Αφιέρωμα 1821-2021: Ο Ρήγας του ελληνικού Διαφωτισμού

07:02 27/11/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Στα τέλη του 18ου αιώνα κυριαρχούν στην ελληνική σκέψη η αρχαιότητα και η φωτισμένη Ευρώπη. Πάνω σ’ αυτούς τους δύο πόλους έλξης στρέφεται το ενδιαφέρον του Ρήγα και αυτοί, κατά συνέπεια, επηρεάζουν στο μέγιστο την προσωπικότητά του.

Πηγή έμπνευσης για όλα τα προοδευτικά πνεύματα της εποχής είναι η Γαλλική Επανάσταση, η οποία θορυβεί τη συντηρητική παραδοσιακή Ευρώπη, που στο πρόσωπό της αντικρίζει με φρίκη όλες αυτές τις νέες ιδέες, οι οποίες χαρίζουν ελπίδα στους υπόδουλους λαούς αλλά και στα τεράστια λαϊκά στρώματα, που έχουν κάθε λόγο να μην είναι ευτυχισμένα με την άθλια μοίρα που

τους επιφυλάσσουν τα αυταρχικά καθεστώτα της εποχής.

Συνεπαρμένος από αυτά τα νέα ρεύματα ιδεών, ο Ρήγας Βελεστινλής διαμορφώνει τη δική του φωνή και τις προσωπικές πολιτικές του απόψεις, που τον καθιέρωσαν ως ένα από τα λαμπρότερα, εναργέστερα και ευγενέστερα πνεύματα του νεότερου Ελληνισμού. Ο Ρήγας, ως ανήσυχο πνεύμα, ήταν αυτός που θα εκτιμούσε τη δυναμική που αναπτυσσόταν μετά τη Γαλλική Επανάσταση στις κοινωνίες της Ευρώπης. Τα επαναστατικά προστάγματα της εποχής του δεν ήταν κάτι το αυτονόητο για τις επικρατούσες κυρίαρχες ιδεολογίες.

Ωστόσο, ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων είναι ή να υποδέχονται πρώτοι τις νέες ιδέες ή να τις υπερασπίζονται τελευταίοι. Το έργο του Ρήγα εντάσσεται μέσα σε εκείνα που συγκρότησαν το ρεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, και τέτοιο είναι και «Η Νέα Πολιτική Διοίκησις», το επαναστατικό φυλλάδιο του 1779, το οποίο και αποτελεί το κατ’ εξοχήν πολιτικό του κείμενο.

Πρόκειται για ένα κείμενο στο οποίο, δίχως δυσκολία, γίνονται φανερές οι επιδράσεις του ευρωπαϊκού φιλελεύθερου Διαφωτισμού, όπως αυτές αποτυπώνονται μέσα από την πατριωτική του προσήλωση και αγωνία για την Ελλάδα. Στα προλεγόμενα που παρατάσσει ο Ρήγας στο έργο του δεν φαίνεται να συμμερίζεται τις κατοπινές απόψεις των νεωτεριστών που επικαλούνται την ανυπαρξία του Ελληνισμού: «Δεν διακόπηκε τίποτα αυτά τα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία». Αντίθετα η αυτοκρατορία ήταν πηγή προνομίων, ευημερίας και ελευθεριοτήτων!

Ο Γάλλος περιηγητής Σουαζέλ-Γκουφιέ συναντά στην Πάτμο έναν μοναχό που τον ρωτά αν ζουν ακόμα ο Βολταίρος και ο Ρουσσώ (1782)

Υπέρ των νόμων και της πατρίδος ελευθερία, ισοτιμία, αδελφότης

Ο λαός, απόγονος των Ελλήνων, οπού κατοικεί την Ρούμελην, την μικράν Ασίαν, τας μεσογείους Νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού, ή εβιάσθησαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια διά να γλυτώσουν από τον δυσβάστακτον και βαρύν αυτού ζυγόν, όλοι λέγω, Χριστιανοί και Τούρκοι, χωρίς κανέναν ξεχωρισμόν θρησκείας (επειδή όλοι πλάσματα Θεού είναι και τέκνα του πρωτοπλάστου), στοχαζόμενοι ότι ο τύραννος, επονομαζόμενος Σουλτάνος, κατέπεσεν ολοτελώς εις τας βρωμεράς θηλυμανείς ορέξεις του, επερικυκλώθη από ευνούχους και αιμοβόρους αμαθεστάτους αυλικούς, αλησμόνησε και κατεφρόνησε την ανθρωπότητα, εσκληρύνθη η καρδία του κατά της αθωότητος, και το πλέον ωραιότερον βασίλειον του κόσμου, οπού εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατήντησεν εις μίαν βδελυράν αναρχίαν τόσον, ώστε κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν θα είναι σίγουρος μήτε διά την ζωήν του, μήτε διά την τιμήν του, μήτε διά τα υποστατικά του. Ο πλέον ήσυχος, ο πλέον αθώος, ο πλέον τίμιος πολίτης κινδυνεύει κάθε στιγμήν να γίνη ελεεινή θυσία της τυραννικής φαντασίας ή των άγριων τοποτηρητών και αναξίων μεγιστάνων του τυράννου, ή τέλος (όπερ και συνεχεστέρως συμβαίνει) των κακοτρόπων θηριωδεστάτων μιμητών του, χαιρόντων εις το ατιμώρητον κρίμα, εις την σκληροτάτην απανθρωπότητα, εις την φονοκτονίαν, χωρίς καμίαν εξέτασιν, χωρίς καμίαν κρίσιν.

(Ουρανέ, εσύ είσαι απροσωπόληπτος μάρτυς των τοιούτων κακουργημάτων. Ήλιε, εσύ βλέπεις καθημερινώς τα τοιαύτα θηριώδη τολμήματα. Γη, εσύ ποτίζεσαι αδιακόπως από τα ρείθρα των αθώων αιμάτων. Ποίος έχει στόμα να με ειπή το εναντίον; Ποίος είναι εκείνος ο τίγρης, ο ομόψηφος των τοσούτων ανομημάτων; Ας έβγη εις το παρόν, και διά πολέμιόν του μάρτυρα θέλει αποκτήσει όλην την κτίσιν, ήτις αγλώσσως γογγά διά τους αδίκως ώδε εκχυσομένους ρύακας των ανθρωπίνων αιμάτων). Ο μέχρι τούδε λέγω δυστυχής ούτος λαός, βλέποντας ότι όλαι του αι θλίψεις, αι οδύναι, τα καθημερινά δάκρυά του, οαφανισμός του, προέρχονται από την κακήν και αχρειεστάτην διοίκησιν, από την στέρησιν καλών νόμων, απεφάσισεν ενανδριζόμενος μίαν φοράν να ατενίση προς τον ουρανόν, να εγείρη ανδρείως τον καταβεβαρημένον τράχηλόν του και, ενοπλίζοντας εμμανώς τους βραχίονάς του με τα άρματα της εκδικήσεως και της απελπισίας, να εκβοήση μεγαλοφώνως ενώπιον πάσης της οικουμένης, με βροντώδη κραυγήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια οπού θεόθεν τω εχαρίσθησαν διά να ζήση ησύχως επάνω εις την γην. Όθεν διά να ημπορούν ομοθυμαδόν όλοι οι κάτοικοι να συγκρίνωσι πάντοτε με άγρυπνον όμμα τα κινήματα της διοικήσεως και των διοικούντων με σκοπόν της κοινωνικής αυτών νομοθεσίας, εκτινάζοντες ανδρικώς τον ουτιδανόν ζυγόν του δεσποτισμού και εναγκαιζόμενοι την πολύτιμον ελευθερίαν των ενδόξων προπατόρων των, να μην αφεθώσι ουδέποτε να καταπατώνται ως σκλάβοι εις το ωσάν λαμπρόν καθρέπτην εμπροστά εις τα όμματιά του τα θεμέλια της ελευθερίας, της σιγουρότητος και της ευτυχίας του, να γνωρίζουν εμφανέστατα οι κριταί ποίον είναι το δυσαναπόφευκτον χρέος των προς τους κρινομένους ελευθέρους κατοίκους και οι νομοθέται και πρώτοι της διοικήσεως τον ευθύτατον κανόνα, καθ’ ον πρέπει να ρυθμίζεται και να αποβλέπη το επάγγελμά των προς ευδαιμονίαν των πολιτών, κηρύττεται λαμπροφανώς η ακόλουθος δημοσία φανέρωσις των πολυτίμων δικαίων του ανθρώπου και του ελευθέρου κατοίκου τούτου του βασιλείου.

Ενδεικτικά άρθρα

Δίκαια του ανθρώπου:

1.Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά φυσικόν λόγον είναι Ίσοι. Όταν πταίση τινάς, οποιασδήποτε θρησκείας και αν είναι, οποιασδήποτε καταστάσεως, ο νόμος είναι ο αυτός διά το πταίσμα και αμετάβλητος· ήγουν δεν παιδεύεται ο πλούσιος ολιγότερον και ο πτωχός περισσότερον διά το αυτό σφάλμα, αλλά ίσια ίσια.

2.Ο νόμος είναι εκείνη η ελευθερία απόφασις οπού με την συγκατάθεσιν όλου του λαού έγινεν· ήγουν όλοι θέλομεν ότι ο φονεύς να φονεύεται, αυτός λέγεται νόμος, και είναι ο ίδιος δι’ όλους μας εις το να παιδεύση και πάλιν άλλος οπού υπερασπίζεται, ήγουν όλοι θέλομεν να εξουσιάζωμεν τα υποστατικά μας, κανένας λοιπόν δεν έχει την άδειαν να μας πάρη δυναστικώς τίποτες. Αυτός είναι νόμος, επειδή μονάχοι μας τον δεχόμεθα και τον θέλομεν. Ο νόμος έχει πάντοτε να προστάζη ό,τι πράγμα είναι δίκαιον και ωφέλιμον εις την συγκοινωνίαν της ζωής μας και να εμποδίζη εκείνο οπού μας βλάπτει.

Διαβάστε επίσης:

Κυβέρνηση στη «θύελλα» της πανδημίας

Τσίπρας: Και εκατόμβες θυμάτων και lockdown «φέρνει» η ανικανότητα Μητσοτάκη

Το Διεθνές Δίκαιο και η Κύπρος – Η Ε.Ε. δεν ασχολήθηκε ποτέ σοβαρά