Το Παναρμόνιο του Κωνσταντίνου Α. Ψάχου: Βυζαντινομουσικολογική ημερίδα και συναυλία στο Μέγαρο

15:43 11/10/2016 - Πηγή: Culture Now

Με τη συναυλία βυζαντινής μουσικής «… μετάρσια, πτερωτά: Άγγελοι» (ώρα έναρξης 21:00) κορυφώνονται οι εργασίες της Ημερίδας «Το Παναρμόνιο του Κωνσταντίνου Α. Ψάχου», οι οποίες φιλοξενούνται στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος την Παρασκευή 14 Οκτωβρίου (16:00-20:00, είσοδος ελεύθερη).

Στη μουσική εκδήλωση της Ημερίδας συμμετέχουν ο χορός ψαλτών Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης (χοράρχης: Αχιλλεύς Χαλδαιάκης) και η Χορωδία «Θρόνος» του Πατριαρχείου Ρουμανίας (χοράρχης: αρχιδιάκονος Mihail Bucă). Πρόκειται για συμπαραγωγή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών

και του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Στο συνέδριο της Ημερίδας, εκπρόσωποι της πανεπιστημιακής κοινότητας παρουσιάζουν την πολυδιάστατη ιστορία των «πνευματικών» –δηλαδή αεροφώνων– Οργάνων που ανάγονται στην αρχαία ύδραυλη, αλλά και του βυζαντινού «Οργάνου», ειδικότερα δε και του Παναρμονίου του Κ. Α. Ψάχου. Ομιλητές θα είναι: ο Νίκος Μαλιάρας, Καθηγητής ΤΜΣ ΕΚΠΑ, η Καίτη Ρωμανού, Καθηγήτρια ΤΜΣ ΕΚΠΑ & European University Cyprus, η Μάρω Κ. Παπαθανασίου, Ομότιμη Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, o Δημήτρης Λέκκας, Καθηγητής ΕΑΠ, ο Θωμάς Αποστολόπουλος, Αν. Καθηγητής ΕΚΠΑ και ο Χάρης Ξανθουδάκης, Καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου. Η ημερίδα οργανώνεται από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, με την ευκαιρία της επετείου των 25 ετών από την ίδρυσή του, και εντάσσεται στο πλαίσιο του Κύκλου εκδηλώσεων του ΜΜΑ «Η ανθρώπινη φωνή».

Οργανωτική & Επιστημονική Επιτροπή του συνεδρίου: Αχιλλεύς Χαλδαιάκης, Καθηγητής-Πρόεδρος ΤΜΣ ΕΚΠΑ, Παύλος Σεργίου, Επίκ. Καθηγητής ΤΜΣ ΕΚΠΑ, Δημήτρης Μπαλαγεώργος, Αν. Καθηγητής ΤΜΣ ΕΚΠΑ, Θωμάς Αποστολόπουλος, Αν. Καθηγητής ΤΜΣ ΕΚΠΑ, Φλώρα Κρητικού, Επίκ. Καθηγήτρια ΤΜΣ ΕΚΠΑ.

Το Παναρμόνιο του Κωνσταντίνου Α. Ψάχου

Η ημερίδα υποστηρίζει ακαδημαϊκά την απόπειρα απόκτησης του Παναρμονίου του Κ. Α. Ψάχου: πέρα από τη μουσειακή αντιμετώπιση, είναι πολύ ισχυρός ο συμβολισμός της επανεμφάνισης και της χρήσης του Παναρμονίου, καθώς ενσαρκώνει τον απόηχο της λαμπρής παλαιάς για την Ανατολή παράδοσης των βυζαντινών Οργάνων. Η Ελλάδα θα μπορεί να έχει πλέον ένα δικό της Όργανο, κατασκευασμένο για να παίξει τη μουσική της δικής της βυζαντινής και δημοτικής παράδοσης. Όταν μάλιστα το Παναρμόνιο γίνει προσιτό και γνωστοποιηθεί ο φυσικός ήχος του, δεν αποκλείεται περαιτέρω διάδοση με αντίγραφα οργάνων, καθώς και επιρροή σε νέους εκτελεστικούς ρόλους και στη διαμόρφωση ειδικού ρεπερτορίου.

Ο Κωνσταντίνος Α. Ψάχος και το Παναρμόνιο

Ο Ψάχος, με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα κατά το τέλος του 19ου αι. και πρωτοστάτησε στην προώθηση της μελέτης και διδασκαλίας της Βυζαντινής Μουσικής. Έχοντας εξασφαλίσει χρηματοδότηση από την Εύα Πάλμερ–Σικελιανού και από έρανο, παραγγέλνει μεταξύ 1922 και 1924 και επιβλέπει την κατασκευή τριών οργάνων, ενός μεγάλου σε τύπο «Orgel» και δύο μικρών σε τύπο «Αρμονίου», που κατασκευάζονται και παρουσιάζονται στο Έττινγκεν της Γερμανίας. Από αυτά, τα δύο Αρμόνια μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς σε εκδηλώσεις, κυρίως κατά τις «Δελφικές γιορτές». Σήμερα το μικρότερο έχει συντηρηθεί και βρίσκεται στο μουσείο του ΚΕΕΛ της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ το δεύτερο φυλάσσεται στην Εστία Νέας Σμύρνης και χρήζει συντήρησης.

Το μεγάλο Παναρμόνιο χρησιμοποιήθηκε το 1926 σε συναυλίες και παρουσιάσεις του έργου του Ψάχου στη Γερμανία. Παρόλο που είχε εξοφληθεί, έμεινε εκεί, καθώς οι τεχνικές δυσκολίες και τα έξοδα μεταφοράς του ήταν δυσβάστακτα. Είναι στην ουσία ένα εκκλησιαστικό Όργανο, ένα «Orgel» όπως το ονομάζει σε δημοσίευμά του ο ίδιος, και λειτουργεί με αυλούς. Η ιδιαιτερότητά του έγκειται στο ότι μπορεί να παίξει μια πλούσια σειρά από ασυγκέραστα διαστήματα, κατάλληλα να αποδώσουν την ελληνική λειτουργική μουσική της βυζαντινής περιόδου. Η λειτουργικότητά του στην πράξη και στη διδασκαλία αμφισβητήθηκε από την αρχή, ωστόσο δεν υπήρξε κάποια εκτεταμένη περίοδος δοκιμής του, ώστε να προκύψει κάποιος καλά εκπαιδευμένος στον χειρισμό του μουσικός. Είναι όμως αδιαμφισβήτητη η αξία του, τόσο ως ιστορικού κειμηλίου που συνδέεται με μεγάλες προσωπικότητες, όπως ο Κωνσταντίνος Ψάχος και η Εύα Πάλμερ–Σικελιανού, όσο και ως τεχνολογικού επιτεύγματος για χρήση στη θεωρία και πράξη της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Να σημειωθεί πως ο Ψάχος τιμήθηκε ως εφευρέτης για τον σχεδιασμό του Παναρμονίου.

Ενώ μέχρι πρόσφατα το Παναρμόνιο εθεωρείτο χαμένο (μάλιστα κυκλοφορούσε η φήμη πως καταστράφηκε στους βομβαρδισμούς του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου), εντοπίστηκε σε άριστη κατάσταση και πλήρη λειτουργικότητα στη Γερμανία, στην κατοχή του Καρλ Γκαίκελ.