έτσι μια καχυποψία έως και εχθρότητα εναντίον της Δύσης.

Βέβαια, την ίδια εποχή, οι Ευρωπαίοι ιστορικοί έβλεπαν μόνο διαλυτικά στοιχεία στην Αυτοκρατορία της Ανατολής μετά τον 10ο αιώνα, τη στιγμή που οι Ζαμπέλιος, Παπαρρηγόπουλος, Σταματιάδης, Πασπάτης αλλά και ο όψιμος Ρενιέρης τοποθετούνταν αρνητικά για τον Δυτικό Μεσαίωνα, που τον θεωρούσαν εποχή πλήρους καταπτώσεως, η οποία εξέθρεψε το νοσηρό φαινόμενο του 1204, καθώς αποδυνάμωσε τον χριστιανικό κόσμο και άνοιξε τον δρόμο για την εξάπλωση του μωαμεθανισμού στην Ανατολή. Βέβαια, οι Έλληνες ιστορικοί υπέπεσαν στο σφάλμα της σύγκρισης των δύο κόσμων, του Ανατολικού με τον Δυτικό, πράγμα το οποίο δεν ενδείκνυται επιστημονικά για την εξαγωγή συμπερασμάτων.

Αναφέρεται σχετικά ο Ζαμπέλιος: «(…) Το δυτικόν ημισφαίριον του τότε Ρωμαϊκού Κόσμου, ή άλλως η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία συνίστανται εκ κοινωνίας, προφανώς διηρημένης εις δυο μερίδας ετερογενείς, ων η μεν ιερατική, η δε λαϊκή.
(…) Ως εκ τούτου, η ιστορία της Δυτικής κοινωνίας, εξαιρέτως απ’ Όθωνος Μεγάλου (που θεωρείται ο ιδρυτής της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους) και εφεξής, άλλο τι δεν είναι, ή διήγησης αγώνων, πάλης και διαιρέσεως…».

Ωστόσο, να σημειωθεί ότι αυτή η αρνητική ανάγνωση του Δυτικού Μεσαίωνα δεν οφειλόταν μόνο στο γεγονός της πρώτης πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης αλλά και στη δομή του φεουδαλισμού, που εξέφραζε έναν άλλον κόσμο, δύσκολα κατανοητό από τους Βαλκάνιους, που είχαν εξοικείωση με τη βυζαντινή και οθωμανική δομή της κοινωνίας, όπου για παράδειγμα έλειπε η θεσμοθετημένη ευγένεια.

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα 1821-2021: Η ιστορική πρόσληψη του νεοελληνικού κράτους – Η οφειλή της Δύσης

Αφιέρωμα 1821-2021 – Στης Ακρόπολης τα μέρη: Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αφιέρωμα 1821-2021 – Κύκλος έκτος: Στης Ακρόπολης τα μέρη