Το δώρο του Χάμπολντ

06:31 2/4/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

«…Ήμουν δίπλα στον Χάμπολντ σχεδόν σαράντα χρόνια. Κι ήταν ένας δεσμός εκστατικής ευτυχίας. Η ελπίδα της ποίησης – η χαρά να γνωρίζεις το είδος του ανθρώπου που δημιουργεί ποίηση, καταλαβαίνεις; Στην Αμερική υπάρχει θαμμένη η πιο εκπληκτική, η πιο ασύλληπτη ποίηση, αλλά κανένα από τα συμβατικά μέσα που γνωρίζει ο πολιτισμός δεν μπορεί ούτε κατά διάνοια να την ξεθάψει. Και βέβαια αυτό ισχύει και για τον κόσμο ολόκληρο. Είναι πολύ βαθιά η οδύνη, η αταξία πολύ μεγάλη για να ακολουθούν τα εγχειρήματα της τέχνης τους παλιούς τρόπους» (σελ. 790).

Το παραπάνω απόσπασμα για την

τέχνη της ποίησης σ’ έναν κόσμο που μεταβάλλεται, εκφράζεται από τα χείλη του πρωταγωνιστή, Τσάρλι Σιτρίν, για τον άλλο πρωταγωνιστή, Βον Χάμπολντ Φλάισερ, στενό του φίλο, μέντορά του και άνθρωπο που διαμόρφωσε τον τρόπο σκέψης του, τη μετέπειτα ζωή και πορεία του.

Και είναι ανεκτίμητης αξίας και αλησμόνητο δώρο προς το αναγνωστικό κοινό το αριστουργηματικό «Δώρο του Χάμπολντ», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg στην εμβληματική σειρά Orbis Literae. Γραμμένο από τον κορυφαίο αμερικανό στυλίστα Saul Bellow, αυτό το φαινομενικά και παραπλανητικά άναρχο, μεγάλο σε έκταση και σπουδαιότητα μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1975 για να χαρίσει στον μελετητή και ανατόμο της ανθρώπινης περιπέτειας και της αμερικανικής κοινωνίας Bellow το βραβείο Pulitzer το 1976, χρονιά που τιμήθηκε και με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Δικαίως! Διότι αυτός ο εξέχων εκπρόσωπος των αμερικανικών γραμμάτων διέθετε τη μοναδική ικανότητα να περιγράφει και να διανθίζει τις πιο σπαρακτικές σκηνές των έργων του με φωτεινές αποχρώσεις, σαρκασμό και αφοπλιστικό χιούμορ. Περιέγραφε την ανθρώπινη συνθήκη εξοντωτικά κωμικοτραγική, όπως ακριβώς είναι, με το δράμα και το γέλιο να ανταλλάσσουν σκυτάλη σε μια ξέφρενη και απολαυστική διαδρομή. Έσκαβε με τα νύχια – κυριολεκτικά – κάτω από το έδαφος των σωμάτων και των ψυχών των ηρώων του αποτυπώνοντας στο χαρτί τις πιο κρυφές πορείες του μυαλού τους, τις πιο ιδιαίτερες, προσωπικές, τραγικές και γελοίες στιγμές τους, τις ρωγμές τους, τις εσωτερικές και εξωτερικές τους πτώσεις, τις πλάγιες και ευθείες ματιές τους στα πράγματα και τα τσαλακώματά τους, όπως ακριβώς τσαλακωμένοι είναι συχνά οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους. Σημαντικό προσόν του συγγραφέα επίσης το να ξεγυμνώνει άφοβα το μεταπολεμικό κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι της χώρας του, να ρίχνει λευκούς προβολείς στις πιο σκοτεινές γωνιές της ζωής, να χτίζει περίτεχνα και την ίδια στιγμή να αποδομεί αυτό που λέγεται «άνθρωπος» ενδοσκοπώντας στα άδυτα του ψυχισμού του.

Στο «Δώρο του Χάμπολντ» αλλά και σε ολόκληρο το λογοτεχνικό σύμπαν του Saul Bellow κανένα κτήριο, κανένας δρόμος, κανένα αυτοκίνητο, κανένα κουστούμι, κανένα φόρεμα, καμία έκφραση προσώπου, κανένα φιλί – ράγισμα – γέλιο – δάκρυ, καμία αγκαλιά, καμία οδύνη, καμία απώλεια, κανένα βήμα προς τη χαρά ή τη λύπη δεν είναι φανταστικά. Οι χάρτινοι ήρωές του κάθε άλλο παρά χάρτινοι είναι καθώς συνυπάρχουν με τρελούς, λόγιους, ποιητές, πολιτικούς, μεγιστάνες, κλέφτες, απατεώνες, μαφιόζους, γιατρούς, δικηγόρους, συζύγους, εραστές και ερωμένες, πόρνες και ψυχιάτρους και όλοι μαζί αποτελούν το πανόραμα της κοινωνίας της Αμερικής του χθες, του σήμερα και του πάντα.
Σαν ένα τεράστιο πολυπληθές πορτραίτο «Το δώρο του Χάμπολντ», το πιο αυτοβιογραφικό έργο του Bellow… Ο αφηγητής του μυθιστορήματος Τσάρλι Σιτρίν, alter ego του Bellow, είναι ένας επιτυχημένος συγγραφέας, γνωστό όνομα στο Μπρόντγουεϊ μιας και ένα εκ των βιβλίων του προσαρμόστηκε και ανέβηκε στη θεατρική σκηνή, ενώ στη συνέχεια μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Ο Χάμπολντ (πίσω του κρύβεται ο ποιητής, διηγηματογράφος και δοκιμιογράφος Ντέλμορ Σβαρτς) υπήρξε ένας σημαντικός ποιητής των δεκαετιών ’30 και ’40, χαρισματικός ομιλητής – οι μονόλογοί του έμοιαζαν με ορατόρια –, γενναιόδωρος, ευρυμαθής, πολυπράγμων, εκρηκτικός, μεγαλομανής, φιλόδοξος («ήθελε να ντύσει τον κόσμο με λάμψη αλλά δεν του έφτανε το ύφασμα»), σύμβολο ενός ιδιοφυούς δημιουργικού μυαλού που τελικά προδόθηκε από τη φωτισμένη θλίψη του μεγαλείου του.
Οι δυο άντρες ήταν στενοί φίλοι για πολλά χρόνια: μαθητής ο Τσάρλι, δάσκαλος ο Χάμπολντ, μέντορας, πηγή θαυμασμού και έμπνευσης. Μόνο που ο καιρός κυλούσε, οι εποχές άλλαζαν και η ποίηση του Χάμπολντ άρχισε να θεωρείται ξεπερασμένη. Η δύση του ενός σήμανε την ανατολή για τον άλλο. Η τύχη χαμογελάει ξαφνικά στον Τσάρλι δίνοντάς του φήμη, κάνοντας το αστέρι του να αστράφτει, και εκεί ακριβώς είναι που τα λιμνάζοντα ύδατα της φιλίας τους παρουσιάζουν απότομα κύματα, φουσκωμένα από οργή. Ο Χάμπολντ – μισός βυθισμένος στην τρέλα, στη φθορά και στην απόγνωση και μισός στη δίψα για εκδίκηση –, νιώθοντας το δικό του άστρο να τρεμοσβήνει και τις όποιες ελπίδες του να γλιστρούν από τα χέρια του σαν σκόνη μέσα στην τρικυμία του αμερικανικού καπιταλισμού, στρέφεται εναντίον του παλιού του φίλου, τον αντιμετωπίζει με καχυποψία, τον κατηγορεί για λογοκλοπή, τον απειλεί με μηνύσεις κι έτσι πέφτει δραματικά η αυλαία μιας πολύχρονης καρδιακής φιλικής σχέσης. Ο Χάμπολντ, σκιά του εαυτού του, θα πεθάνει ολομόναχος και ξεχασμένος σε ένα φθηνό ξενοδοχείο.

Και ο θάνατός του είναι ουσιαστικά η αρχή του μυθιστορήματος, με κεντρικό θέμα όχι τον Χάμπολντ αλλά τον Τσάρλι Σιτρίν που σκέφτεται τον Χάμπολντ, που πενθεί για εκείνον, που του μιλά, που τον θυμάται, που αφηγείται τη γνωριμία τους και τις κοινές τους ώρες, που μονολογεί φιλοσοφώντας για τον θάνατο και τα πολλαπλά είδωλα της ζωής, για το γήρας, τη φθορά, την τέχνη, την επιτυχία και την αποτυχία, την ομορφιά, τον Παράδεισο και την Κόλαση επί γης, την αγάπη, τον έρωτα, τη φιλία, την αντιπαλότητα, την εξαπάτηση, τον έγγαμο βίο, τη σχέση των δυο φύλων και την αέναη μάχη τους, τα ναυάγια των ανθρώπινων σχέσεων, την κατάθλιψη, την εμπορική επιτυχία και τη σχέση της με την καλλιτεχνική ακεραιότητα.

Βαθιά πικραμένος από τον θάνατο του πρώην και παντοτινού μέντορά του, ο Τσάρλι Σιτρίν είναι μια κωμικοτραγική φιγούρα καθώς έχει να αντιμετωπίσει ένα σωρό προβλήματα. Όντας σε περίοδο συγγραφικής παρακμής, με ένα δύσκολο διαζύγιο (η πρώην σύζυγός του τον ξεζουμίζει οικονομικά για τη διατροφή των παιδιών τους), με οικονομικές δυσκολίες, με ερωμένες που πάνε κι έρχονται (μια παλιά του ερωμένη σκοτώνεται σε αεροπορικό δυστύχημα ενώ η πρόσφατη ερωμένη του θέλει να παντρευτούν, έχει ακριβά γούστα και μεγάλες απαιτήσεις και τελικά θα τον εγκαταλείψει για έναν πλούσιο νεκροθάφτη), με ένα μπλέξιμο με τον μαφιόζο Ρινάλντο Καντάμπιλε, που μαζί του θα οδηγηθεί σε μια σειρά απίστευτων περιστατικών, ο Τσάρλι βρίσκεται σε προσωπικό και οικονομικό αδιέξοδο. Ο θάνατος γίνεται γι’ αυτόν έμμονη ιδέα, συνομιλεί με τον Χάμπολντ και άλλους νεκρούς. Είτε σε κίνηση – ταξιδεύοντας από το Σικάγο, που είναι η πόλη του και ο τόπος δράσης του μυθιστορήματος, ώς διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις – είτε σε ακινησία – ξαπλωμένος σε έναν πράσινο καναπέ – στοχάζεται, διαλογίζεται, στρέφεται στο πεδίο του μυστικισμού και στην ανθρωποσοφική φιλοσοφία (ιδρυτής της οποίας ήταν ο αυστριακός αρχιτέκτονας και φιλόσοφος Ρούντολφ Στάινερ) προκειμένου να βρει παρηγοριά μπροστά στον θάνατο, προσπαθώντας να βρει ένα φως, να κατανοήσει τον κόσμο απ’ την αρχή, να ενώσει τα σκόρπια κομμάτια της πνευματικής ζωής που έγιναν φύλλο και φτερό μέσα στον ανεμοστρόβιλο του καιρού και στην παραφροσύνη των δίποδων όντων.

Ώσπου από τον άλλο κόσμο φτάνει ένα αναπάντεχο δώρο του Χάμπολντ για τον Τσάρλι. Δώρο αγάπης, φιλίας και εκδίκησης.

Πυρετώδης, ευφυής, ρεαλιστική και εξαγνιστική πρόζα από τον κορυφαίο των κορυφαίων τεχνίτη του λόγου Saul Bellow, του «ποιητή της αμερικανικής παράνοιας» όπως χαρακτηρίστηκε. Πλάι στους πρωταγωνιστές Τσάρλι και Χάμπολντ πρωταγωνιστεί η γλώσσα που ακτινοβολεί, γιορτάζει και φωταγωγεί σελίδες, παραγράφους και διαλόγους.
Από τα ωραιότερα μυθιστορήματα του Bellow, «Το δώρο του Χάμπολντ» αποτελεί έναν εκτενή, πικρό σχολιασμό για τον εκδοτικό και τον καλλιτεχνικό κόσμο, για την αστάθεια των ανθρώπινων δεσμών, για τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές της Αμερικής κατά την περίοδο από το 1930 έως τα μέσα του 1970, για το νόημα της ζωής που χάνεται και δειλά επανεμφανίζεται για να ξαναχαθεί.
Ένα θλιμμένα φωτισμένο έπος για ένα ανοιξιάτικο λουλούδι που ανθίζει πλάι στον χειμώνα και τον θάνατο.
Η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, σε μια από τις πιο εμπνευσμένες στιγμές της, συμβάλλει στη «γιορτή» και στα «δώρα» υπογράφοντας μια εξαίρετη, λεπτοδουλεμένη μετάφραση σε αυτό το έξοχο κείμενο της αμερικανικής γραμματείας. Μαγικός και ο Jeffrey Eugenides στο εισαγωγικό σημείωμα, μεταφρασμένο από τον Κώστα Καλτσά.

Saul Bellow

Το δώρο του Χάμπολντ

Μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

Εισαγωγή: Jeffrey Eugenides

Εκδόσεις: Gutenberg

Σελ.: 815

Διαβάστε επίσης:

Ο εικοστός αιώνας μέσα από τη μόδα

Η υπαρξιακή οδύνη των διαψεύσεων

Ο καθρέφτης του Ντίκενς