Σχοινάς στο ΣΙΓΜΑ: Η Πράσινη Γραμμή δεν είναι σύνορο ούτε κερκόπορτα

12:38 27/10/2021 - Πηγή: Sigma Live

Την άποψη ότι η Πράσινη Γραμμή ναι μεν δεν είναι -ούτε πρέπει να είναι- σύνορο για να μπορέσει να φυλαχθεί με τους αντίστοιχους όρους, αλλά ούτε και πρέπει να καταστεί η κερκόπορτα για τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές, εξέφρασε ο Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς. 

Τον συναντήσαμε στο γραφείο του στα κεντρικά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες, όπου τους τελευταίους μήνες οι συζητήσεις και οι πιέσεις για το νέο Σύμφωνο για την Μετανάστευση

και το Άσυλο δίνουν και παίρνουν. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέχει ακόμα από το να υιοθετήσει μια νέα συνολική πρακτική που θα αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά πρόσφυγες και μετανάστες που έρχονται στο ευρωπαϊκό έδαφος. 

Εξάλλου, συνομιλώντας με κοινοτικούς αξιωματούχους σε δεύτερο χρόνο, κατέστη σαφές ότι η Ευρώπη χρειάζεται μετανάστες, καθώς από τη μια πρέπει να οικοδομήσει την ανάπτυξη στην μετά πανδημίας εποχή, από την άλλη ο πληθυσμός της γερνάει κάτι που στο ορατό μέλλον θα προκαλέσει προβλήματα σε πολλούς τομείς. 

Όπως χαρακτηριστικά μας ανέφεραν «πρέπει να διασφαλίσουμε ότι όσοι θέλουν να έρθουν, θα έρχονται νόμιμα, θα έχουν ρόλο στην ευρωπαϊκή κοινότητα και θα ενσωματωθούν στην κοινωνία με βάση τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες. Διαφορετικά δεν θα μπορέσει να λειτουργήσει. Τους χρειαζόμαστε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να τους δεχτούμε όλους ή άνευ όρων. Συν τοις άλλοις πρέπει να πείσουμε χώρες που είναι αρνητικές και είναι μακριά από τα ανοιχτά ‘μέτωπα’ να βοηθήσουν με διάφορους τρόπους τις χώρες που αναγκαστικά διαχειρίζονται αυτή την υπόθεση μόνες τους εδώ και χρόνια».

Πέραν όμως του προσφυγικού-μεταναστευτικού, τα ζητήματα που παραμένουν ανοιχτά είναι πολλά: η στάση της Τουρκίας και η κλιμάκωση σε Ανατολική Μεσόγειο, Αιγαίο και άλλα μέτωπα, ο ευρωστρατός, η ανάγκη για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν, αλλά πόσο σίγουροι είμαστε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιλαμβάνεται πλήρως τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες των κρατών μελών και δεν κλείνει τα μάτια στα ανοιχτά μέτωπα όταν αυτά δεν επηρεάζουν τις πλούσιες και ισχυρές χώρες του βορά; 

Η Πράσινη Γραμμή δεν μπορεί να γίνει κερκόπορτα

Όσον αφορά στην ανάγκη για αλλαγή της ευρωπαϊκής πολιτικής για την μετανάστευση και το άσυλο, η οποία εκφράζεται από την Κομισιόν μέσω του Νέου Συμφώνου και κατά πόσο αυτό αναμένεται να βοηθήσει τις χώρες της πρώτης γραμμής, όπως η Κύπρος και η Ελλάδα να αντεπεξέλθουν στις πολύ αυξημένες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές, ο κος Σχοινάς τόνισε αυτό είναι αναγκαίο να υιοθετηθεί και πρόσθεσε ότι η ΕΕ αντιλαμβάνεται πλήρως το πρόβλημα και την ιδιαιτερότητα της Πράσινης Γραμμής στην Κύπρο. 

«Η Ευρώπη αντιλαμβάνεται σαφέστατα την ιδιαιτερότητα που υπάρχει στην Κύπρο. Η Πράσινη Γραμμή δεν ήταν και δεν είναι σύνορο. Δεν φτιάχτηκε για να είναι σύνορο. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει ή μπορεί να γίνει η κερκόπορτα της λαθρομετανάστευσης. Είναι σαφές ότι η Πράσινη Γραμμή απαιτεί ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Είναι σαφές και θεμιτό ότι η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να ελέγξει τις ροές μέσω της Πράσινης Γραμμής, αλλά αυτό δεν μπορεί να μετατραπεί σε μια λογική ότι πρόκειται για ένα εξωτερικό σύνορο της Ένωσης. Δεν είναι εφικτό για νομικούς λόγους. Εξ ου και η FRONTEX δεν μπορεί να επιχειρήσει εκεί» είπε υπογραμμίζοντας ότι στη μεγάλη εικόνα, το νέο Σύμφωνο παρέχει τις κατάλληλες εγγυήσεις που θα επιτρέψουν σε όλα τα κράτη-μέλη υποδοχής ή ‘πρώτης γραμμής’ να έχουν σίγουρη την πρόσβαση στην αλληλεγγύη και τον επιμερισμό των βαρών ανάμεσα σε όλους. 

Η εργαλειοποίηση του ανθρώπινου πόνου

Ωστόσο, η Ευρωπαία Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Ίλβα Γιόχανσον κατά την επίσκεψή της στην Κύπρο ερωτηθείσα από το ΣΙΓΜΑ κατά πόσο η ΕΕ θεωρεί ότι η Τουρκία κατευθύνει τις ροές προς Κύπρο και Ελλάδα προκειμένου να ασκήσει πιέσεις σε άλλα ζητήματα, απάντησε ότι αυτό δεν είναι κάτι που επρόκειτο να διαπιστωθεί κατά την προγραμματισμένη επίσκεψή της στην Άγκυρα. Έκτοτε, ωστόσο… δεν είχαμε νεότερα. Ποια είναι όμως η άποψη του Αντιπροέδρου της Κομισιόν για το ρόλο της Τουρκίας στο συγκεκριμένο θέμα; Μπορεί να τις επιρρίψει ευθύνες;

«Όποιος διανοηθεί να εργαλειοποιήσει τον ανθρώπινο πόνο για να επιτεθεί στην Ευρώπη είναι βαθιά γελασμένος. Η Ευρώπη θα αμυνθεί, όπως αμύνθηκε στον Έβρο πέρσι την Καθαρά Δευτέρα, όπως αμύνθηκε στην Βόρεια Αφρική και στην Ισπανική πόλη της Θέουτα, αλλά και πριν λίγες εβδομάδες στα σύνορα μεταξύ Λευκορωσίας και Λιθουανίας. Δεν ξέρω αν όντως στην Κύπρο έχουμε οργανωμένη εργαλειοποίηση αυτών των ροών, θέλει προσοχή. Σε κάθε περίπτωση όμως, νομίζω ότι πριν φτάσουμε στο να βάζουμε ετικέτες σε φαινόμενα, πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα φαινόμενα στην πράξη. Πολύ απλά, η λαθρομετανάστευση πάνω από την Πράσινη Γραμμή πρέπει να ελεγχθεί», σημείωσε. 

Ωστόσο, επιμείναμε. Δεν είναι ανάμεσα στα σημαντικότερα ζητήματα το ποιος έχει την ευθύνη της εργαλειοποίησης των ροών; Εντοπίζοντάς το δεν ερχόμαστε πιο κοντά στην αντιμετώπιση του φαινομένου; Εξάλλου, κάθε φορά που η ΕΕ καλείται να κατονομάσει την Τουρκία για τυχόν ευθύνες και να βάλει τα πράγματα στη ζυγαριά, μάλλον αφήνει τη ζυγαριά κάτω…

«Δεν συμφωνώ σε αυτό. Αντιθέτως πιστεύω ότι ακριβώς επειδή η ΕΕ σε ανώτατο επίπεδο, αυτό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όχι μόνο κατονόμασε την Τουρκία τον τελευταίο χρόνο, αλλά περιέλαβε στις αποφάσεις ένα συγκεκριμένο ‘μείγμα’ κινήτρων και κυρώσεων. Ακριβώς γι’ αυτό μπορέσαμε κάπως να αποφορτίσουμε την ένταση, να φτάσουμε σε κάποια αποκλιμάκωση, η οποία βέβαια δεν είναι δεδομένη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει αυτή τη στιγμή να ψάχνουμε να βρούμε σχήματα για να περιγράψουμε γεγονότα, όταν αυτό που κυρίως μας ενδιαφέρει και προέχει, είναι να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα εκεί όπου εμφανίζεται. Επαναλαμβάνω ότι κανένας δεν μπορεί να εκβιάσει την Ευρώπη με τέτοιου είδους κινήσεις», επέμεινε με τη σειρά του.

Πόσο ‘υποχρεωτική’ είναι η αλληλεγγύη των κρατών;

Αναφέρθηκε όμως η λέξη «αλληλεγγύη». Μπορεί η αλληλεγγύη να επιβληθεί στα κράτη-μέλη της ΕΕ, τα οποία δεν δείχνουν τέτοια πρόθεση; Εξάλλου, παρόμοιες συμπεριφορές τις διαπιστώσαμε τόσο στο προσφυγικό και μεταναστευτικό πρόβλημα, όσο και στην οικονομική κρίση απέναντι σε χώρες όπως η Ελλάδα κατά την περίοδο των μνημονίων. 

«Ψάχνουμε, και μάλιστα έχουμε προτείνει από τον περασμένο Σεπτέμβριο, έναν νέο Σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, ευρωπαϊκό, συνεκτικό, ολιστικό, το οποίο θα έχει ως βασικό του θεμέλιο μια πολύ απλή αρχή: όποιο κράτος-μέλος της ΕΕ νιώθει ότι χρειάζεται την αλληλεγγύη της ευρωπαϊκής οικογένειας, θα μπορεί να ενεργοποιεί το αίτημα, θα έχει τη βεβαιότητα ότι το αίτημά του αυτό θα αντιμετωπιστεί θετικά και ότι οι υπόλοιποι θα του παράσχουν αυτό που χρειάζεται. Την ίδια στιγμή, θα πρέπει να δώσουμε στους υπόλοιπους, σε όσους συμμετέχουν στο μείγμα αλληλεγγύης, μια επιλογή ανάμεσα σε διαφορετικά είδη αλληλεγγύης, τα οποία όμως θα αποφορτίζουν το σύστημα, θα παίρνουν την πίεση έξω από το σύστημα. Αυτή είναι η φιλοδοξία μας και αυτό που θέλω να καταστήσω σαφές είναι ότι δεν θα υπάρχει ‘έξοδος κινδύνου’ από τις υποχρεώσεις συνεισφοράς στην αλληλεγγύη. Όλοι θα συνεισφέρουν έτσι ώστε η οικογένεια να λειτουργεί με το σωστό μείγμα αλληλεγγύης και υπευθυνότητας», επισήμανε. 

Ήρθε η ώρα για τον ‘ευρωστρατό’;

Η συζήτηση μοιραία πήγε στο ζήτημα του Αφγανιστάν και το ‘προσφυγικό τσουνάμι’ για το οποίο πολιτικοί, αναλυτές και δημοσιογράφοι προειδοποιούσαν μετά την αναχώρηση των Αμερικανών και το οποίο, ωστόσο, ακόμα να εμφανιστεί. Πριν ακόμα οι αμερικανικές δυνάμεις αποχωρήσουν από την ταλαιπωρημένη χώρα και αναλάβουν για ακόμα μια φορά τον έλεγχο οι Ταλιμπάν, οι συζητήσεις για την στρατιωτική δυνατότητα της Ευρώπης άναψαν για τα καλά. Μήπως ήρθε ώρα τα κράτη-μέλη να συζητήσουν πιο εντατικά για το ζήτημα του ευρωστρατού, μιας και σε επίπεδο δηλώσεων η πρόθεση είναι εμφανής; 

Σύμφωνα με τον ίδιο, ήρθε η ώρα η Ευρώπη να ξεπεράσει αυτή την αντίληψη, ότι δηλαδή θα πρέπει να προσφεύγει στην αμυντική ομπρέλα άλλων οργανισμών. 

«Αυτό μας οδηγεί αναπόφευκτα σε μια αντίληψη ότι εμείς, ως Ευρωπαίοι, θα πρέπει να φτιάξουμε τη δικιά μας ομπρέλα. Αναφέρομαι τόσο στο ΝΑΤΟ, όσο και στις παραμέτρους της ασφάλειας έτσι όπως τις ξέραμε μεταπολεμικά. Αυτό κλονίζεται. Κλονίστηκε στο Αφγανιστάν, κλονίστηκε και με την συμφωνία AUKUS. Πρέπει λοιπόν να αρχίσουμε να χτίζουμε την στρατιωτική μας αυτονομία. Όμως, ο ευρωστρατός και τα ανάλογα μέτρα για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, δεν θα προκύψουν με το πάτημα ενός κουμπιού ή με ένα μαγικό ραβδί. Είναι μια διαδικασία με διαφορετικά στάδια και φάσεις, το τέλος της οποίας όμως -δεν έχω καμιά αμφιβολία- ότι θα οδηγηθούμε σε μια ευρωπαϊκή ταυτότητα άμυνας», είπε χαρακτηριστικά.

«Καρότο και μαστίγιο η μόνη λύση για την Τουρκία»

Ως γεγονός, η Τουρκία δεν φαίνεται πρόθυμη να συνεργαστεί επαρκώς με την ΕΕ, πόσω μάλλον στα βασικά ζητήματα, με την φράση ‘καρότο και μαστίγιο’ να μονοπωλεί συχνά-πυκνά τους τίτλους των εφημερίδων και των δελτίων ειδήσεων, όταν αναφέρονται στην ευρωπαϊκή προσέγγιση. Μήπως κάτι πρέπει να αλλάξει και είτε η Άγκυρα να αναγκαστεί να έρθει πιο κοντά στο καρότο, είτε πιο κοντά στο μαστίγιο; 

«Οι σχέσεις της Ευρώπης με την Τουρκία είναι οι σχέσεις όλων μας, είτε ζούμε σε μονοκατοικία, είτε σε πολυκατοικία, με έναν δύσκολο γείτονα. Είναι πάντοτε τεταμένες, πάντοτε δύσκολες και οι αρνητικές στιγμές είναι πάντα περισσότερες από τις θετικές. Αυτό δεν σημαίνει όμως πως με την Τουρκία δεν πρέπει να βρούμε ένα πεδίο σταθεροποίησης. Δεν λέω ‘συνεργασίας’ γιατί κι αυτό είναι πολύ δύσκολο, αλλά σταθεροποίησης. Είναι δύσκολο να συμβεί αυτό όσο στην Τουρκία το πολιτικό σκηνικό είναι μεταβαλλόμενο, ρευστό και όσο η οικονομική κρίση συνεχίζει να δημιουργεί προβλήματα. Βλέπουμε, όχι μόνο στο Κυπριακό, αλλά και σε άλλα πεδία, ότι τα ερωτηματικά είναι περισσότερα από τις απαντήσεις. Αποδείχθηκε στην πράξη ότι ο πιο λειτουργικός τρόπος που έχει η Ευρώπη για να μπορέσει να διαχειριστεί την Τουρκία είναι αυτό το μείγμα κινήτρων και κυρώσεων, εσείς το λέτε ‘καρότο και μαστίγιο’ το οποίο μας επιτρέπει να ελέγχουμε την ποιότητα και την ένταση αυτής της σχέσης. Αντιλαμβάνομαι και ακούω πολύ συχνά φωνές που ζητούν μόνο καρότο ή μόνο μαστίγιο. Φοβάμαι ότι καμιά από αυτές τις φωνές δεν θα μας δώσει τη λύση που θέλουμε και τουλάχιστον όπως είδαμε πέρσι το καλοκαίρι, μέχρι και τώρα, αυτή η πολιτική ίσως είναι το καλύτερο χαρτί που έχει η Ευρώπη στα χέρια της», είπε. 

Τι γίνεται όμως όταν ο ‘δύσκολος γείτονας’ μπαίνει με το όπλο και κάθεται στο σαλόνι σου; Έχει δηλαδή προχωρήσει σε εισβολή, κατοχή και εξακολουθεί να επιδίδεται σε εποικισμό; 

«Η εισβολή και η κατοχή της Κύπρου είναι μια μαύρη σελίδα στον διεθνή πολιτισμό και τις διεθνείς σχέσεις. Είναι καταδικασμένη και από την Ιστορία, αλλά και σε επίπεδο λειτουργικό με τις αποφάσεις του ΟΗΕ και της ΕΕ αναφορικά με την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο δύσκολος γείτονας είναι δύσκολος όπως και να το κάνουμε. Αλλά η συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχει τόσο να κάνει με αυτό που συζητάμε, αλλά με την ιστορική καταδίκη της Τουρκίας η οποία είναι δεδομένη, αδιαπραγμάτευτη και δεν τίθεται εν αμφιβόλω από κανέναν. 

Τι θα γίνει με τον EastMed;

Το μεγαλεπήβολο σχέδιο για τον αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου από το Ισραήλ στην Κύπρο και μετά στην ΕΕ, ο αγωγός ‘EastMed’ έχει δεχτεί αρκετή αμφισβήτηση εξ αρχής, ωστόσο Κύπρος και Ελλάδα το επιδιώκουν σε μεγάλο βαθμό. Τι στάση όμως τηρεί η ΕΕ; Επιθυμεί το έργο αρκετά, ώστε να το καταστήσει βιώσιμο και υλοποιήσιμο;

«Το σχέδιο αυτό, όπως και όλα τα ευρωπαϊκά σχέδια, δεν καθίσταται υλοποιήσιμο μόνο με την έκφραση κάποιας επιθυμίας. Μιλάμε για πολύ σύνθετα projects τα οποία πρέπει να έχουν κι ένα σαφέστατο εμπορικό διακύβευμα. Κανένα δίκτυο αυτού του είδους δεν θα σταθεί αν δεν κουμπώνει γερά στην αγορά. Εμείς ως ΕΕ έχουμε σαφέστατα θεωρήσει το συγκεκριμένο σχέδιο, ως διευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Σαφέστατα έχει προκαλέσει το θεσμικό και οικονομικό ενδιαφέρον των χρηματοδοτικών οργανισμών. Επαναλαμβάνω όμως ότι θα πρέπει να κουμπώνει και σε μια επιχειρηματική και εμπορική διάσταση», είπε. 

Στην παρατήρηση ότι πέραν του οικονομικού σκέλους, ο συγκεκριμένος αγωγός αναμένεται να συμβάλει και στο κομμάτι της ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο, ο κος Σχοινάς απάντησε ότι ο ίδιος αντιλαμβάνεται πλήρως τη σύνδεση των διευρωπαϊκών σχεδίων ενεργειακής συνεργασίας και μεταφορών με την ασφάλεια, ωστόσο επέμεινε στην οικονομική παράμετρο.

«Πιστεύω πως μόνο με το πρόγραμμα ασφάλειας και διεθνούς συνεργασίας, ένα τέτοιο project δεν θα μπορέσει να σταθεί από μόνο του. Θα χρειαστεί οπωσδήποτε να έχει και μια σύμφυση με την εμπορική πραγματικότητα, το οποίο δεν θεωρώ αδύνατο, απλώς θα χρειαστεί ίσως λίγος χρόνος», υπογράμμισε. 

Στο μικροσκόπιο ξανά το Σχέδιο Πολιτογραφήσεων

Κληθείς να σχολιάσει το γεγονός ότι η Κομισιόν εξετάζει αυτή την περίοδο την απάντηση του Υπουργείου Εσωτερικών για το Σχέδιο Πολιτογραφήσεων στο πλαίσιο της Διαδικασίας επί παραβάσει που έχει εκκινήσει η ΕΕ ενάντια της Κύπρου, ο κος Σχοινάς εξέφρασε την ελπίδα να υπάρξει κατάληξη στο πλαίσιο της διαδικασίας. 

«Είναι μια διαδικασία, οι παράμετροι της οποίας είναι γνωστές. Προσπαθούμε, τόσο με την Κύπρο, όσο και με τα άλλα κράτη μέλη που λειτουργούν αντίστοιχα σχήματα, να ξεκαθαρίσουμε το πώς αυτά  μπορούν να υπηρετούν μια οικονομική λογική, χωρίς όμως να στρεβλώνουν τον ευρύτερο οικονομικό ανταγωνισμό. Σε όλες τις διαδικασίες επί παραβάσει υπάρχει μια συνεχής ανταλλαγή πληροφοριών. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με την κυπριακή υπόθεση τώρα: όντως αναλύεται η κυπριακή απάντηση και θέλω να πιστεύω -δεδομένου ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει σταματήσει στην Κύπρο και έχει κατά κάποιο τρόπο τεθεί σε νέες βάσεις- ότι αυτός ο διάλογος θα επιτρέψει να βάλουμε τέλος σε αυτή την εκκρεμότητα την οποία δεν χρειάζεται ούτε η Κύπρος, αλλά ούτε και η Ευρώπη», ανέφερε. 

Ερωτηθείς αν η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να σταματήσει να εξετάζει τις εκκρεμούσες αιτήσεις, οι οποίες είναι αρκετές, ο κος Σχοινά, αναφερόμενος και πάλι στην διαδικασία επί παραβάσει, απάντησε ότι πρόκειται για μια διαδικασία που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και στην οποία έχει ‘δικαστικό ρόλο, κάτι που κατά τον ίδιο δεν του επιτρέπει να σχολιάσει το περιεχόμενο αυτής της ανταλλαγής πληροφοριών. 

«Ως Αντιπρόεδρος της Επιτροπής εκφράζω την ευχή όπως αυτή η διαδικασία ολοκληρωθεί το γρηγορότερο δυνατό, να βγάλουμε αυτή την εκκρεμότητα μέσα από τις σχέσεις μας και να επικεντρωθούμε στη θετική ατζέντα», τόνισε. 

Πιο κοντά στην ολοκλήρωση ή την διάλυση της ΕΕ;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πέρασε από αρκετές και αρκετά δύσκολες περιπέτειες τα τελευταία χρόνια: οικονομική κρίση, προσφυγική και μεταναστευτική κρίση, πανδημία του κορωνοϊού αλλά και Brexit. Πού είμαστε πιο κοντά σήμερα, στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ή στην διάλυση της ΕΕ;

«Το λέω εντελώς ψύχραιμα και αποφορτισμένα: η Ευρώπη αποδείχτηκε πολύ πιο ισχυρή και ανθεκτική από όσο ενδεχομένως πίστευαν πολλοί και ήλπιζαν οι εχθροί της. Η ευρωπαϊκή διαχείριση της πανδημίας ήταν μια επιτυχία. Η οικονομική διαχείριση της μεταπανδημικής ανάκαμψης είναι επίσης μια επιτυχία. Οι μεγάλες κρίσεις που ζήσαμε, και με το Brexit και με το μεταναστευτικό μας κλόνισαν, μας συγκλόνισαν, αλλά δεν μας έκαναν να καταρρεύσουμε. Ούτε η Ελλάδα, ούτε η Κύπρος βγήκαν από το ευρώ. Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση άλλαξε. Αυτό σημαίνει ότι φτάσαμε στην κορύφωση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης; Σαφέστατα όχι. Έχουμε ακόμα τα περιθώρια να κάνουμε τα πράγματα πολύ καλύτερα σε τομείς στους οποίους -ας το ομολογήσουμε- δεν τα έχουμε καταφέρει. Ο ένας είναι η φορολογία, ο άλλος είναι οι εξωτερικές σχέσεις και ο τρίτος είναι η ασφάλεια. Σε αυτά τα πεδία θα απαιτηθεί πολύ περισσότερη δουλειά τα προηγούμενα χρόνια. Η Ευρώπη είναι αυτό που έλεγε ένας από τους παλιούς της προέδρους, ο Βάλτερ Χάλσταϊν, ότι η η Ευρώπη είναι σαν το ποδήλατο, όσο κάνεις πετάλι, τόσο προχωράς προς τα εμπρός. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι να μείνεις ακίνητος. Τότε σίγουρα θα πέσεις», κατέληξε.