Κοινωνικές τάξεις και εκλογική συμπεριφορά: H ελληνική περίπτωση

06:02 23/6/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

1. Η σύνθεση των συγχρόνων κοινωνιών

Η δομή των κοινωνιών σχετίζεται άμεσα με το οικονομικό καθεστώς και επιδρά σε σημαντικό βαθμό στην εκλογική συμπεριφορά. Η σύνθεση της κοινωνίας στη Δύση στο μεταπολεμικό διάστημα αποτυπώνεται σε γενικές γραμμές στο Γράφημα 1.

Το Κέντρο πλεονεκτεί ελαφρώς έναντι της Δεξιάς στο κατώτερο και ενδιάμεσο τμήμα της μεσαίας τάξης

Η κινητικότητα σχετίζεται κυρίως με την «εισπήδηση» των κατώτερων (humiliores) στο χαμηλότερο τμήμα της μεσαίας τάξης (μικρομεσαία) και ενίοτε στο ενδιάμεσο. Αντίστοιχα, το ανώτερο τμήμα της μεσαίας τάξης επιδιώκει να

ανέλθει στην κυριαρχούσα τάξη (honestiores). Φυσικά υφίσταται και η αντίστροφη πορεία: η πτώχευση ή πτώση από μια κοινωνική τάξη στην κατώτερη.Η σύνθεση των κοινωνικών τάξεων στην Ελλάδα στην περίοδο 1970-2020, όπως σκιαγραφείται στον Πίνακα 1, διαφέρει μερικώς από εκείνη της Δύσης.

Πίνακας 1: Η δομή των κοινωνικών τάξεων στην Ελλάδα (1970-2020)

Η «μεσαία» τάξη τριχοτομούμενη συνιστά το 65%-70%, ενώ η κυριαρχούσα μόλις το 1%-5%. Από το 30%-35% των «κατώτερων» ουσιαστικά μόνο το 15%-20% βρίσκεται στο επίπεδο του ορίου συντήρησης με την κλασική έννοια του όρου. Το υπόλοιπο 15% αποτελείται από φτωχά νοικοκυριά, που επιβιώνουν με κάποιον «ανεκτό» τρόπο (κάτι καλύτερο από την εξαθλίωση).

2. Οι κοινωνικές τάξεις στην Ελλάδα

Ο Πίνακας 2 ιχνογραφεί τη διαστρωμάτωση σύμφωνα με την απασχόληση το έτος 2022. Από τους 4.141 χιλιάδες απασχολούμενους το 18,55% εντοπίζεται στους φτωχούς. Το μεγαλύτερο μερίδιο συντίθεται από αγρότες και ακολούθως από εργαζόμενους στο εμπόριο. Η μεσαία τάξη καλύπτει το 77% της συνολικής απασχόλησης. Το 54,8% της τάξης αυτής συγκροτεί το κατώτερο τμήμα της και το 14,9% το ανώτερο. Η κυρίως μεσαία τάξη (το ενδιάμεσο μέρος) συνιστά το 30,3% αυτής ή 23% του συνόλου. Το 4,4% των απασχολουμένων είναι η κυριαρχούσα τάξη. Τα μέλη της προέρχονται κυρίως από τη βιομηχανία, το εμπόριο και τις υπηρεσίες.

Πίνακας 2: Απασχόληση κατά κλάδο και κοινωνική τάξη στην Ελλάδα το 2022 (σε χιλιάδες άτομα)

Παπαηλίας Θ. (2021) έ.α. και Παπαηλίας Θ. (2017), «Τελική Σύνθεση», Αθήνα, Παρουσία, σελ. 220-234, όπου και δείχνεται η εξέλιξη από το 1800.

Η διάρθρωση αυτή προήλθε από την ανάλυση των ερωτηματολογίων για τις συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυριών, τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς και από αδημοσίευτη έρευνα. Για μερικές πληροφορίες βλέπε: Παπαηλίας Θ. (2022), «Η Κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα (1990-2020)» Αθήνα, Παπαζήσης.

Εφ’ όσον ληφθούν υπ’ όψιν και οι μη εργαζόμενοι (άνεργοι και μη εργατικό δυναμικό), τότε η σύνθεση του ελληνικού πληθυσμού με βάση τις κοινωνικές τάξεις δείχνεται στον Πίνακα 3.

Πίνακας 3: Κατανομή Ελλήνων ανά κοινωνική τάξη (σε χιλιάδες άτομα) έτος 2022

Η απόκλιση μεταξύ των Πινάκων 1 και 3 εντοπίζεται στις αλλαγές που συντελούνται διαχρονικά. Η μεσαία τάξη στρατολογείται από το 66,59% του πληθυσμού έναντι 31,25% των φτωχών. Το 57% της μεσαίας τάξης ανήκει στο χαμηλότερο τμήμα της και μόλις το 30% βρίσκεται στο ενδιάμεσο, ενώ το 13,4% ανήκει στο ανώτερο. Η κυρίαρχη τάξη είναι το 2,2% του πληθυσμού.

3. Κοινωνικές τάξεις και κόμματα

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα εκλογικά αποτελέσματα της μεταπολεμικής περιόδου (στο Παράρτημα αποτυπώνονται ανά δεκαετία) και της κοινωνικής σύνθεσης που ανιχνεύθηκε, επιδιώχθηκε να ιχνηλατηθεί η εκλογική συμπεριφορά ανά κοινωνική τάξη. Υπετέθη ότι τα αποτελέσματα της πρωτογενούς έρευνας, που αφορούσαν το 2022/23, δεν θα απέκλιναν ουσιωδώς από τα προηγούμενα χρόνια.

Στον Πίνακα 4 σημειώνεται η πολιτική προτίμηση (Συντηρητικοί/Δεξιά, Κέντρο, Αριστερά) της κάθε κοινωνικής τάξης. Σε κάθε πολιτική παράταξη σημειώνεται το κατώτερο και το ανώτερο των προτιμήσεων κάθε τάξης.

Οι Συντηρητικοί (η αποκαλούμενη Δεξιά) κυμαίνεται μεταξύ 37,5% και 50,8%. Το Κέντρο έχει ώς 33,5% το κατώτερο κατώφλι και 50% το ανώτερο, ενώ η Αριστερά 10% και 13,3% αντίστοιχα.

Πίνακας 4: Κοινωνική δομή και πολιτικός χώρος (1950-2023)

Σχόλια επί των εκλογικών αναμετρήσεων των ετών 1946-2023 (Παράρτημα, Πίνακας 5)

1. Το 1946 η Αριστερά απείχε και οι εκλογικοί κατάλογοι υπήρξαν προβληματικοί. Βελτιώθηκε η κατάσταση το 1950.

2. Η διόγκωση των ψηφισάντων το 1961 οφείλεται εν πολλοίς στη συμμετοχή των γυναικών.

3. Στις εκλογές του 1974 δεν είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι.

4. Η υπέρβαση του ορίου της Αριστεράς το 1961 σε σχέση με τα σημειούμενα του Πίνακα 4 οφείλεται στο ότι η απόκλιση των θέσεων Κέντρου και Δεξιάς ήταν μικρή με συνέπεια στην Αριστερά να συμπεριλαμβάνεται και η Κεντροαριστερά.

5. Το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ μετά το 2012 είναι διογκωμένο λόγω κατάρρευσης του Κέντρου (ΠΑΣΟΚ), που ανέλαβε το κόστος της χρεωκοπίας. Και σήμερα (2023) το αριστερό τμήμα του ΣΥΡΙΖΑ δεν υπερβαίνει το 4% – 5%. Οι υπόλοιπες ψήφοι είναι δάνειο εκ του Κέντρου.

4. Συμπεράσματα

Η Δεξιά, όπως συνάγεται από τον Πίνακα 4, συνιστά το μεγαλύτερο κόμμα διαχρονικά στη χώρα. Στηρίζεται όχι μόνο από την καθεστηκυία τάξη (ordo senatorius), αλλά και από το μεγαλύτερο μέρος του ανώτερου τμήματος της μεσαίας τάξης. Διατηρεί ένα σαφές προβάδισμα στους φτωχούς λόγω μακροχρόνιας διακυβέρνησης και συντήρησης ενός είδους φεουδαλικής σχέσης. Το τελευταίο έλκει την προέλευσή του από τον 10ο αιώνα (θεσμός της πρόνοιας) και όχι προεπαναστατικά, όπως εσφαλμένως υποστηρίζεται, ενώ η ανεπαρκής οικονομική ανάπτυξη τη συντηρεί.

Το Κέντρο πλεονεκτεί ελαφρώς έναντι της Δεξιάς στο κατώτερο και ενδιάμεσο τμήμα της μεσαίας τάξης, αλλά υστερεί στην ανώτερη τάξη και στους φτωχούς.

Ποσοστιαία η δύναμη της Αριστεράς εντοπίζεται στους φτωχούς και τους μικρομεσαίους

Η Αριστερά, λόγω της πατρωνίας που αναφέρθηκε, υστερεί και στους φτωχούς. Παρ’ όλα αυτά ποσοστιαία η δύναμή της εντοπίζεται τους φτωχούς και τους μικρομεσαίους.

Εφ’ όσον στην παρούσα συγκυρία (2011 και εντεύθεν) ο χώρος του Κέντρου είναι κατακερματισμένος, η συντηρητική παράταξη σε κάθε εκλογική αναμέτρηση θα υπερτερεί και στερείται βάσης το γιατί συμβαίνει αυτό.

5. Επίμετρο: Ένα σχόλιο επί της πολιτικής συμπεριφοράς των ψηφοφόρων

Η εκλογική συμπεριφορά της μάζας, παρά τις διάφορες απόψεις που διατυπώνονται κατά καιρούς, παραμένει μακροχρόνια σε συντηρητικές συντεταγμένες. Η ιδιοκτησία και η προσπάθεια απόκτησής της ή και διατήρησής της αποτελεί έναν μόνο παράγοντα που ωθεί σε παρόμοιο προσανατολισμό. Αρχικά η άγνοια του γεγονότος αυτού δημιουργούσε φόβο στην άρχουσα τάξη. Αυτός ήταν και ο λόγος της σταδιακής διεύρυνσης του δικαιώματος του εκλέγειν στη Βρετανία. Πολλά είναι τα παραδείγματα που ανεφάνησαν μετά τη Γαλλική Επανάσταση και τη γενίκευση του εκλογικού δικαιώματος, τα οποία ανέτρεπαν την αντίληψη περί επαναστατικότητας.

Το σύστημα της ελεύθερης οικονομίας εξ ορισμού στηρίζεται, κατά κύριο λόγο, από τη συντηρητική παράταξη. Ως εκ τούτου η υπεροχή της είναι «φυσική». (Ο έτερος πόλος, το Κέντρο, διαδραματίζει ως μεταρρυθμιστική δύναμη, άρα εν δυνάμει επικριτή, δευτερεύοντα ρόλο). Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και η ύπαρξη του σοσιαλιστικού κόσμου δημιούργησαν στην περίοδο 1920-1990 την ανάγκη για σύσταση του κράτους πρόνοιας. Αυτό ανέβασε στην εξουσία το Κέντρο (τη Σοσιαλδημοκρατία και τους Σοσιαλιστές) στην Ευρώπη.

Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού ενίσχυσε την άνοδο των πολιτικών τύπου Reagan και Thatcher, οι οποίες στηρίχτηκαν αποτελεσματικά από την προηγηθείσα διείσδυση του ευρωπαϊκού και αμερικανικού κεφαλαίου στον Τρίτο Κόσμο και την παγκοσμιοποίηση. Η Δύση από τον 16ο αιώνα υπεξαιρούσε το πλεόνασμα των υπολοίπων χωρών.

Μεταπολεμικά συνεχίσθηκε η πολιτική αυτή με πλέον εξευγενισμένους τρόπους, όπως μέσω του Διεθνούς Εμπορίου (ανταλλαγές βιομηχανικών έναντι αγροτικών προϊόντων ή πρώτων υλών). Η σταδιακή απογείωση των χωρών της περιφέρειας, που στηρίχθηκε αποφασιστικά από τη μεταφορά τεχνολογίας και κεφαλαίου από τον Πρώτο Κόσμο (ενδογενής αντίφαση του συστήματος), είχε ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της ευημερίας της Δύσης. Ταυτοχρόνως, η δημογραφική της κατάρρευση, με συνέπειες στο σύστημα υγείας και ασφάλισης, επέδρασε σωρευτικά στην πτώση του κράτους πρόνοιας1.

Η Αριστερά σε ποσοστό πέριξ ή μικρότερο του 10% αδυνατεί να ενθουσιάσει το πλήθος. Στο διάστημα 1990-2020 αποσαθρώθηκε η κοινωνική πολιτική. Η Δεξιά κυριαρχεί είτε με τον κλασικό τρόπο είτε με τον λαϊκισμό. Ο τελευταίος δείχνει να σκεπάζει την Ευρώπη, συνιστώντας ένα ενδογενές αίτιο της αναφερόμενης εξέλιξης αλλά περαιτέρω διευρύνει την κοινωνική αναταραχή. Μελλοντικά, το μερίδιο συμμετοχής της Δύσης στον παγκόσμιο πλούτο θα συνεχίζει να συρρικνώνεται.2 Οι κρίσεις και οι πολεμικές αναμετρήσεις είναι η πλέον πιθανή εξέλιξη.

Η αναδιανεμητική πολιτική του Κέντρου δεν έχει σταθερό μέλλον, αφού διατηρείται ένα ιδεολογικό χάος

Στην Ελλάδα η αναδιανεμητική πολιτική του Κέντρου δεν έχει σταθερό μέλλον, αφού διατηρείται ένα ιδεολογικό χάος. Εφόσον η μάζα συντηρητικοποιείται, τόσο λόγω των επιθετικών ενεργειών των γειτόνων όσο και λόγω της αθρόας και διαρκούς μετανάστευσης, της οικονομικής συμπίεσης από τον ανταγωνισμό των φτωχών χώρων κ.λπ., τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα οι Συντηρητικοί θα έχουν το προβάδισμα. Ωστόσο, στη χώρα ανακύπτει μια ιδιαιτερότητα. Όπως δείχθηκε (Η αέναος σκιά της χρεωκοπίας, «Το Ποντίκι», 1 Ιουνίου 2023) η πτώχευση, και μάλιστα προσεχώς, συνιστά ένα ενδεχόμενο. Αποφυγή της θα δημιουργήσει φορολογική επιβάρυνση σε τμήμα της μεσαίας τάξης και μάλιστα σε αυτό που στηρίζει τη συντηρητική πολιτική. Αυτό δίνει σοβαρές δυνατότητες στο Κέντρο να επανέλθει, αλλά με όρους που θα το κάνουν να κινηθεί σε ναρκοπέδιο (αντίδραση του ενδιάμεσου και ανώτερου τμήματος της μεσαίας τάξης σε μέτρα αναδιανεμητικής πολιτικής).

Παράρτημα

Πίνακας 5: Αποτελέσματα των κυριότερων εκλογικών αναμετρήσεων στην Ελλάδα (1946-2023)

1946 ψηφίσαντες: 1.121.693

Διαβάστε επίσης:

Μαντζουράνης: Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να υπάρξει και χωρίς Τσίπρα αλλά δεν τίθεται τέτοιο θέμα (video)

Γεωργιάδης για πληθωρισμό: Δεν υπάρχει λύση – Ψεύτης όποιος υπόσχεται το αντίθετο (Video)

Φουρτούνες φέρνει στην ΝΔ η κοστολόγηση του προγράμματος της