Καντάδες και αρέκιες από τα Επτάνησα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

15:33 27/4/2015 - Πηγή: Culture Now

Ένα μελωδικό ταξίδι στα Επτάνησα με καντάδες και αρέκιες από την πλούσια μουσική παράδοση της Ζακύνθου, της Κέρκυρας και της Κεφαλλονιάς προσφέρουν στο κοινό οι Γέφυρες τη Δευτέρα 4 Μαΐου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Τρία ξεχωριστά φωνητικά σύνολα, οι «Τραγουδιστάδες τση Ζάκυθος», οι Corfu Voices και το παραδοσιακό σχήμα «λαϊκής αριέτας» της Κεφαλληνιακής Χορωδίας, καθώς και η κερκυραϊκή Μαντολινάτα «Menestrelli»

θα βρεθούν στη σκηνή του Μεγάρου για μία μοναδική συναυλία.

Τους «Τραγουδιστάδες τση Ζάκυθος» διευθύνει ο μαέστρος και ενορχηστρωτής Ιάκωβος Κονιτόπουλος, η μουσική διδασκαλία είναι του Διονύση Σεμιτέκολου και η σκηνοθεσία του Τώνη Λυκουρέση. Τη μουσική διεύθυνση της Χορωδίας Corfu Voices και της Μαντολινάτας «Menestrelli» έχει αναλάβει ο Φώτης Αργυρός.

Η επιστημονική επιμέλεια της εκδήλωσης ανήκει στον Χαράλαμπο Ξανθουδάκη, καθηγητή του Μουσικού Τμήματος του Ιονίου Πανεπιστημίου.

Τη Σειρά Γέφυρες διευθύνει ο συνθέτης Δημήτρης Μαραγκόπουλος.

Επτανησιακή καντάδα, το δημοφιλέστερο είδος της έντεχνης μουσικής του Ιονίου

Τα Επτάνησα, επηρεασμένα σε όλες τις μορφές της πολιτιστικής τους έκφρασης από τη Δύση, συνεπώς και από τη μουσική της και ιδιαίτερα από εκείνη της Ιταλίας, αποτέλεσαν τον κύριο φορέα δημιουργίας της ελληνικής λόγιας μουσικής. Γέννημα της κοινής ιστορικής τους τύχης, η επιρροή της ιταλικής μουσικής επεκτάθηκε τόσο στη λαϊκή μουσική των Επτανήσων, όσο και στην καντάδα και το λαϊκό τραγούδι.

Η επτανησιακή καντάδα, η οποία ως είδος μπορεί να χαρακτηριστεί ωδικό, αρμονικό, αστικό, διαταξικό, ιδιότυπα επτανησιακό, ήταν μια μορφή αστικού τραγουδιού. Γεννήθηκε μέσα στις ταβέρνες, αρχικά με χαρακτήρα περισσότερο λαϊκό αφού καταπιάστηκε με θέματα της καθημερινότητας, που αφορούσαν το μόχθο της εργασίας και την αγάπη για την πατρίδα. Οι μορφολογικές καταβολές της επτανησιακής καντάδας προέρχονται από το ιταλικό και το γερμανικό χορωδιακό τραγούδι, μια εκλαϊκευμένη παραλλαγή των μελοδραματικών χορικών (corale). Το όνομά της γεννιέται από το ιταλικό ρήμα cantare (τραγουδώ), ενώ κύριο χαρακτηριστικό της αρχικά ήταν η τριφωνία «πρίμο-σεκόντο-μπάσο».

Τις πρώτες καντάδες έγραψαν συνθέτες της λεγόμενης Επτανησιακής Σχολής, όπως ο Παύλος Καρρέρ (ή Καρρέρης), ο Διονύσιος Λαυράγκας (Λαλούν τ’ αηδόνια, Λομπαρδιανοί) κ.ά.

Αν και διαδόθηκε ευρέως στα αστικά κέντρα, ιδιαίτερα της Κέρκυρας, της Ζακύνθου και της Κεφαλλονιάς, η καντάδα δεν πέρασε στον αγροτικό πληθυσμό, τα τραγούδια του οποίου (μονοφωνικά με συνοδεία κιθάρας) εξακολούθησαν να εκφράζουν παλαιότερα μουσικά ήθη και να τραγουδιούνται σε γιορτές και κοινωνικές διασκεδάσεις. Αργότερα η καντάδα απέκτησε περισσότερο αστικό χαρακτήρα και πήρε τη μορφή που γνωρίζουμε, δηλαδή της ερωτικής εξομολόγησης κάτω από τα μπαλκόνια. Τα μουσικά όργανα, κιθάρα και μαντολίνο, έπαιζαν πάντα δευτερεύοντα, συνοδευτικό ρόλο και υποτάσσονταν στη φωνή.

Μετά την ένωση των Επτανήσων (1864), αρκετοί από τους μουσικούς που μετοίκησαν από τα Ιόνια νησιά στην Αθήνα άνοιξαν τα πρώτα ωδεία. Μαζί με τις θεωρητικές τους γνώσεις, μετέφεραν την αγάπη για την όπερα και την καντάδα. Η επτανησιακή καντάδα τελικά θα επηρεάσει τα αστικά τραγούδια της πρωτεύουσας και έτσι θα γεννηθεί η αθηναϊκή καντάδα: μετά το 1880 η καντάδα θα εξελιχθεί σε μουσικό είδος ευρύτατης αποδοχής στις ταβέρνες και την παλιά Αθήνα. Με μια κιθάρα, λίγη ρετσίνα και καλή συντροφιά, οι καντάδες πλημμύριζαν τα στενά σοκάκια της Πλάκας.

Παρά την εξέλιξή της όμως, η καντάδα, το αρμονικό αυτό άκουσμα με τη γλυκιά και νοσταλγική μελωδία, δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί το κύριο μέσο έκφρασης των ερωτευμένων...

Η αρέκια

Η παλαιότερη μορφή της επτανησιακής καντάδας ονομαζόταν στη Ζάκυνθο αρέκια (a orecchio=με το αυτί) και στο Ληξούρι αριέτα (arietta=τραγουδάκι, μικρός σκοπός). Οι αρέκιες, τραγούδια με ξεχωριστό μουσικό ύφος, αποδίδονται χωρίς τη συνοδεία οργάνου από τέσσερις φωνές και έχουν ιδιότυπη αρμονία, αφού πολλές φορές η τρίτη φωνή τραγουδά υψηλότερα από την πρώτη. Οι αρέκιες αρχίζουν με μια φωνή (σόλο) και κατόπιν συμπληρώνονται από τις υπόλοιπες φωνές. Είναι η αρμονία που οι Ζακυνθινοί ονομάζουν «τέρτσα».

Η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στα δύο αντιπροσωπευτικά δείγματα της επτανησιακής μουσικής, είναι ότι η καντάδα τραγουδιέται και απευθύνεται στις γυναίκες, ενώ η αρέκια μιλάει για τις γυναίκες!

Οι «Τραγουδιστάδες τση Ζάκυθος» ένας όμιλος φίλων με σημεία αναφοράς την αγάπη για την πολιτιστική κληρονομιά της πατρίδας τους, το πάθος για την παράδοση και φυσικά το πηγαίο ταλέντο, συμπληρώνει φέτος μια δραστήρια πορεία 22 χρόνων, που αρχίζει από τη Ζάκυνθο και φτάνει σε όλα τα σημεία του πλανήτη, με συμμετοχή σε εκατοντάδες πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Ελλάδα και στον κόσμο, προβάλλοντας τη μουσική παράδοση των Επτανήσων. Στην Ελλάδα συμμετείχαν σε σημαντικές μουσικές εκδηλώσεις στο Φεστιβάλ Αθηνών στο Ηρώδειο, στο Μέγαρο Μουσικής, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Μουσείο Μπενάκη, στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στο Ινστιτούτο Γκαίτε, στη Μονή Λαζαριστών της Θεσσαλονίκης κ.α. Οι «Τραγουδιστάδες» πέρασαν από σημαντικούς διεθνείς συναυλιακούς χώρους μεγάλων πόλεων σε Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία. Δίκαια λοιπόν τους συνοδεύει ο τίτλος των μουσικών πρεσβευτών της Ζακύνθου και των Επτανήσων.

Στη συναυλία αυτή, υπό την καθοδήγηση του Ιάκωβου Κονιτόπουλου, θα μας γνωρίσουν τις ωραιότερες και δημοφιλέστερες καντάδες και αρέκιες από τη Ζάκυνθο, και το κοινό να έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει ακόμη και τοπικούς παραδοσιακούς χορούς.

Το φωνητικό σύνολο Corfu Voices δημιουργήθηκε το 2005 στην Κέρκυρα, από μια παρέα φίλων υπό την έμπνευση του μαέστρου Φώτη Αργυρού. Το σύνολο εστιάζει τις δραστηριότητές του στην καλλιέργεια και προβολή της παραδοσιακής και έντεχνης εκκλησιαστικής μουσικής των Επτανήσων και ιδιαίτερα της υπό εξαφάνιση παραδοσιακής κερκυραϊκής ψαλτικής. Έχει εμφανιστεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ το 2010, στο Θ΄ Πανιόνιο Συνέδριο, παρουσίασε σε πρώτη εκτέλεση μέρος από τη δεύτερη και τρίτη μελοποίηση από τον Νικόλαο Μάντζαρο του έργου του Διονυσίου Σολωμού «Ύμνος εις την ελευθερίαν». Στη συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής, στην οποία το σύνολο θα παρουσιάσει επιλογή από παραδοσιακά τραγούδια της κερκυραϊκής υπαίθρου, καντάδες και επτανησιακά τραγούδια αλλά και μεγαλυνάρια από την κερκυραϊκή ψαλτική παράδοση, το φωνητικό σύνολο «Corfu Voices» πλαισιώνεται από φίλους χορωδούς και από τη μαντολινάτα «Menestrelli».

Το παραδοσιακό σχήμα «λαϊκής αριέτας» της Κεφαλληνιακής Χορωδίας θα ολοκληρώσει τη συναυλία με τις πιο δημοφιλείς και αγαπημένες καντάδες και αριέτες της Κεφαλλονιάς. Η Κεφαλληνιακή Χορωδία ιδρύθηκε το 1993 στο Αργοστόλι, ενώ το παραδοσιακό σχήμα «λαϊκής αριέτας» δημιουργήθηκε το 1997, με σκοπό να παρουσιάζει αποκλειστικά τα λαϊκά παραδοσιακά τραγούδια της Κεφαλονιάς, αριέτες και καντάδες, με οργανική συνοδεία ή a cappella. Εκτός από την Κεφαλλονιά, έχει εμφανιστεί στο Μπάρι, το Μπρίντιζι, στη Ζάκυνθο, την Πάτρα, την Κύπρο και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στο βιογραφικό της «λαϊκής αριέτας» περιλαμβάνονται επίσης δύο ηχογραφήσεις.