Βιβλίο: Η επταετία υπό το πρίσμα νέων ερμηνειών

06:07 2/6/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Δημήτρης Σωτηρόπουλος – Ευάνθης Χατζηβασιλείου

Στρεβλή Πορεία

1960 – 1974

Πολιτική και κουλτούρα από τη δεκαετία του ’60 στη δικτατορία

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 352

Η γενιά που ανδρώθηκε με την ατάκα του ταξιτζή «μια χούντα θα μας σώσει» είναι ακόμα παρούσα στο πολιτικό και κοινωνικό προσκήνιο. Θα τολμούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι η φράση αυτή δεν ανακαλεί μια δυσάρεστη ανάμνηση ενός παρελθόντος κύκλου που έκλεισε οριστικά, αλλά μια (μειοψηφική) λανθάνουσα νοοτροπία, η οποία εξακολουθεί να ανταποκρίνεται ζωηρά, διαπαραταξιακά, σε κάθε αίτημα του σύγχρονου

λαϊκισμού.

Προφανώς, η δημοκρατία μας μετά την πτώση της χούντας έχει εδραιωθεί! Ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε τόσο ισχυρή, αλλά παρ’ όλα αυτά, στη δύσκολη δεκαετία που αφήσαμε πρόσφατα πίσω μας, ξύπνησαν εφιαλτικές μνήμες διχασμού, αποσταθεροποίησης και σοβαρότατης πολιτικής, κοινωνικής και εθνικής διακύβευσης των κατακτήσεών μας, μνήμες με βαθιές ρίζες στο παρελθόν.

Δυστυχώς, οι αμαρτίες του παρελθόντος μάς ακολουθούν και καταστροφές τέτοιας εντάσεως και εκτάσεως, όπως η επταετής δικτατορία, έχουν σοβαρές επιπτώσεις, καθώς εγγράφονται τραυματικά στην ιστορική μας συνείδηση. Οι πιο επικίνδυνες περιπτώσεις είναι αυτές που έχουν μολύνει τη συλλογική μας νοοτροπία, εκείνες οι ύπουλες ασθένειες από τις οποίες πιστεύουμε, πλανημένα, ότι έχουμε απαλλαγεί, αλλά ασθενούμε ακόμα, κυρίως όμως εκείνα τα παλιά τραύματα που μετατράπηκαν σε κακοφορμισμένες ιδεολογίες.

Δυο γνωστοί και έγκυροι επιστήμονες, ο Δημήτρης Σωτηρόπουλος, καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, και ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου, καθηγητής Ιστορίας Μεταπολεμικού Κόσμου στο ΕΚΠΑ, σκύβουν πάνω στο ιστορικό και πολιτισμικό σώμα της δεκαετίας του 1960, μιας δεκαετίας-σταθμού για τη δημιουργία και ανάπτυξη του μεταπολεμικού κόσμου, όπου μετά την τραγωδία με τις ανυπολόγιστες και πολλαπλές συνέπειες του Εμφυλίου Πολέμου η χώρα μας έχασε για δεύτερη φορά το τρένο που θα την οδηγούσε στον σύγχρονο κόσμο.

Αντίθετα, βίωσε επιπλέον την πραγματικότητα του επτάχρονου εφιάλτη της χούντας, ο οποίος κατέληξε σε μιαν ακόμα εθνική τραγωδία, σε μιαν ακόμα οπισθοδρόμηση σε σχέση με τον σύγχρονο κόσμο στον οποίο εισήλθαμε ουραγοί και καταϊδρωμένοι και κυρίως δίχως πολιτικά και πολιτισμικά εφόδια που θα μας έδιναν την ευκαιρία να συνδεθούμε «φυσιολογικά» με τον δυτικό κόσμο, οπλισμένοι με το μέτρο να ξεχωρίζουμε το σοβαρό από το γελοίο, το αυθεντικό από την απομίμηση. Έτσι, τρέξαμε να σουλουπωθούμε με ξένα λεφτά και δανεικές ιδέες.

Οι δυο συγγραφείς μας αντιμετωπίζουν τη δικτατορία ως το αποτέλεσμα μιας διαρκούς θεσμικής κρίσης, «η οποία μαινόταν στην ελληνική πολιτική ιστορία από το 1915 έως και την πτώση της χούντας». Δεν είναι δύσκολο να ανατρέξει κανείς στα ιστορικά γεγονότα που περικλείει αυτή η περίοδος των περίπου 60 χρόνων του 20ού αιώνα: Εθνικός διχασμός, μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, προσφυγική κρίση, χρεοκοπία (1932), μεταξική δικτατορία, όλα τα δείνα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η τραγωδία του Εμφυλίου… Και ενώ μόλις το 1953 αρχίζει μια υπερπροσπάθεια οικονομικής ανάπτυξης που έδειχνε – με ό,τι συνεπάγεται αυτό για μια καθημαγμένη κοινωνία – σημεία ανάκαμψης και προόδου, αυτή ανακόπτεται βιαίως από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που ανέστειλε τη δυτική πορεία της χώρας, τον εκσυγχρονισμό της και επέδρασε καταστροφικά στη διαμόρφωση της νοοτροπίας του ελληνικού λαού αλλά και της πολιτιστικής εξέλιξης της χώρας.

Η χούντα δημιούργησε ένα κλίμα γενικής οπισθοδρόμησης σε ζητήματα όπως η ήδη προβληματική και καχύποπτη σχέση μας με τον δυτικό κόσμο και τη δυτική κουλτούρα, διαμορφώνοντας μια νοοτροπία η οποία μεταφέρθηκε και στα χρόνια της Μεταπολίτευσης και εκφράστηκε σχεδόν από τις περισσότερες πολιτικές δυνάμεις μέσα από έναν υστερικό και ανιστόρητο αντιαμερικανισμό, που έφτασε στα ψυχωσικά όρια να θεωρεί ότι η Αμερική και η CIA βρίσκονταν πίσω από κάθε ελληνικό πρόβλημα.

Δημιουργήθηκε μια εντελώς στρεβλή αντίληψη όπου στο ασυμμάζευτο πεδίο της δημόσιας πρόσληψης της ιστορίας επικράτησαν τερατώδεις θεωρίες συνωμοσίας, ανόητων ερμηνειών που μεγαλοπιάνονταν με θεωρίες εξάρτησης και γενικά κυριάρχησε μια τάση που ήθελε να ερμηνεύεται η ελληνική ιστορία μέσα από την υποτέλεια, από εξωτερικές παρεμβάσεις και λάθη του αμερικανικού ιμπεριαλιστικού παράγοντα… κατά προτίμηση. Τόσο οι πολίτες όσο και η χώρα έδειχναν τεράστια αδυναμία να ενηλικιωθούν!

Το βιβλίο είναι τολμηρό με την έννοια ότι αντιμετωπίζει την ιστορία επιστημονικά, δηλαδή ορθολογικά, και όχι μέσα από ιδεολογικές φαντασιώσεις, όπου τα συμπεράσματα εξάγονται πρώτα και με βάση αυτά, ερμηνεύονται τα γεγονότα, μέσα από μια θεόπνευστη νομοτέλεια που δεν έχει ανάγκη την πραγματικότητα!

Πρόκειται για ένα βιβλίο όπου παραβλέπονται οι αντιστασιακές δράσεις στα χρόνια της δικτατορίας, καθώς ήδη το θέμα έχει εξαντληθεί προ πολλού βιβλιογραφικά. Οι συγγραφείς επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στη διερεύνηση των λεγόμενων «κακοδαιμονιών» που οδήγησαν τα γεγονότα στην εντελώς αντίθετη όχθη των συμφερόντων του έθνους, που ήταν η ολοκλήρωση της οικονομικής αναγέννησης και ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας κι όχι η κατασπατάληση όλων εκείνων των εθνικών προσπαθειών που μας κράτησαν στον σύγχρονο κόσμο. Αναζητώντας τις πολιτικές και πολιτισμικές ερμηνείες των γεγονότων αυτής της περιόδου, οι συγγραφείς φωτίζουν την εικόνα μέσα από έναν ευρυγώνιο φακό που καλύπτει τις γενεσιουργές αιτίες του παρελθόντος και τις προβολές των επιπτώσεών τους σε ό,τι ακολούθησε.

Τόσο τα γεγονότα που προηγήθηκαν της επταετίας όσο και η ίδια η επταετία είχαν ως αποτέλεσμα να προκύψουν στερεότυπα, κυρίως διχαστικά, αλλά και να στρωθεί ο δρόμος για τη νεκρανάσταση της ηττημένης και χρεοκοπημένης αριστερής ιδεολογίας, η οποία αναβαπτίστηκε μέσα από έναν ενορχηστρωμένο αντιαμερικανισμό που βρήκε πρόθυμους πνευματικούς εντολοδόχους, οι οποίοι εμφανίστηκαν ως θύματα ενός μετεμφυλιακού κλίματος σε συνθήκες δημοκρατίας!

Φτιάχνοντας ένα πέρα για πέρα πλαστό και μνησίκακο «ηθικό πλεονέκτημα» μέσα από μια βίαιη πλαστογράφηση του παρελθόντος, η Αριστερά βγήκε αναβαπτισμένη και με νέο ηρωικό και πένθιμο ηθικολαϊκίστικο αφήγημα, μέσα από την κολυμπήθρα της χούντας που της παραχώρησε ένα ιδανικό αντιστασιακό άλλοθι, ξέπλυμα και διαβατήριο στον λαϊκισμό και στην εργαλειοποίηση των ιδεοληψιών, δημιουργώντας συνεχιστές των πολέμαρχων που μετέφεραν τις μάχες από τα βουνά στα πεδινά του Κοινοβουλίου…

Το πρώτο μέρος του βιβλίου που υπογράφει ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου αναφέρεται σε εκείνες τις πολιτικές διαδικασίες της συγκεκριμένης περιόδου μέσα από μια σύγχρονη οξυδερκή εξέταση και ανάλυση των γεγονότων που οδήγησαν στην επιβολή της δικτατορίας και καταλήγει στην περιγραφή του βασικού πλαισίου του τρόπου διακυβέρνησης των συνταγματαρχών της χούντας.

Στο δεύτερο μέρος, ο Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος εξετάζει, ερμηνεύει και αναλύει με ιδιαίτερη εμβρίθεια τις συνέπειες που είχε η πολιτισμική επίδραση αυτής της περιόδου της μακράς δεκαετίας του ’60 στη διαμόρφωση κοινωνικών νοοτροπιών και πολιτισμικών εκφράσεων και πώς αυτές επέδρασαν στις κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις στη δεκαετία του ’70. Παρακολουθεί επίσης την ενδιαφέρουσα εμφάνιση και εξέλιξη του λαϊκισμού, ο οποίος εδραιώθηκε ως κοινωνική νοοτροπία και όχι μόνο επιβίωσε στη μεταπολιτευτική μας δημοκρατία σαν μια ανίατη αρρώστια, αλλά στα πρόσφατά μας, πλέον, χρόνια γιγαντώθηκε και λίγο έλλειψε να μας κατακρημνίσει σε μια νέα μαύρη τρύπα της ιστορίας μας…

Η χούντα στην επταετή της διάρκεια (χρόνος ιστορικά πυκνός και πολύτιμος), όπου ξοδεύτηκαν εθνικές ευκαιρίες ανυπολόγιστης αξίας, μας κληροδότησε επιπλέον αυτό που αποκαλούμε πολλές φορές ανέμελα «νεοελληνική νοοτροπία», η οποία υπήρξε ένας βασικός ανασταλτικός παράγοντας του εκσυγχρονισμού της μεταπολιτευτικής μας κοινωνίας. Και εδώ απωλέσθηκαν μεγάλες ευκαιρίες και, παρά τα σημαντικά και αδιαμφισβήτητα επιτεύγματα της δημοκρατίας μας σε όλους τους τομείς, αυτή η απώλεια θέτει μπροστά μας σκοταδιστικά προσκόμματα μέχρι και σήμερα. Δεν χρειάζεται παρά να ρίξει κανείς μια ματιά στη σημερινή κοινοβουλευτική εκπροσώπησή μας για να καταλάβει το μέγεθος της διαβρωτικής καταστροφής αρρωστημένων νοοτροπιών, οι οποίες μεταφέρονται σαν μολυσματικές ασθένειες.

Σε γενικές γραμμές, έχουμε ένα ιδιαίτερα σημαντικό βιβλίο που προτείνουμε εμφατικά να διαβαστεί, καθώς το βασικό του προσόν είναι ότι παρουσιάζει δυο αλληλεπικαλυπτόμενα πολιτικά και πολιτισμικά πεδία υπό το πρίσμα μιας επιστημονικά φιλέρευνης νέας θεώρησης των γεγονότων, απαλλαγμένης κυρίως από «στρατεύσεις», μέσα από το ανεξάρτητο βλέμμα που οφείλουν να έχουν οι πνευματικοί άνθρωποι που θέτουν τον εαυτό τους στην υπηρεσία της επιστημονικής γνώσης και όχι των θεόπνευστων ιδεολογιών.

Διαβάστε επίσης:
Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – Τα χρόνια του χάους, 2012-2015

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – Η διακυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου (2009-201)

Αφιέρωμα: Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και της Ευρώπης – Η διακυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή