Τα τρία χρόνια που έκαναν τον έμπορο Διδάσκαλο του Γένους

07:02 26/4/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Αργυρώ Μαντόγλου

Τρικυμίες παθών

Τα νεανικά χρόνια του Κοραή στο Άμστερνταμ

Εκδόσεις: Κλειδάριθμος

Σελ.: 262

Ο Κοραής υπήρξε από τους πρώτους που επισήμαναν την ενότητα της ελληνικής γλώσσας και τη συνεχή εξέλιξή της μέσα στον χρόνο. Υπήρξε ο εισηγητής τής μέσης οδού ανάμεσα στους αρχαϊστές και τους δημοτικιστές. Πρότεινε, δηλαδή, μια γλώσσα που να έχει ως βάση τη λαϊκή, αλλά που θα «καλλωπιστεί» από την αρχαία ελληνική. Έτσι, εισηγήθηκε τη λεγόμενη καθαρεύουσα. Η προσωπικότητα του Κοραή είναι από τις πλέον δεσπόζουσες της εποχής της εθνικής παλιγγενεσίας. Όπως

σημειώνει ο Λίνος Πολίτης στην «Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας»: «Η προσωπικότητά του καθορίζει την τρίτη φάση του νεοελληνικού διαφωτισμού στις δυο προεπαναστατικές δεκαετίες 1800 – 1820».

Χιώτης στην καταγωγή, ο Κοραής γεννήθηκε στη Σμύρνη, όπου και μεγάλωσε μαθαίνοντας εκεί τα πρώτα του γράμματα. Με την ενηλικίωσή του στέλνεται ως εμπορικός αντιπρόσωπος από τον πατέρα του στο Άμστερνταμ, όπου και παραμένει λίγα χρόνια πριν βρεθεί στο Παρίσι για σπουδές Ιατρικής, ζώντας την εμπειρία της Γαλλικής Επανάστασης, η οποία επηρεάζει βαθιά την ιδιοσυγκρασία του, καθώς εμπνέεται από τις φιλελεύθερες ιδέες και αρχίζει να ενδιαφέρεται ζωηρά για την απελευθέρωση της σκλαβωμένης πατρίδας του.

Τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση δεν ενεργοποίησαν μόνο τα αντανακλαστικά των ιστορικών αλλά και των λογοτεχνών μας. Έτσι, πλάι στα ιστορικά αναγνώσματα κυκλοφόρησε και μια σειρά λογοτεχνημάτων που αναφέρονται ποικιλοτρόπως σε εμβληματικά πρόσωπα της Επανάστασης. Η μυθιστορηματική βιογραφία της Αργυρώς Μαντόγλου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι η προσωπικότητα του Κοραή είναι σαφώς απαιτητικότερη στη διαχείρισή της, καθώς έχουμε να κάνουμε με άνθρωπο του πνεύματος και όχι των αρμάτων. Εκτός αυτού, τα τεκμήρια της εποχής των νεανικών χρόνων του Κοραή και της διαμονής του στο Άμστερνταμ είναι ελάχιστα, πράγμα που δυσκολεύει το εγχείρημα. Παρά ταύτα, η Μαντόγλου καταφέρνει να μας χαρίσει μιαν ενδιαφέρουσα άγνωστη πτυχή του Κοραή, εστιάζοντας στα νεανικά του πάθη, που τελικά καθόρισαν τον επόμενο βίο του. Συγκεκριμένα, παρακολουθούμε το ταξίδι του νεαρού Κοραή, που εγκαταλείπει τη Σμύρνη για να βρεθεί σε έναν άλλον κόσμο, αυτόν της Εσπερίας.

Ο νεαρός Διαμαντής αναγκάζεται να ακολουθήσει τα σχέδια του πατέρα του σχετικά με το μέλλον του και αποδέχεται αυτό το ταξίδι στην Εσπερία έχοντας, ωστόσο, άλλα στον νου του, πολύ διαφορετικά από αυτά που έχει ο πατέρας του σχεδιάσει για λογαριασμό του. Το ταξίδι αυτό θα αποτελέσει την αρχή της προσωπικής του περιπέτειας, του δρόμου προς την αυτονομία και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του, προκειμένου να βρει τον προορισμό της ζωής του.

Το 1771 εγκαταλείπει τη Σμύρνη με προορισμό το «Αμστελόδαμον», όπου στέλνεται με σκοπό να γίνει εμπορικός αντιπρόσωπος του πατέρα του, ώστε να μάθει όλες τις πλευρές της δουλειάς πριν αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση. Στο ταξίδι του αυτό τον ακολουθεί ο Σταμάτης Πέτρου, που έχει στρατολογηθεί για να τον προσέχει και να τον συντρέξει σε αυτήν την εμπειρία του. Η συγγραφέας αντιπαραβάλλει την πηγαία ευρωπαϊκή αισθητική του Κοραή με την γκροτέσκο ανατολίτικη αντίληψη του κουτοπόνηρου και άξεστου συνοδού του. Η προβολή αυτής της σύγκρουσης, που εκφράζεται με την αντιπάθεια του Κοραή προς τον αγροίκο συνοδό του, θα αποτελέσει το βασικό μοτίβο για τη διαμόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης.

Το Άμστερνταμ είναι η πόλη – χώρος που απελευθερώνει τα καταπιεσμένα όνειρα του Διαμαντή. Όλα ξεδιπλώνονται μπροστά του ελεύθερα και γοητευτικά. Ο Κοραής πέφτει με τα μούτρα στον δυτικό τρόπο ζωής, πράγμα που σημαίνει ότι μαθαίνει γλώσσες για να κατανοήσει σε βάθος τον γύρω του κόσμο και τη νοοτροπία, τα ήθη, το περιβάλλον μέσα στο οποίο εντάσσεται με άκρατο πάθος. Έτσι εγκαταλείπει ακόμα και τις ανατολίτικες φορεσιές του για να ντυθεί φράγκικα. Γενικά, ακολουθεί τον δυτικό κοινωνικό κανόνα, όπως αυτός υπαγορεύεται από τις μόδες της εποχής – και φυσικά ερωτεύεται.

Σημαντικό ρόλο στην υπό διαμόρφωση προσωπικότητα του νεαρού Διαμαντή θα παίξει ένας Ολλανδός ιερέας. Μεταξύ τους αναπτύσσεται μια σχέση δάσκαλου – μαθητή, το αποτύπωμα της οποίας θα επηρεάσει τη μετέπειτα πορεία και εξέλιξη του νεαρού Σμυρνιού. Και αυτή είναι η μεγάλη συνεισφορά αυτού του βιβλίου που μας εικονογραφεί τη ζωή του μεγάλου Έλληνα Διδασκάλου του Γένους μέσα από μιαν άγνωστη προοπτική, νεανική, που έρχεται σε αντίθεση με την παγιωμένη εθνική αντίληψη του ανδρός. Όμως όλοι έχουν υπάρξει παιδιά, όλοι έχουν ζήσει την παραφορά του έρωτα αλλά και της ιδέας της ελευθερίας, όλων εκείνων των μυθικών παθών που η νεότητα χαρίζει στους εκλεκτούς της.

Κι όπως η νεότητα διαρκεί λίγο, σαν ένα όνειρο, έτσι και η τριετής παραμονή του Κοραή στο Άμστερνταμ πέρασε σαν μια στιγμή. Μια στιγμή όμως που υπήρξε αρκετή ώστε να πυροδοτήσει τη φλόγα. Αυτή η βιογραφία των τριών εύφλεκτων χρόνων του νεαρού Διαμαντή μάς φωτίζει όλες εκείνες τις διεργασίες που δρομολογήθηκαν μέσα από ένα ταξίδι που… για αλλού ξεκίνησε και (ευτυχώς!) αλλού κατέληξε.

Αλλά και η συγγραφέας ξεκίνησε έχοντας λίγα στα χέρια της – μερικά γράμματα και κάτι σκόρπιες αναφορές – για να καταλήξει σε ένα γοητευτικό λογοτεχνικό ανάγνωσμα που μας παρασύρει στην τρικυμία των παθών του νεαρού Κοραή!