Μια επιστημονική συνομιλία για τη «δυσφορία φύλου»

06:37 17/8/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Το παρόν βιβλίο αποτελεί μια συνομιλία του Σαρλ Μελμάν με τον Ζαν-Πιερ Λεμπρέν και είναι η συνέχεια ενός άλλου βιβλίου υπό μορφήν διαλόγου, που εκδόθηκε προ εικοσαετίας και έφερε τον τίτλο «Ο άνθρωπος χωρίς βαρύτητα: Το να απολαμβάνει κανείς με οποιοδήποτε τίμημα». Η διαγνωστική κατηγορία που συνιστά ο όρος «δυσφορία φύλου» διαμορφώνει, μεταξύ άλλων, μια συνθήκη για τον πολλαπλασιασμό των περιστατικών που εμπίπτουν, ιατρογενώς ή κοινωνιογενώς, στην εν λόγω κατηγορία. (…)

Η γαλλική επιδημία «διπλής συνείδησης»,

από το 1870 έως το 1890, ή η σχεδόν ταυτόσημη αμερικανική επιδημία «πολλαπλών προσωπικοτήτων», από το 1970 έως το 1995, στις οποίες αφιέρωσε το βιβλίο του «Ξαναγράφοντας την ψυχή: Η πολλαπλή προσωπικότητα και οι επιστήμες της μνήμης», αποτελούν τέτοιου είδους παραδείγματα. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η αύξηση του αριθμού των ψυχογενών ανορεξιών στις δυτικού τύπου κοινωνίες, από τη δεκαετία του 1990 και εξής, η οποία είναι ιδιαίτερα εμφανής στις έφηβες και τις νεαρές γυναίκες.

Αυτή η αύξηση συνδέεται μεν με τη διαγνωστική κατηγορία των διατροφικών διαταραχών του DSM-IV (1995), αλλά, επίσης, και με τον ρόλο των εθιστικών τροφών, των εικόνων της μόδας αλλά και των μιμητικών επιδράσεων των κοινωνικών δικτύων. Σχετίζεται επίσης με την εξάπλωση ενός τύπου «νέας ψυχικής οικονομίας», έννοια που εισήγαγε ο Σαρλ Μελμάν στην αρχή της χιλιετίας μας και την οποία αναπτύσσω στο επίμετρο του βιβλίου. (…)

Η λεγόμενη «δυσφορία φύλου» έχει περισσότερο σχέση με την επιλογή σεξουαλικής ταυτότητας παρά με την επιλογή σεξουαλικού συντρόφου, δηλαδή τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Το να αποκαλεί κανείς τον εαυτό του «ασεξουαλικό» – «ένας προσανατολισμός που εμφανίστηκε στα μέσα ενημέρωσης πριν από περίπου δεκαπέντε χρόνια και ο οποίος έχει μεγάλη επιτυχία στα βιβλιοπωλεία» – είναι ένα εύλογο παράδειγμα γι’ αυτού του είδους την «αυτοπλαστικότητα». Αφορά επίσης τον τρόπο με τον οποίο η οικογένεια, το σχολείο, οι φορείς ψυχικής και σωματικής υγείας, αλλά και το γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον αντιμετωπίζουν τα θέματα των προσωπικών επιλογών και της σεξουαλικής ταυτότητας, ήδη από την παιδική ηλικία αλλά και αργότερα, κατά την εφηβεία.

Η «νέα ψυχική οικονομία»

Στο ανά χείρας βιβλίο οι συγγραφείς αναφέρονται διεξοδικά στην ταινία «Το κοριτσάκι» του Σεμπαστιέν Λίφσιτς (Sébastien Lifshitz), που αφηγείται την ιστορία του Σασά, ενός οκτάχρονου αγοριού, το οποίο, κατά τα λεγόμενα της μητέρας του, εξέφρασε πολύ νωρίς την επιθυμία να γίνει κορίτσι, πράγμα που ερμηνεύτηκε από το οικογενειακό του περιβάλλον ως επιθυμία να γίνει γυναίκα και διαγνώστηκε από τους γιατρούς ως «δυσφορία φύλου», οι οποίοι γιατροί εφάρμοσαν, χωρίς κανέναν περαιτέρω προβληματισμό, το «ενδεδειγμένο» – υποτίθεται – ιατρικό πρωτόκολλο.

Ο Σαρλ Μελμάν και ο Ζαν-Πιερ Λεμπρέν, με αφορμή αυτό το «περιστατικό», σχολιάζουν στη συνομιλία τους την εξέλιξη της προαναφερθείσας «νέας ψυχικής οικονομίας», σε συνάρτηση με τη λεγόμενη «δυσφορία φύλου» που αναπτύσσεται την τελευταία κυρίως δεκαετία. (…)

Η αποφυγή στιγματισμού για τις επιλογές που αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, όχι μόνο για τα άτομα – εδώ κυρίως για τους ομοφυλόφιλους και τα «διεμφυλικά» άτομα, που έχουν υποστεί καταπίεση και διώξεις– αλλά και για τις διακρίσεις στην κοινωνία. Το να υποστηρίζει όμως κάποιος ότι ο μοναδικός λόγος για το πώς αισθάνεται το φύλο του ή τον σεξουαλικό του προσανατολισμό είναι η βιολογία του σώματός του ή η ιδιοσυγκρασία του, ή να υποστηρίζει ότι γεννήθηκε σε λάθος σώμα όσον αφορά το φύλο του, εκτός από ψυχική άμυνα κατά των ορμών του, είναι και ένας τρόπος να στιγματίζει ο ίδιος αντίστοιχες τάσεις σε άλλους.

Μπορεί επίσης να είναι και ένας τρόπος για να αναδειχθεί κοινωνικά ως επαναστάτης, δηλαδή ως κάποιος που είναι πέραν των στερεοτύπων της «κατασκευής των φύλων» από την κοινωνία, ενώ, παραδόξως πώς, η διεκδίκηση «φυλομετάβασης» – το να επιχειρεί δηλαδή κάποιος να λάβει τα χαρακτηριστικά ενός άλλου φύλου – ή η διεκδίκηση του να είναι κανείς αυτό που του υπαγορεύει η ιδιοσυγκρασία του βασίζεται σε κάποιον στερεότυπο τρόπο αντίληψης των ρόλων που σχετίζονται με το φύλο.

Η κρίσιμη εφηβεία

Θα επιμείνω στην περίοδο της εφηβείας, γιατί είναι αυτή κατά την οποία παρατηρείται κυρίως ο πολλαπλασιασμός των αιτημάτων «φυλομετάβασης», ενίοτε στο πλαίσιο της αναφερόμενης από τη γυναικολόγο Λίζα Λίττμαν «ταχείας εμφάνισης δυσφορίας φύλου» και περισσότερο, όπως προανέφερα, στα κορίτσια. (…)

H παθολογία, με την έννοια που της δίνουμε εδώ, σχετίζεται με αυτού του τύπου τις αναπόφευκτες διαδικασίες, τις οποίες έχει να διασχίσει κάθε άνθρωπος, αλλά αυτές δεν ξεπερνιούνται με μαγικές λύσεις, όπως οι επείγουσες παρεμβάσεις στο σώμα με φάρμακα, ορμόνες και επεμβάσεις ή με εσπευσμένες αλλαγές στα στοιχεία του ληξιαρχείου ή – ακόμη πιο σύνηθες – του προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα.

Υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι επιτρέπεται στους αναλυτές να ερμηνεύουν τα αιτήματα, ή στους ψυχολόγους και τους ψυχιάτρους να έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν με τους ασθενείς τους και με το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον τους την προβληματική μέσα από την οποία προκύπτει το αίτημα για «φυλομετάβαση», που συχνά σχετίζεται με σύνθετες διαδικασίες της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, σε συνάρτηση με τις περιρρέουσες κοινωνικές αλλαγές και τους νέους τύπους κοινωνικής δικτύωσης, όπως και με τις τεχνολογικές και ιατρικές εξελίξεις.

Στόχος δεν είναι απαραιτήτως να αντιταχθούν σε τέτοιου τύπου αιτήματα, αλλά να δώσουν τον χρόνο, που συνήθως χρειάζεται, προκειμένου να φανεί σε ποιου άλλου είδους δυσφορία μπορεί να εντάσσεται ή να ανάγεται η αποκαλούμενη «δυσφορία φύλου», η οποία αποτελεί ενδεχομένως το προπέτασμα· και μάλιστα, δεδομένων των πιθανών επιπτώσεων για τη νέα ή τον νέο που θα μπει πρόωρα σε μια τέτοια διαδικασία, προσπαθώντας να βρει απαντήσεις στον προβληματισμό του για τη θέση του όσον αφορά τη σεξουαλικότητα και την κοινωνία. (…)

Το τελευταίο έτος πλήθος δημοσιευμάτων κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου που ελλοχεύει στις πρώιμες και πρόωρες αγωγές με αναστολείς της εφηβείας, ορμονοθεραπείες ή και χειρουργικές επεμβάσεις. Πολλά κράτη τροποποιούν τη νομοθεσία τους όσον αφορά αυτές τις αγωγές, ιδίως πριν από την ενηλικίωση και δη ελλείψει έγκυρων στοιχείων σχετικά με την εφαρμογή τέτοιων μεθόδων. Πολλά εξειδικευμένα κέντρα ανέστειλαν τη λειτουργία τους και διάφορες μελέτες γίνονται σχετικά με την «αποφυλομετάβαση», το εγχείρημα δηλαδή εκείνων που αποφασίζουν να αναστρέψουν την εν λόγω διαδικασία, μηνύοντας ενίοτε τους γιατρούς που την εφάρμοσαν.

Μπορούμε λοιπόν να αναρωτηθούμε γιατί ένα τέτοιο κέντρο, όπως το Gender Identity Development Service (GIDS) της Tavistock and Portman NHS Foundation Trust, που ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1989 και είναι ένα από τα πιο γνωστά, χρειάστηκε τριάντα πέντε χρόνια για να κλείσει, τον Μάρτιο του 2024.

Το ανά χείρας βιβλίο δίνει αρκετές ιδέες για τις κοινωνικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, τη σχετική με αυτές «νέα ψυχική οικονομία» και τους λόγους της ανοχής ή και της επιδοκιμασίας αυτών των μεθόδων.

* Το κείμενο αυτό αποτελεί μέρος από την εισαγωγή του Γ. Δημητριάδη στο βιβλίο των Σαρλ Μελμάν και Ζαν-Πιερ Λεμπρέν «Η δυσφορία φύλου: Από τι να κρατηθεί κανείς για να μη γλιστρήσει; Είκοσι χρόνια μετά τον “Άνθρωπο χωρίς βαρύτητα”», το οποίο, σε μετάφραση της Μαρίνας Κουνεζή, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κουκκίδα.

Διαβάστε επίσης:

Η κραυγή της φύσης, κραυγή της τέχνης

Ελεύθεροι στοχαστές με στόχο

Βιβλίο: Φερνάντο Βαγιέχο – Ο γκρεμός