Κινδυνεύει η Κύπρος από τσουνάμι; Tα ιστορικά δεδομένα και οι πιθανότητες

16:31 2/11/2021 - Πηγή: Sigma Live

Έντονη είναι η σεισμική δραστηριότητα το τελευταίο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα και κυρίως στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης, ενώ στις 27 Οκτωβρίου, σεισμική δόνηση καταγράφηκε και στην Κύπρο, μεγέθους 3.3 βαθμών στην κλίμακα Ρίχτερ, με επίκεντρο

την περιοχή Γεράσας, 15 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Λεμεσού. 

Ακολούθησε και δεύτερη σεισμική δόνηση το απόγευμα της ίδιας μέρας, μεγέθους 3.1 βαθμών στην κλίμακα Ρίχτερ.

Όπως είναι γνωστό, η Κύπρος βρίσκεται σε μια σεισμογενή περιοχή, ωστόσο, η πρόβλεψη των σεισμών είναι ανέφικτη. Το σεισμολογικό μας δίκτυο καταγράφει περίπου 2.000 σεισμούς κάθε χρόνο, από τους οποίους οι 800 περίπου είναι τοπικοί και οι υπόλοιποι περιφερειακοί και μακρινοί.

Αποτέλεσμα ενός πολύ ισχυρού σεισμού, είναι και τα τσουνάμι. 

Έχουν καταγραφεί τσουνάμι στην Κύπρο; Πόσο κινδυνεύει η περιοχή μας από την εμφάνισή του;

Στα ερωτήματα αυτά απάντησε στο SigmaLive η Ανώτερη Γεωλογικός Λειτουργός στο Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, Δρ Συλβάνα Πηλείδου. 

Όπως σημείωσε, τα τελευταία 100 χρόνια, περίπου 260.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους από τσουνάμι. «Έχουμε σχεδόν όλοι στη μνήμη μας, σαν στιγμιότυπα από ταινίες τρόμου, εικόνες ολικής καταστροφής και ανθρώπινης οδύνης από τα φονικά τσουνάμι της πρόσφατης παγκόσμιας ιστορίας όπως αυτό της Ινδονησίας το 2004 και της Ιαπωνίας το 2011». 

Σημείωσε πως «οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ότι το φαινόμενο τσουνάμι δεν είναι υπαρκτός κίνδυνος για την Κύπρο, ωστόσο, αυτό δεν ισχύει».   

Στο ερώτημα εάν η Κύπρος κινδυνεύει από ένα ενδεχόμενο τσουνάμι, η απάντηση είναι ναι. 

Σε ποιο βαθμό κινδυνεύει η Κύπρος από τσουνάμι; 

Σχετικά με το σε ποιο βαθμό κινδυνεύουμε από ένα τσουνάμι, η κα. Πηλείδου ανέφερε πως Έλληνες ερευνητές, με βάση μόνο ιστορικά στοιχεία, έχουν υπολογίσει ότι η ευρύτερη περιοχή της Κύπρου αναμένεται να επηρεαστεί από ένα πολύ ισχυρό τσουνάμι (ύψος κύματος στην ακτή της τάξης των 4m) κάθε 375 χρόνια, από ένα ισχυρό τσουνάμι (ύψος κύματος στην ακτή της τάξης του 1m) κάθε 120 χρόνια και από ένα μέτριο τσουνάμι (με ύψος κύματος < 1m) κάθε 30 χρόνια.

Ωστόσο, εξήγησε ότι τα ιστορικά στοιχεία είναι ελλιπή και δεν αντιπροσωπεύουν ολοκληρωτικά τον κίνδυνο για ένα τσουνάμι στην Κύπρο. 

Για μια πιο ακριβή εκτίμηση, θα πρέπει να χρονολογηθούν τα γεωμορφολογικά στοιχεία που βρίσκονται στις ακτές της Κύπρου και που πιθανόν να σχετίζονται με τσουνάμι.

Όπως σημείωσε η κα. Πηλείδου, έχουν διασωθεί μέσα από τους αιώνες αναφορές ανθρώπων , που μαρτυρούν ότι καταστροφικά τσουνάμι έχουν πλήξει την Κύπρο στην ιστορία της, έχουν προκαλέσει θανάτους και έχουν καταστρέψει τις τότε παραθαλάσσιες πόλεις και λιμάνια της.

Την ίδια ώρα εξήγησε πως κάθε τσουνάμι, αφήνει πίσω του και γεωλογικά τεκμήρια.

 Όταν πλήττει τις ακτές μεταφέρει μαζί του διάφορα υλικά από το θαλάσσιο πυθμένα τα οποία εναποθέτει στη ξηρά και αποτελούν παραφωνία στο όλο γεωλογικό περιβάλλον και ενδείξεις του φαινομένου αυτού. 

Τέτοιες ενδείξεις υπάρχουν σε πολλές ακτές της Κύπρου. Βλέπουμε χαώδεις αποθέσεις ογκολίθων με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή σε κάποιες περιπτώσεις απουσία του εδάφους, τα οποία οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι ισχυρές ωστικές δυνάμεις, όπως αυτές που σχετίζονται με τα τσουνάμι, έχουν δράσει στην περιοχή. 

Ποιες είναι οι πηγές τσουνάμι από τις οποίες κινδυνεύει η Κύπρος; 

Όπως εξήγησε η κα. Πηλείδου, στην περιοχή της Μεσογείου εκδηλώνεται το 16% της παγκόσμιας δραστηριότητας τσουνάμι.

Ο κίνδυνος από τσουνάμι στην Ανατολική Μεσόγειο, στην ευρύτερη περιοχή της Κύπρου προέρχεται από τρείς κύριες πηγές:

α) Τοπικούς σεισμούς, μεγάλου μεγέθους, υποθαλάσσιους και με μικρό εστιακό βάθος στο Κυπριακό Σεισμικό Τόξο (όπως π.χ. οι σεισμοί του 1222 και του 1953),

β) υποθαλάσσιες κατολισθήσεις στην ακτή της Λεβαντίνης, στα ανατολικά μας, οι οποίες προκαλούνται από ισχυρούς σεισμούς στο ρήγμα της Νεκράς Θάλασσας (όπως π.χ.  ο σεισμός του 1202), και

γ) περιφερειακούς σεισμούς, μεγάλου μεγέθους, υποθαλάσσιους και με μικρό εστιακό βάθος στο Ελληνικό Τόξο (όπως π.χ. οι σεισμοί του 1303 και του 365μ.Χ.).

Καταγράφηκαν τσουνάμι στην Κύπρο;

Η κα. Πηλείδου ανέφερε πως στο παρελθόν υπάρχουν παραδείγματα καταστροφικών τσουνάμι που «χτύπησαν» την Κύπρο. 

Όπως είπε, το 1222 σημειώθηκε ένας πολύ ισχυρός υποθαλάσσιος σεισμός στο Κυπριακό Τόξο, πιθανότατα μεγέθους 7.0-7.5 βαθμών στην κλίμακα Ρίχτερ και προκάλεσε ένα από τα πιο καταστροφικά τσουνάμι που έπληξαν το νησί μας. 

Αρκετοί άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους ενώ εκτεταμένες καταστροφές σημειώθηκαν σε Λεμεσό και Πάφο. 

Συγκεκριμένα, πόλη και το φρούριο της Πάφου ισοπεδώθηκαν, ενώ το λιμάνι της έμεινε χωρίς νερό καθώς η ακτογραμμή μετακινήθηκε προς τη θάλασσα.

Σύμφωνα με αναφορές των Ogerius Panis και Marchisius Scriba που βίωσαν το τσουνάμι, «στην Κύπρο η θάλασσα ανυψώθηκε από τη δόνηση και όρμησε στη στεριά. Τεράστιες μάζες θαλάσσιου νερού μεγάλες σαν βουνά κατέκλυσαν τη στεριά, κατεδαφίζοντας κτήρια και γεμίζοντας χωριά με ψάρια. Η Πάφος, υπέφερε πιο πολύ, το λιμάνι της αποξηράθηκε και η πόλη κατακλύστηκε από την θάλασσα.»

Σοκαριστικό είναι το γεγονός ότι η Πάφος πλήγηκε σε περίπου 20 δευτερόλεπτα. 

Η Λεμεσός πλήγηκε σε 4 λεπτά, η Αμμόχωστος σε 25 λεπτά, οι υπόλοιπες ακτές πλήγηκαν εντός της μίας ώρας.

Το 1202 ένας πολύ ισχυρός χερσαίος σεισμός στο Ρήγμα της Νεκράς Θάλασσας, ο οποίος θεωρείται σήμερα να ήταν της τάξης μεγέθους των 8.0 βαθμών στην κλίμακα Ρίχτερ, προκάλεσε υποθαλάσσια κατολίσθηση στην ακτή της Συρίας, η οποία αλυσιδωτά, προκάλεσε ένα καταστροφικό τσουνάμι που έπληξε την ανατολική Μεσόγειο. 

Μαρτυρίες ιστορικών περιγράφουν πολύ παραστατικά την καταστροφικότητα αυτού του τσουνάμι κάνοντας λόγο για κύματα ψηλά σαν βουνά τα οποία έριξαν πλοία στη ξηρά στην ανατολική Κύπρο. 

Προσομοίωση ερευνητών για το συγκεκριμένο τσουνάμι έδειξε, ότι η ακτή της Λεβαντίνης πλήγηκε μέσα στα πρώτα 30 λεπτά από την στιγμή εκδήλωσης της κατολίσθησης, η ανατολική Κύπρος σε 20 λεπτά, η δυτική Κύπρος σε 40 λεπτά και η βόρεια Κύπρος εντός μίας ώρας.

Επιπλέον, το 365μ.Χ., στο δυτικό Ελληνικό Τόξο, εκδηλώθηκε ίσως ο ισχυρότερος σεισμός που έχει πλήξει ποτέ την Μεσόγειο. 

Πιστεύεται ότι ήταν μεγέθους 8.5 βαθμών στην κλίμακα Ρίχτερ, με τον σεισμό να συγκλονίζει ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο. 

Ο σεισμός ισοπέδωσε την Κρήτη και προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές, ενώ συνοδεύτικε και από τσουνάμι. 

Το τσουνάμι έπληξε την Ανατολική Μεσόγειο, ενώ καταγράφηκε ο θάνατος 50,000 άνθρωποι στην Αλεξάνδρεια.

Μαρτυρίες ιστορικών περιγράφουν απόσυρση της θάλασσας, αποκάλυψη του βυθού και της θαλάσσιας ζωής και επιστροφή φονικών κυμάτων τα οποία εκσφενδόνισαν πλοία στις στέγες σπιτιών σε αποστάσεις μέχρι και 2 μίλια από την ακτή.  

Πιο πρόσφατα είχαμε κάποια περίπτωση;

Στο πρόσφατο παρελθόν, πρόσθεσε, σεισμοί έχουν προκαλέσει μικρά τσουνάμι, τα οποία ωστόσο δεν ήταν καταστροφικά.  

Πιο συγκεκριμένα, το 1941 ένας σεισμός μεγέθους 6.5 βαθμών στην Αμμόχωστο, προκάλεσε μικρό τσουνάμι που παρατηρήθηκε στις ακτές του Ισραήλ. Το 1953, σεισμός στη θαλάσσια περιοχή της Πάφου, μεγέθους 6.5 βαθμών, προκάλεσε μικρό τσουνάμι που παρατηρήθηκε στις ακτές της Πάφου.

Πόσος θα είναι ο χρόνος προειδοποίησης για την Κύπρο; 

Σε ενδεχόμενο ενός τσουνάμι, προλαβαίνουμε να αντιδράσουμε; Όπως σημειώνει, το βάθος της Μεσογείου θάλασσας στην περιοχή της Κύπρου φτάνει τα 3 km, με αποτέλεσμα  η ταχύτητα διάδοσης των τσουνάμι, η οποία εξαρτάται άμεσα από το βάθος, να φτάνει τα 500-600 km/h στην ανοικτή θάλασσα, σε αντίθεση με τον Ειρηνικό Ωκεανό, όπου οι ταχύτητες μπορούν να φτάσουν και τη διπλάσια τιμή. 

Παρόλ’ αυτά, επειδή οι ακτές της Μεσογείου βρίσκονται σε πολύ μικρές αποστάσεις από τις πηγές τσουνάμι, o χρόνος προειδοποίησης είναι πολύ μικρός. 

Για την Κύπρο κυμαίνεται από μερικά δευτερόλεπτα μέχρι το πολύ ενάμιση ώρα για τις πιο απομακρυσμένες πηγές, σε αντίθεση με άλλα μέρη του πλανήτη όπου ο χρόνος προειδοποίησης είναι της τάξης αρκετών ωρών.

Σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης 

Η κα. Πηλείδου ανέφερε πως στον Eιρηνικό Ωκεανό λειτουργεί σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τσουνάμι, ενώ το 2005, μετά το τσουνάμι του 2004 στον Ινδικό Ωκεανό, αποφασίστηκε από την UNESCO η δημιουργία τριών άλλων συστημάτων προειδοποίησης μεταξύ άλλων και στην περιοχή του Βόρειου Ατλαντικού και της Μεσογείου. 

Στην περιοχή αυτή λειτουργούν σήμερα τέσσερα πιστοποιημένα κέντρα για προειδοποίηση και ενημέρωση για τσουνάμι, στην Ελλάδα, Ιταλία, Γαλλία, και Τουρκία. Σε περίπτωση ανίχνευσης γένεσης τσουνάμι από τα κέντρα αυτά στέλνονται αυτόματες προειδοποιήσεις στα σημεία επαφής, που είναι συνήθως οι φορείς πολιτικής προστασίας των κρατών-μελών του συστήματος, τα οποία αναμένεται να ενεργοποιούν τα εθνικά σχέδια αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών.

Στο πλαίσιο της λειτουργίας του συστήματος αυτού, το Σεισμολογικό Δίκτυο του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης παρέχει, σε πραγματικό χρόνο, συνεχή σεισμολογικά δεδομένα στα πιστοποιημένα κέντρα προειδοποίησης Ελλάδας και Ιταλίας και η Πολιτική Άμυνα της Κύπρου λαμβάνει μηνύματα προειδοποίησης από τα δύο αυτά κέντρα.

Αξίζει να αναφερθεί ότι τo 2016 το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε την ίδρυση της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τσουνάμι στην περιοχή της Μεσογείου με συντονιστή το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, η οποία παρακολουθεί τις εξελίξεις του συστήματος.

Μπορεί να μας προειδοποιήσει η φύση; 

Όπως εξήγησε η κα. Πηλείδου, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τα προειδοποιητικά σημάδια της φύσης. 

Το κύριο προειδοποιητικό σημάδι για ένα τσουνάμι, όπως είπε, είναι ο σεισμός. 

Εάν νιώσουμε σεισμό σε παραθαλάσσια περιοχή, είναι καλό να απομακρυνθούμε προληπτικά.

Ένα άλλο σημάδι είναι η γρήγορη (εντός μερικών λεπτών) αλλαγή (συνήθως πτώση) της στάθμης της θάλασσας και η εμφάνιση του θαλάσσιου πυθμένα. Αν παρατηρήσουμε κάτι τέτοιο τότε πρέπει να απομακρυνθούμε σε περιοχή με μεγάλο υψόμετρο γιατί πολύ πιθανόν πολύ σύντομα να φτάσει τσουνάμι.

Στην περίπτωση περιφερειακού τσουνάμι, είναι πολύ πιθανόν να μην νιώσουμε τον σεισμό ή να μην εκλάβουμε σαν σεισμό αυτό που θα νιώσουμε γιατί η αισθητότητα μακρινού σεισμού είναι πολύ διαφορετική από αυτή του τοπικού. Στην περίπτωση αυτή το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης θα παίξει σημαντικότερο ρόλο. Όσο αφορά προειδοποιητικά σημάδια της φύσης, η αλλαγή της στάθμης της θάλασσα που προανάφερα αποτελεί το σημαντικότερο σημάδι.

Διαβάστε επίσης 

Νέα σεισμική δόνηση στη Λεμεσό - Η ανακοίνωση του Τμ. Γεωλογικής Επισκόπησης

«Ξύπνησε» το ρήγμα της Γεράσας που έδωσε τον σεισμό του ‘99