Εγρήγορση (Awareness) κατά την Γενική Αναισθησία

14:45 24/1/2015 - Πηγή: Sigma Live

Μετά την ανάγνωση του άρθρου στις 4/1/2015 με τίτλο «Πολωνία: Ξύπνησε την ώρα που την χειρουργούσαν στον εγκέφαλο» σκέφτηκα ότι αρκετός κόσμος μπορεί να ανησυχήσει αλλά και να διερωτηθεί πως μπορεί να συμβεί αυτό. Έτσι λοιπόν έγραψα αυτό το άρθρο που θα βοηθήσει αρκετό κόσμο να ενημερωθεί και να λύσει κάποιες απορίες που μπορεί να δημιουργήθηκαν μετά την ανάγνωση του πιο πάνω άρθρου.

Αρκετοί ασθενείς φοβούνται περισσότερο την αναισθησία παρά την επέμβαση, και μια από τις κύριες ανησυχίες τους είναι “Δεν θα ξυπνήσω κατά την διάρκεια της επέμβασης γιατρέ;”

Η εμφάνιση

της ταινία του Hollywood “Awake” (30 November 2007, MGM) έχει αναμφιβόλως αυξήσει τις ανησυχίες των ασθενών για το πρόβλημα αυτό.

Η λέξη αναισθησία είναι ελληνική και προήρθε από τις λέξεις “αν” και “αίσθηση”, που σημαίνει χωρίς αίσθηση. Η γενική αναισθησία είναι μια κατάσταση απώλειας συνειδήσεως, που προκαλείται από φάρμακα. Στη γενική αναισθησία, ο ασθενής δεν έχει αισθήσεις (κοιμάται) αλλά δεν πρόκειται για μια φυσιολογική κατάσταση ύπνου.

Υπάρχει μια σημαντική δυσκολία στον ορισμό του βάθους της αναισθησίας αφού η έλλειψη συνείδησης δεν μπορεί να μετρηθεί άμεσα. Αυτό που μπορεί να μετρηθεί είναι η απάντηση σε ερεθίσματα. Το βάθος της αναισθησίας σε ένα ασθενή καθορίζεται από τα ερεθίσματα στα οποία υποβάλλεται, από τις απαντήσεις που εξετάζονται, και από τη συγκέντρωση των φαρμάκων που καταστέλλουν την απάντηση στα συγκεκριμένα ερεθίσματα.

Ανάλογα με το βάθος της αναισθησίας ο ασθενής μπορεί να παρουσιάσει κάποια προβλήματα; όπως είναι η εγρήγορση. Εγρήγορση (Awareness) είναι η κατάσταση κατά την οποία ένας ασθενής υπό γενική αναισθησία γίνεται γνώστης κάποιων ή όλων των γεγονότων κατά τη διάρκεια της αναισθησίας και μπορεί άμεσα να τα ανακαλέσει στη μνήμη του.

Η εγρήγορση κατά την αναισθησία είναι ένα σοβαρό κλινικό πρόβλημα, που μερικές φορές έχει ψυχολογικά επακόλουθα στον ασθενή. Ποσοστό 33-69% όσων έχουν υποστεί αυτή την εμπειρία εμφανίζουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα μετά την αναισθησία κάποιες διαταραχές. Οι διαταραχές αυτές ποικίλουν από μια απλή αγχώδη διαταραχή, διαταραχή στον ύπνο (εφιάλτες) ή/και ακούσια ανάκληση των γεγονότων, ως μια τόσο σοβαρή κατάσταση όπως είναι η μετατραυματική νόσος (Post-Traumatic Stress Disorder, PTSD).

Στη δεκαετία του 1970 η συχνότητα της εγρήγορσης κατά την αναισθησία άγγιζε το 7%. Νεότερες μελέτες το περιορίζουν σε 1-2:1000 γενικές αναισθησίες στο γενικό πληθυσμό, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο σε μελέτη του 2013 το ποσοστό περιορίζεται ακόμη περισσότερο στο 1/15000 περιστατικά.

Κάποιοι ασθενείς (3-6%) μπορεί να ονειρεύονται κατά την διάρκεια της επέμβασης, αλλά αυτό δεν εμπίπτει στην κατηγορία της εγρήγορσης. Η κατάσταση της εγρήγορσης ουσιαστικά είναι δύσκολο να ανιχνευτεί. Κάποιοι ασθενείς είναι σε θέση άμεσα μετεγχειρητικά να ενημερώσουν τον αναισθησιολόγο. Κάποιοι άλλοι όμως μπορεί να το αντιληφθούν μέρες ακόμη και βδομάδες μετά την επέμβαση.

Η εγρήγορση είναι αποτέλεσμα μιας ανισορροπίας που συμβαίνει ανάμεσα στις αναισθητικές απαιτήσεις και στην χορηγούμενη αναισθησία. Συμβαίνει δηλαδή όταν ο ασθενής δεν λαμβάνει ικανοποιητική ποσότητα αναισθητικού ή αναλγητικού φαρμάκου. Περιγραφικές μελέτες αλλά και παρουσιάσεις περιστατικών μιλούν για κάποια χαρακτηριστικά ασθενών που συνδέονται με την διεγχειρητική εγρήγορση όπως ηλικία, η φυσική κατάσταση του ασθενή (ASA), και η αντίσταση ή η ανοχή στα αναισθητικά φάρμακα. Τα αίτια εμφάνισης της διεγχειρητικής εγρήγορσης έχουν χωριστεί σε 3 κατηγορίες:

Οι αναισθητικές απαιτήσεις είναι φυσιολογικές αλλά η χορηγούμενη αναισθησία δεν τις καλύπτει. Αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας λανθασμένης τεχνικής του αναισθησιολόγου ή κάποιας βλάβης του αναισθησιολογικού εξοπλισμού.

Απρόβλεπτη ανάγκη ασθενών για υψηλές δόσεις αναισθητικών φαρμάκων. Νεαροί ασθενείς, καπνιστές, και άτομα με χρόνια χρήση ηρεμιστικών, οινοπνεύματος και οπιοειδών μπορεί να χρήζουν υψηλότερες δόσεις αναισθητικών φαρμάκων κατά την διάρκεια της γενικής αναισθησίας.

Επεμβάσεις χαμηλών αναισθητικών απαιτήσεων αλλά η χορηγούμενη αναισθησία πάλι δεν τις καλύπτει. Ένα παράδειγμα τέτοιων επεμβάσεων είναι οι καισαρικές τομές. Στις έγκυες γυναίκες κάποιοι αναισθητικοί παράγοντες διαπερνούν την πλακούντια κυκλοφορία γι’ αυτό δεν μπορούν να τους χορηγηθούν από τον αναισθησιολόγο πριν γεννηθεί το νεογνό.

Συμπερασματικά οι επεμβάσεις που ανεβάζουν το ρίσκο για εμφάνιση εγρήγορσης είναι οι καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις, οι καισαρικές τομές, το τραύμα και οι επείγουσες επεμβάσεις.

Η εγρήγορση κατά την γενική αναισθησία είναι ένα πολύ δυσάρεστο συμβάν που μπορεί να έχει επιπτώσεις στη ζωή του ασθενούς. Με τον έλεγχο του βάθους της αναισθησίας μπορεί να εξασφαλιστεί η αποφυγή της εγρήγορσης ειδικά σε ασθενείς υψηλού κινδύνου.

Τέλος σε επεμβάσεις που πραγματοποιούνται με τοπική ή περιοχική (επισκληρίδιος, ραχιαία) αναισθησία δεν μπορεί να εμφανιστεί η κατάσταση της εγρήγορσης. Αυτός είναι και ο κύριος λόγους που στις αναπτυγμένες χώρες οι καισαρικές τομές γίνονται με περιοχική αναισθησία και όχι με γενική αναισθησία.

Sandin RH, Enlund G, Samuelsson P. Awareness during anaesthesia: a prospective case study. Lancet 2000;355:707-711

Sebels PS, Bowdie TA, Ghoneim MM. The incidence of awareness during anaesthesia: a multicentre United States study. Anesthesia and Analgesia 2004; 99:833-839

Ghoneim MM, Block RI. Learning and memory during general anaesthesia: An update. Anesthesiology. 1997;87:387–410. [PubMed]

Lopez U, Habre W, Laurencon M. Intraoperative awareness in children: the value of an interview adapted to their cognitive abilities. Anaesthesia. 2007;62:778–89. [PubMed]

Andrade J, Deeprose C, Barker I. Awareness and memory function during paediatric anaesthesia. Br J Anaesth. 2008;100:389–96. [PubMed]

Δρ. Περικλής Ζαβρίδης MD

Αναισθησιολόγος

MSc Pain Management