Προβληματισμοί για την Κύπρο 1959-1964

06:44 3/8/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Στην έκτη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας (2.3.1964) ο πρόεδρος του σώματος κατέθεσε ψήφισμα, το οποίο τελικά εγκρίθηκε ομόφωνα (4.3.1964).

Ο ΟΗΕ δεν είναι δικαστήριο και οι αποφάσεις του δεν είναι δεσμευτικές. Ο ρόλος του είναι πολιτικός και ως τέτοιος ανοίγει δυνατότητες και προοπτικές διαλόγου που ευνοούν την έννοια του συμβιβασμού μέσα σε ευρύτερα πλαίσια.

Η επιστολή που απέστειλε μετά την υιοθέτηση του ψηφίσματος ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδος Γεώργιος Παπανδρέου

προς τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι ουσιαστικά επανεξετάζει τις σχέσεις Αθηνών – Λευκωσίας.

Το πρώτο θέμα που θέτει ο Παπανδρέου με την επιστολή του είναι η αρνητική άποψή του για το καθεστώς των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου. Αυτό όμως δεν καλύπτει όλη την αλήθεια, επειδή, πέραν της κριτικής που άσκησε στις συμφωνίες, υποστήριξε ότι οι διεθνείς συμβάσεις είναι δεσμευτικές και ότι στη βάση αυτού του δεδομένου θα έπρεπε να προχωρήσουν Κύπρος και Ελλάδα.

Επίσης ο Έλληνας πρωθυπουργός αναφέρεται στο ενιαίο του Ελληνισμού και θεωρεί την Κύπρο αξιόλογο τμήμα του ελληνικού έθνους. Αν ισχύει για τους Έλληνες της Κύπρου ότι είναι τμήμα του Ελληνισμού και η Κύπρος αξιόλογο τμήμα του έθνους, το ίδιο μπορεί να ισχυριστεί και η Τουρκία για τους Τουρκοκύπριους και την Κύπρο, σημειώνει ο Τάκης Χατζηδημητρίου στο βιβλίο του «Κυπριακή Δημοκρατία 1951-1964», σελίδα 433, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2021.

Η «κατάλυσις των συμφωνιών»

Στην επιστολή του Γ. Παπανδρέου απάντησε ο Μακάριος με επιστολή (1.3.1964), που είναι ίσως το σημαντικότερο πολιτικό κείμενο που μας κληροδότησε ο Μακάριος.

Ο Μακάριος θεωρεί την επιστολή Παπανδρέου έκφραση συμπαράστασης της «μητρός πατρίδος» προς τον κυπριακό Ελληνισμό. Με τη διατύπωση του αρχιεπισκόπου δηλώνεται εξαρχής παραγνώριση της ύπαρξης της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Το ότι υπάρχει φυλετική συγγένεια μεταξύ Ελλήνων της Κύπρου και Ελλήνων της Ελλάδος, επισημαίνει στο βιβλίο του ο Τάκης Χατζηδημητρίου, δεν σημαίνει ότι για να τύχει αναγνώρισης το γεγονός πρέπει να συνοδεύεται από παραγνώριση του κυπριακού κράτους, ενός ανεξάρτητου κράτους με Ελληνοκύπριους, Τουρκοκύπριους, Μαρωνίτες, Αρμένιους και Λατίνους.

Στην ίδια επιστολή ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος ομολογεί με έναν κυνισμό που εκπλήσσει: «Σκοπός μας, κύριε Πρόεδρε, είναι η κατάλυσις των Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου διά να δύναται αδεσμεύτως ο ελληνικός κυπριακός λαός εν συνεννοήσει μετά της Μητρός πατρίδος να καθορίσει το μέλλον του».

Αυτή και μόνο η αναφορά φωτίζει την πολιτική του Μακαρίου καθ’ όλη τη διάρκεια της διαχείρισης των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου μέχρι τη συνταγματική κρίση και την ένοπλη σύρραξη του Δεκεμβρίου 1963.

Το τέλος μιας διαδρομής

Με το ψήφισμα της Τετάρτης Μαρτίου 1964 ολοκληρώνεται μια μακρά διαδρομή, που άρχισε με την πενταμερή του Λονδίνου τον Φεβρουάριο του 1959. Ο κυπριακός Ελληνισμός αλλά και η Ελλάδα περιεπλάκησαν σε κυκεώνα αλλεπάλληλων κρίσεων με ανοιχτή πλέον την απειλή της τουρκικής εισβολής και της ελληνοτουρκικής σύρραξης.

Το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας ήταν η κορύφωση μιας πορείας που άρχισε με την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου και τερματίστηκε με τις διακοινοτικές συγκρούσεις. Συγκεντρώνει όλη την ταραγμένη και θυελλώδη ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στέκει μπροστά στις διακοινοτικές συγκρούσεις, στα τραύματα του τόπου και του λαού, υποδεικνύει τους κινδύνους από τη συνέχιση της ανωμαλίας και προτείνει ειρήνευση και επίλυση του πολιτικού προβλήματος.

Για να γίνει όμως αυτό, υπάρχουν κανόνες που πρέπει να τηρηθούν. Κανόνες ειρήνης, συνδιαλλαγής, συμβιβασμού μέσα στο πλαίσιο των συνθηκών.

Το σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας είχε προβλήματα και αδυναμίες, ωστόσο με την ανεξαρτησία υπήρξε πραγματική πρόοδος, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική. Το ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι: Μπορούσε να βελτιωθεί το σύνταγμα στο πλαίσιο μιας ανοιχτής δημοκρατικής διαβούλευσης, χωρίς παρακρατικούς στρατούς και συνωμοτικά σχέδια;

Ενδείξεις υπήρξαν, όμως δεν δοκιμάστηκαν. Δοκιμάστηκε όμως η κατάλυση των Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου, κι αυτό επέφερε ρήξη και διαίρεση. Μετέτρεψε τις πολιτικές διαφορές σε αιματηρή σύγκρουση με θύματα, καταστροφές, πένθη και απώλειες πολιτικές και εδαφικές.

Η ένταξη στην Ε.Ε. έδωσε απαντήσεις

Η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. έλυσε τα περισσότερα προβλήματα απαντώντας αμέσως σε πολλά ερωτήματα, κυρίως σε όσα θέτει η Τουρκία μετά την εισβολή και τη συνεχή, επί 50 χρόνια, κατοχή μέρους της κυπριακής επικράτειας.

Η Κύπρος εντάχθηκε ως πλήρες μέλος στην Ε.Ε. με το σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας απολύτως προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της Ενωμένης Ευρώπης. Επίσης οι οικονομικοί δείκτες της χώρας και οι αναπτυξιακές της δυνατότητες ξεπερνούσαν πολλές χώρες, που είτε προσέρχονταν μαζί με την Κύπρο στην Ε.Ε. είτε ήταν ήδη πλήρη μέλη της.

Την πραγματικότητα που δημιουργήθηκε το 2004 και τη διεθνή σημασία της κυπριακής ένταξης στην Ε.Ε., παρά τις δυσκολίες και τις αδυναμίες που αντιμετώπισαν η Κύπρος και η Ε.Ε. μέχρι το 2024, ανέδειξαν ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και ο Έλληνας Πρωθυπουργός κατά τη σημαντική και πληρέστατη συμβολισμών συνάντησή τους (Λευκωσία, 20 Ιουλίου 2024).

Τέσσερις διαπιστώσεις

Μετά την ολοκλήρωση της συνάντησης και τις κοινές δηλώσεις των δύο ηγετών, ενισχυμένες με δημόσιες τοποθετήσεις ανώτατων αξιωματούχων της Ε.Ε., διαπιστώνονται τα ακόλουθα, που δεν μας αφήνουν αδιάφορους:

1. Τοποθετήσεις του Προέδρου Ερντογάν που επαναφέρουν τις διαχρονικές απόψεις της κεμαλικής και της ισλαμικής Τουρκίας, χωρίς όμως να μπορούν να ανατρέψουν την ευρωπαϊκή πραγματικότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Null and void κάθε τουρκική επιδίωξη για διχοτόμηση, που επιδιώκει επίσης να συσσωρεύσει τεράστια προβλήματα στη συνοχή του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου.

2. Η Τουρκία υποστηρίζει τις απειλές που εκτοξεύονται από τη Χεζμπολάχ κατά της Κύπρου και της Ελλάδος.

3. Ο Πρόεδρος Ερντογάν ισχυρίζεται ότι θα εισβάλει στο Ισραήλ, θεωρώντας ότι η στρατιωτική εισβολή σε έδαφος τρίτης χώρας αποτελεί δικαίωμα οποιουδήποτε «φαντασιώνεται» στρατιωτική παντοδυναμία, παραβλέποντας διεθνείς υποχρεώσεις, αδιαφορώντας για τη διεθνή κρίση που προκαλεί η τακτική του, αλλά και τα θύματα που επιφέρει κάθε ένοπλη στρατιωτική εισβολή και κατοχή ξένου εδάφους.

4. Στην Ελλάδα υπήρξε επανεκκίνηση της εντονότατης προσπάθειας υπονόμευσης των δραστηριοτήτων της ελληνικής κυβέρνησης επαναφέροντας στην επικαιρότητα θέματα Αγίου Όρους, Μονής Εσφιγμένου, Αρχιεπισκοπής Αμερικής, στρατηγικής συνεργασίας με Ισραήλ και ΗΠΑ.

Ρωσικά παιχνίδια

Προσεκτική ανάγνωση των ειδήσεων οδηγεί στη διαπίστωση ότι οι κινήσεις στα πεδία της διπλωματίας των θρησκειών, της παραδοσιακής διπλωματίας, αλλά και των πολιτικών / κομματικών εντάσεων προκαλούνται μάλλον επειδή από την κινητικότητα που καταγράφεται σε Κύπρο και Ελλάδα υποστηρίζεται αποτελεσματικότερα η σταθεροποίηση της ευρωατλαντικής στρατηγικής στην ανατολική, νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε., αποδυναμώνοντας πολλές δράσεις της Μόσχας που εκδηλώθηκαν ήδη από το 2014

● πρωτίστως με προσάρτηση της Κριμαίας

● και στη συνέχεια με εισβολή στην Ουκρανία,

● αυξημένη στρατιωτική και ναυτική παρουσία στη Συρία,

● στρατηγική συμμαχία Μόσχας – Άγκυρας,

● επιρροή στην Ανατολική Λιβύη,

● στρατιωτικές ασκήσεις στην Αίγυπτο,

● πρόσφατη συνεργασία σε ενεργειακά θέματα στη Σαουδική Αραβία.

Η θρησκευτική σύγκρουση που προκαλεί η Μόσχα μέσα στην Ορθοδοξία στρέφεται κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου, υποδαυλίζοντας κρίση στην Εκκλησία της Κύπρου, προκαλώντας άμεση σύγκρουση με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και δημιουργία Εξαρχίας στην Αφρική, εισπηδώντας στην επικράτεια του Πατριάρχου Αλεξανδρείας, ασκώντας οποιαδήποτε πίεση στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και κρατώντας υπό «ομηρία ισχύος» την αδελφή δοκιμαζόμενη εκκλησία του Πατριαρχείου Αντιοχείας.

Σημαντικές πρωτοβουλίες

Τώρα που γίνεται αντιληπτή η σοβαρότητα του θέματος της τουρκικής εισβολής και κατοχής, επί 50 χρόνια, εις βάρος της Δημοκρατίας της Κύπρου μαζί με το σύνολο των εταίρων και των συμμάχων υποχρεωνόμαστε να λειτουργήσουμε ως ανεξάρτητα κράτη και να προωθήσουμε κινήσεις αλληλεγγύης και συνεργασίας για αποκατάσταση της κανονικότητας.

Η κοινωνία των πολιτών αναλαμβάνει σημαντικές δραστηριότητες, ώστε με τη συνδρομή της να παρέχεται δυνατότητα στους ηγέτες και τις κυβερνήσεις των κρατών να κινηθούν πέρα από στερεότυπα και θέσεις που εμποδίζουν την προαγωγή του δημιουργικού διαλόγου.

Προωθώντας την αντίληψη που περιγράφεται, το Ινστιτούτο Εξωτερικών Υποθέσεων (www.fainst.eu), το Jena Reconciliation Institute, Friedrich Schiller University, Germany, το Anatolia College Thessaloniki, υποψήφιοι διδάκτορες του πανεπιστημίου WASEDA, Japan, ξένοι διπλωμάτες, ερευνητές και ακαδημαϊκοί δάσκαλοι ελληνικών και αλλοδαπών πανεπιστημίων στο 3ο Διεθνές Θερινό Σχολείο στην Καβάλα (Μεγάλη Λέσχη, 25 Αυγούστου – 1 Σεπτεμβρίου 2024) θα μελετήσουν τη διαχρονική αξία της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο και τον κομβικό ρόλο της Κυπριακής Δημοκρατίας για την Ε.Ε. και την περιοχή ΜΕΝΑ.

Τα συμπεράσματα των εργασιών θα διαβιβαστούν προς όλες τις κυβερνήσεις, που τις αφορούν οι εξελίξεις σε αυτή την περιοχή του κόσμου. Η δημοσιοποίηση της πρωτοβουλίας αποτελεί πρόσκληση για ενεργό συμμετοχή στη διαμόρφωση προτάσεων, που, με σεβασμό στην ιστορία της περιοχής, τις δεσμεύσεις στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου, την αποφυγή αποκλεισμών και στερεοτύπων, θα συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός νέου περιγράμματος συνεργασιών κυβερνήσεων, ΟΗΕ και Ε.Ε. για επίλυση του Κυπριακού και ανάταξη των σχέσεων των χωρών της Βαλκανικής, της Μέσης Ανατολής και της περιοχής ΜΕΝΑ.

* Ο Θεόδωρος Ι. Θεοδώρου είναι πρέσβης ε.τ.

Διαβάστε επίσης

Μαρινάκης: Η Ελλάδα προτείνει τον Απόστολο Τζιτζικώστα για Επίτροπο

ΣΥΡΙΖΑ: Σκάνδαλο στις Ελληνικές Αλυκές με τη θητεία του Διευθύνοντα Συμβούλου

Ανδρουλάκης για την απόφαση για τις υποκλοπές: «Προσωρινό πλυντήριο των ευθυνών των κυβερνώντων»