Κολάζ: Το… Facebook και το… Tinder της Βικτωριανής εποχής (Photos)

12:50 10/2/2022 - Πηγή: Το Ποντικι

Μέχρι τώρα υπήρχε η άποψη πως η τεχνική του κολάζ (collage) χρησιμοποιήθηκε στην ζωγραφική στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Πάμπλο Πικάσο και τον Ζορζ Μπρακ.

Συγκεκριμένα οι ακαδημαϊκοί που ειδικεύονται στην Ιστορία της Τέχνης, διατείνονταν ότι πρώτη φορά η τεχνική του κολάζ εφαρμόστηκε στον πίνακα «Still Life with Chair Caning» (Νεκρή Φύση με ψάθα καρέκλας), το 1912, όπου ένα κομμάτι πλεκτής ψάθας από καρέκλα κολλήθηκε στον πίνακα, αποκτώντας κυρίαρχη θέση πάνω στον καμβά, από τον μεγάλο Πάμπλο Πικάσο.

Photo:

pablopicasso.org

Τα αμέσως επόμενα χρόνια μεγάλη εντύπωση έκαναν τα κολάζ της εικαστικού του κινήματος Νταντά, Χάνα Χοχ, τα κολάζ του υπερρεαλιστή εικαστικού Μαξ Ερνστ, των πρωτοπόρων Ρώσων εικαστικών Αλεξάντερ Ριτσένκο και Βαρβάρα Στεπάνοβα, του Βρετανών ποπ καλλιτεχνών Ρίτσαρντ Χάμιλτον και Πίτερ Μπλέικ, φτάνοντας ώς τα punk κολάζ του Λίντερ Στέρλινγκ.

Όταν όμως το 2009 κυκλοφόρησε το βιβλίο της Ελίζαμπεθ Σίγκελ «Playing with Pictures», όλοι κατάλαβαν πως είχε γίνει μια ενδιαφέρουσα ανακάλυψη στο χώρο των εικαστικών. Υπήρχαν οικογενειακά άλμπουμ ζωγραφικής που οι κυρίες της Βικτωριανής εποχής φιλοτεχνούσαν χρησιμοποιώντας την τεχνική του κολάζ.

Κάρτες γνωριμίας

Γύρω στα 1860, διαδόθηκε στην Αγγλία η χρήση των «cartes de visite», όπως λέγονταν οι κάρτες γνωριμίας. Αυτές ήταν κάρτες με την ολόσωμη φωτογραφία του φέροντος προσώπου, που ανταλλάσσονταν στις διάφορες κοινωνικές συναθροίσεις.

Καθώς η τέχνη της φωτογραφίας άρχισε να εξαπλώνεται, οι κάρτες αυτές έγιναν μόδα και όλοι άρχισαν να τις συλλέγουν και να τις ανταλλάσσουν με μανία, συναγωνιζόμενοι ποιος έχει τις περισσότερες. Αυτό αποδείκνυε την ευρύτητα της κοινωνικής του ζωής, και το μέγεθος της κοινωνικότητάς του, κάτι ανάλογο με το σημερινό Facebook όπου στον τοίχο μας επιδεικνύουμε φίλους που δεν έχουμε ποτέ συναντήσει.

Με τον καιρό, οι κυρίες της καλής κοινωνίας που καθώς ήταν απαλλαγμένες από τις δουλειές και τις καθημερινές μέριμνες του σπιτιού περνούσαν το χρόνο τους μαθαίνοντας ξένες γλώσσες, και καλλιεργώντας το μουσικό και ζωγραφικό τους ταλέντο, άρχισαν να δημιουργούν ζωγραφικές συνθέσεις τις οποίες ολοκλήρωναν κόβοντας τα πρόσωπα από τις κάρτες, και κολλώντας τα στις ζωγραφικές συνθέσεις που έφτιαχναν.

Φλερτ και κοινωνική κριτική

Καθώς το κύριο μέλημα των κοινωνικών συναθροίσεων την εποχή εκείνη ήταν η κοινωνική ανέλιξη και ένας καλός γάμος, οι ζωγραφικές αυτές συνθέσεις άρχισαν να απεικονίζουν εναλλακτικά, τις κοινωνικές συνθήκες που στηρίζονταν στο φαντασιακό των καταπιεσμένων κυριών της Βικτωριανής περιόδου. Έτσι, οι κυρίες διασκέδαζαν ξεφυλλίζοντας τα άλμπουμ που τις έδειχναν να απολαμβάνουν τη συντροφιά ενός άλλου άντρα, ή τις έδειχναν να παίζουν παιχνίδια στον κήπο με τη συντροφιά γνωστών προσωπικοτήτων της εποχής, ακόμη και μελών της βασιλικής οικογένειας, ή διασκέδαζαν δημιουργώντας εικόνες που συμβόλιζαν πράγματα και καταστάσεις που ήταν απαγορευμένα.

Όταν μάλιστα η βασίλισσα Βικτώρια περιόρισε τα θεάματα θέλοντας να δώσει έναν αυστηρότερο χαρακτήρα στο πολίτευμα, τα άλμπουμ αυτά θεωρούνταν «επιτεύγματα» που διασκέδαζαν τους καλεσμένους.

Πρόσωπα αριστοκρατών που είχαν κοπεί από τις κάρτες, τα κολλούσαν πάνω σε ζωγραφισμένα σώματα ζώων (πιθήκων, σκύλων, γαϊδάρων, κλπ.) ανάλογα με τον χαρακτήρα τους, δημιουργώντας σπαρταριστές, πικάντικες συνθέσεις που αντικαθιστούσαν την απαγορευμένη κοινωνική κριτική. Πολλές από αυτές είχαν εμπνευστεί από την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» ή από τους «Μύθους του Αισώπου». Πρόσωπα κολλημένα πάνω σε παγώνια, κύκνους και χελώνες, καταδείκνυαν την προσωπικότητα των ανθρώπων εκείνων και τα ήθη των καιρών.

Photo: YouTube / The Met

Οικογενειακές φωτογραφίες κολλημένες σε ζωγραφισμένους ιστούς αράχνης, διάσημοι εραστές της εποχής κολλημένοι σε ρομαντικές συνθέσεις, αλλά και μπουρλέσκ εικόνες, όπως ένα βάζο πίκλες γεμάτο γνωστούς ανθρώπους της εποχής εκείνης, συνέθεταν μια εναλλακτική πραγματικότητα, στην οποία βασίλευαν το χιούμορ, το υπαινικτικό φλερτ, η κοινωνική σκανδαλιά, και η τρέχουσα επικαιρότητα ελαφρώς διαστρεβλωμένη.

Η αλληγορία της Λαίδης Φίλμερ

Οι καλύτερες ίσως εικόνες έχουν φιλοτεχνηθεί από την Λαίδη Φίλμερ (Lady Filmer), σύζυγο του μέλους του κοινοβουλίου Σερ Έντμοντ Φίλμερ. Μία από αυτές, απεικονίζει ένα κυνήγι αλεπούς, αγαπημένη ενασχόληση των αριστοκρατών, όπου η αλεπού έχει το κεφάλι της ίδιας της Λαίδης Φίλμερ, και τα κυνηγετικά σκυλιά έχουν τα πρόσωπα γνωστών αντρών της βρετανικής άρχουσας τάξης που την πολιορκούσαν και την φλέρταραν.

Σε ένα άλλο από τα γνωστότερα κολάζ της Λαίδης Φίλμερ, απεικονίζεται μια οικογενειακή σκηνή στο μεσαίο δωμάτιο του σπιτιού, όπου εκτός από την οικογένεια απεικονίζεται (ως φάντης μπαστούνι) και ο πρίγκηπας της Ουαλίας, δηλαδή ο μετέπειτα βασιλιάς Εδουάρδος, ο οποίος στέκεται δίπλα στη Λαίδη Φίλμερ φορώντας ένα καπέλο «ψαθάκι» και ακουμπώντας ηδυπαθώς στο τραπέζι, πίσω από την πλάτη του συζύγου της που βρίσκεται καθισμένος πιο μπροστά και κοιτά αλλού.

Photo: Art Institute Chicago

Για πολλούς μελετητές και κριτικούς τέχνης, το έργο αυτό υπονομεύει τις αξιοσέβαστες και πατροπαράδοτες κοινωνικές νόρμες της Βικτωριανής εποχής. Λέγεται ότι ο Εδουάρδος που ήταν γνωστός «playboy» τηςεποχής, φλέρταρε επίμονα τη Λαίδη Φίλμερ στέλνοντας κάθε μέρα και μια φωτογραφία του. Μαθαίνουμε επίσης ότι μια από τις κόρες της Λαίδης Φίλμερ είχε αποκτήσει το οικογενειακό παρωνύμιο «Queenie», αφήνοντας να εννοηθεί ότι ίσως ήταν κόρη του πρίγκηπα.

Φαίνεται λοιπόν, ότι οι άνθρωποι της Βικτωριανής περιόδου, μπορεί να ζούσαν έναν αυστηρό τρόπο ζωής, αλλά διέθεταν παρόλα αυτά το μεράκι, το χιούμορ, και τη ζωντάνια να κάνουν μέσω της τέχνης μια αρκετά τολμηρή κοινωνική κριτική.

Διαβάστε επίσης:

Στην Ελλάδα του #metoo και των αυξανόμενων γυναικοκτονιών, οι έφηβοι… τραπάρουν με «Chinchilla» (Videos)

Οι μασίστες της Αθήνας: Από τον Κουταλιανό στον Γιώργο Τρομάρα (Videos/Photos)

Γκισλέιν Μάξουελ: Θύτης ή θύμα της κρυφής γοητείας της μπουρζουαζίας;