Μπαμπινιώτης: Butter, paper, church και άλλες λέξεις που δεν φαντάζεστε «κι όμως είναι ελληνικές!»

09:53 13/12/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

Ο καθηγητής Γλωσσολογίας και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Μπαμπινιώτης, μέσω ανάρτησής του στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook αναφέρεται σε λέξεις όπως butter «βούτυρο», paper «χαρτί», church «εκκλησία», sketch «σκαρίφημα – θεατρικό σκετς», bomb «βόμβα», υποστηρίζοντας ότι «και όμως

είναι ελληνικές!».

«Προέρχονται από την Ελληνική ή είναι αμιγώς αγγλικές, μη βιαστείτε να απαντήσετε ότι δεν σας φαίνονται ελληνικές» επισημαίνει, μεταξύ άλλων στην ανάρτησή του και προσθέτει πως «είναι δάνειες λέξεις της αγγλικής από την ελληνική. Μια ματιά σε έγκυρα λεξικά τής Αγγλικής (Webster, Random House, Longman, Oxford κ.ά.) μπορεί να σας πείσει».

Η ανάρτησή του

«Και όμως είναι ελληνικές!

Αν σας ρωτήσει κανείς, θέλοντας να ελέγξει τις ετυμολογικές γνώσεις σας στην Αγγλική ή στην Ελληνική, αν λέξεις όπως λ.χ. butter «βούτυρο», paper «χαρτί», church «εκκλησία», sketch «σκαρίφημα – θεατρικό σκετς», bomb «βόμβα», clergy «κληρικός» και clerk «υπάλληλος», chart «χάρτης» και card «κάρτα», calm «νηνεμία, γαλήνη», pain «πόνος», pirate «πειρατής», diploma «δίπλωμα», channel «δίαυλος», priest «ιερέας», buffalo «βουβάλι», monk «μοναχός», bishop «επίσκοπος» κ.ά. προέρχονται από την Ελληνική ή είναι αμιγώς αγγλικές, μη βιαστείτε να απαντήσετε ότι δεν σας φαίνονται ελληνικές.

Η πραγματικότητα είναι ότι περνώντας μέσα από διάφορους, συχνά δαιδαλώδεις και σκολιούς, γλωσσικούς δρόμους οι λέξεις αυτές έφτασαν στην Αγγλική, έχοντας ξεκινήσει από την ελληνική γλώσσα. Είναι δάνειες λέξεις τής Αγγλικής από την Ελληνική. Μια ματιά σε έγκυρα λεξικά τής Αγγλικής (Webster, Random House, Longman, Oxford κ.ά.) μπορεί να σας πείσει.

Το αρχ. ελληνικό βούτυρον / βούτυρος (βοῦς + τυρός), μέσω τού λατ. butyrum, έδωσε το παλαιό αγγλ. butere, από όπου το σύγχρονο αγγλ. butter (και τα γερμ. Butter, γαλλ. beurre, ιταλ. burro κ.ά.). Το αρχ. πάπυρος, που δήλωσε την πρώτη μορφή γραφικής ύλης από το ομώνυμο φυτό το οποίο ευδοκιμούσε στην Αίγυπτο, έδωσε το αγγλ. paper (γαλλ. papier, γερμ. Papier κ.ά.) μέσω τού λατ. papyrum, από όπου το μεσαιωνικό γαλλ. papier και το μεσαιωνικό αγγλ. papir. Πιo σύνθετη είναι η προέλευση τής λέξης που δήλωσε στην Αγγλική την «εκκλησία»: church. Ξεκίνησε από το ελληνιστικό κυριακὸν (δῶμα) «οίκος τού Κυρίου» (από το Κύριος), το οποίο, μέσω τού παλαιού γερμ. kirihha (από όπου το γερμ. Kirche «εκκλησία») και των παλ. αγγλ. cirice και μέσ. αγγλ. chirche, έδωσε το αγγλ. church. Οι ίδιοι οι Έλληνες χριστιανοί χρησιμοποίησαν το αρχ. εκκλησία (εκκλησία τού δήμου «η συγκέντρωση τού λαού / των πολιτών ως θεσμικό όργανο») με νέο περιεχόμενο: χώρος όπου συγκεντρώνο-νται οι πιστοί για να λατρέψουν τον Θεό (ενώ οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη λ. ναός, με την αντίληψη ότι αποτελεί χώρο όπου ναίουν, όπου κατοικούν οι θεοί).

Ενδιαφέρον έχει, για τις περιπέτειές της, η λέξη sketch «σκαρί-φημα – θεατρικό σκετς».

Ποιος το φαντάζεται, εκ πρώτης όψεως, ότι προέρχεται από την ελληνική λ. σχέδιο; Η αρχαία λ. σχέδιον (από το αρχ. σχέδιος, που σήμαινε «προσωρινός, αυτοσχέδιος», προερχό-μενη από τη λ. σχεδόν και αυτή από το ἔχω), μέσω τού λατ. schedium, έδωσε το ιταλ. schizzo, που πέρασε στα Ολλανδικά ως schets, από όπου το αγγλ. sketch. Το περίεργο για τη ζωή των λέξεων είναι ότι το ελλην. σχέδιο επανήλθε στους νεότερους χρόνους στην Ελληνική ως «αντιδάνειο» (ως δάνειο δανείου!) μέσα από δύο ξένες γλώσσες: από την Ιταλική ως σκίτσο και από την Αγγλική ως σκετς.

Ανάλογη είναι η περίπτωση τού αγγλ. scene «σκηνή». Προέρχεται από το ελλην. σκηνή, μέσω τού λατ. scaena / scena. Από το υπο-κοριστικό τού λατ. scena, το scenarium, προήλθε το ιταλ. scenario που πέρασε σε διάφορες γλώσσες (αγγλ. scenario, γαλλ. scénario κ.ά.) και επανήλθε στα Ελληνικά ως σενάριο (αντιδάνειο). Από το θέμα σχ- (τού ἔχω, πβ. κατά-σχ-ω, παρά-σχ-ω, σχ-εδόν), που είδαμε και στο σχέδιο, προήλθε και η λ. σχήμα, η οποία έδωσε, μέσω τού λατ. schema, το αγγλ. scheme.
Μια λέξη που θα ξάφνιαζε ίσως, όταν κανείς διαπιστώσει ότι είναι ελληνική, είναι η αγγλική λ. pain «πόνος». Η λέξη αυτή προ-ήλθε από την ελλην. λ. ποινή, που σήμαινε αρχικά «τιμή αίματος, εκδίκηση (για έγκλημα)» και μετά «τιμωρία». Μέσω τού λατ. poena, που έδωσε το γαλλ. peine (αρχικά σήμαινε «τα βασανιστήρια των μαρτύρων τής πίστεως»), προήλθε το αγγλ. pain με τη σημ. «πόνος» ως απόρροια των πόνων από τα βασανιστήρια και ως επακόλουθο τής τιμωρίας γενικότερα.

Εξίσου ίσως θα ξάφνιαζε και η αγγλική λ. calm «κάλμα, νηνεμία». Και αυτή προήλθε από ελληνική λέξη, το αρχ. καῦμα, που δήλωνε τον καύσωνα και το θέρος, οδηγώντας συνεκ-δοχικά στη σημασία τής ηρεμίας τής θάλασσας, τής απουσίας δυ-νατών ανέμων. Στην Αγγλική έφτασε η λέξη από το ιταλ. calma, που ανάγεται σε όψιμο λατ. cauma από το καύμα. Ότι η λ. ξαναγύρισε στην Ελληνική μέσω τής Ιταλικής ως κάλμα, δηλαδή ως αντιδάνειο, είδαμε ότι αποτελεί συχνό φαινόμενο.

Το αρχ. πειρῶμαι «προ-σπαθώ, αποπειρώμαι, τολμώ» έδωσε στη μεταγενέστερη Ελληνική τη λ. πειρατής, που προφανώς θα σήμαινε αρχικά αυτόν που απο-τολμά παρακινδυνευμένα και παράνομα εγχειρήματα. Μέσω τού λατ. pirata η λ. έδωσε το αγγλ. pirate».

Διαβάστε επίσης:

Αράχωβα: Συνεχίζεται το θρίλερ για τον θάνατο του Όλιβερ – Πού έχει καταλήξει η αστυνομία (Video)

Θεσσαλονίκη: Ελεύθερα κυκλοφορούσαν τα σκυλιά που κατασπάραξαν την 50χρονη

mAIgov: Όσα πρέπει να ξέρετε για τον ψηφιακό βοηθό στο gov.gr – Πώς λειτουργεί η τεχνητή νοημοσύνη – Πώς θα λαμβάνετε απαντήσεις