Το μετέωρο βήμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης

07:01 24/2/2025 - Πηγή: Real.gr

Σε ένα παλαιότερο κείμενό μου έγραφα ότι το φάντασμα του Τραμπ πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Τώρα το φάντασμα ενσαρκώθηκε και βρίσκεται στην εξουσία. Η εκλογή του σημερινού Προέδρου των ΗΠΑ, που έμοιαζε τότε απίθανη έπειτα από τόσες δικαστικές περιπέτειες, συνέβη και άλλαξε ριζικά όλα τα δεδομένα σε παγκόσμια κλίμακα. Το φιλελεύθερο πρότυπο διεθνών σχέσεων με σεβασμό των διεθνών συμφωνιών και του διεθνούς δικαίου φαίνεται να αντικαθίσταται από ένα νέο πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο η ισχύς εμφανίζεται «γυμνή» και επιβάλλει

χωρίς προσχήματα γεωπολιτικές αλλαγές συνόρων και υπέρβαση των κανόνων που ίσχυσαν σε ολόκληρη τη μεταπολεμική εποχή από το 1945 μέχρι σήμερα.

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία ξεκίνησε η νέα εποχή της γεωπολιτικής ισχύος. Μέχρι τότε, οι μεγάλες γεωπολιτικές αλλαγές φαίνονταν να υπακούουν σε οικονομικές επιταγές του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος, χωρίς βεβαίως να λείπουν οι επιμέρους συγκρούσεις ή/και επεμβάσεις, σχεδόν πάντα, όμως, με σαφείς οικονομικές στοχεύσεις (π.χ. επέμβαση στο Ιράκ). Μετά την επέμβαση στην Ουκρανία, ανοίγει μια νέα εποχή, κατά την οποία η γεωπολιτική παίρνει τα πρωτεία από την οικονομία. Φαίνεται, δηλαδή, να ανατρέπεται η μέχρι τώρα διαλεκτική σχέση μεταξύ (γεω)πολιτικής και οικονομίας, όπως ίσχυε από το 1945 σε παγκόσμια κλίμακα. Η δικαιολόγηση της επέμβασης της Ρωσίας στην Ουκρανία που επιχειρεί ο Πρόεδρος Τραμπ ανατρέπει τα μέχρι σήμερα παραδεκτά πλαίσια του διεθνούς δικαίου. Φαίνεται ότι επιστρέφουμε στον Μεσοπόλεμο και στη δικαιολόγηση των προσαρτήσεων από τη Γερμανία άλλων χωρών, στη βάση της θεωρίας του ζωτικού χώρου.

Μέσα σε αυτά τα νέα δεδομένα, η Ευρώπη «προσγειώνεται ανώμαλα στη νέα αντίληψη για τις διεθνείς σχέσεις, καθώς θεωρούσε ότι αυτές διέπονται στον 21ο αιώνα από την αρχή του διεθνούς δικαίου και του απαραβίαστου των συνόρων, όπως είχαν προκύψει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το μεγάλο ζήτημα είναι ότι η Ευρώπη δεν διαθέτει την αναγκαία ισχύ των όπλων ώστε να αντιμετωπίσει τη νέα πραγματικότητα, κατά την οποία η στρατιωτική ισχύς φαίνεται να αποτελεί νέο τρόπο επίλυσης των διεθνών συγκρούσεων. Τώρα, μάλιστα, που φαίνεται να διαφοροποιούνται οι απόψεις μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης, ως προς τον ρόλο της Ρωσίας στο παγκόσμιο σύστημα, η Ευρώπη δεν είναι σε θέση να διεκδικήσει τις δικές της θέσεις, καθώς ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ δεν αδιαφορεί μόνο για την άμυνά της, αλλά επιπλέον μάλλον θεωρεί, όπως και μερικοί Ευρωπαίοι ηγέτες, ότι η Ρωσία δεν αποτελεί απειλή.

Σε αυτή τη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, δεν φαίνεται να υπάρχει άλλη επιλογή από τη δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής. Ομως, για να συμβεί αυτό πρέπει, πριν από όλα, να συμφωνήσουν όλες οι χώρες της Ε.Ε. σε αυτόν τον στόχο. Στη συνέχεια πρέπει να διαθέσουν από κοινού τα απαιτούμενα χρηματικά μέσα, όπως και στην περίπτωση του Ταμείου Ανάκαμψης, ώστε να δημιουργηθεί ένας ευρωπαϊκός αξιόμαχος στρατός και παράλληλα μια ευρωπαϊκή πολεμική βιομηχανία, από την οποία θα τροφοδοτείται αυτός ο ευρωπαϊκός στρατός. Ταυτόχρονα, πρέπει να προχωρήσει η οικονομική ολοκλήρωση με την ενοποίηση των κεφαλαιαγορών και την τραπεζική ένωση κ.ά., σύμφωνα με την έκθεση Ντράγκι. Ετσι, θα μπορέσει να ανακάμψει η ευρωπαϊκή οικονομία και να παραχθούν και να εφαρμοσθούν νέες τεχνολογίες. Συνεπώς, δεν είναι αρκετό να αυξηθούν οι αμυντικές δαπάνες των ευρωπαϊκών χωρών, αν οι ένοπλες δυνάμεις τους χρησιμοποιούν οπλικά συστήματα κατασκευασμένα από την αμερικανική και όχι από την ευρωπαϊκή βιομηχανία.

Ο πιθανός αποκλεισμός της Ευρώπης από τις ειρηνευτικές συνομιλίες Τραμπ – Πούτιν για την Ουκρανία και η υπονόμευση του Προέδρου Ζελένσκι δείχνουν ότι η στρατηγική προσέγγισης των ΗΠΑ με τη Ρωσία βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη προκειμένου οι ΗΠΑ να εμποδίσουν τον εναγκαλισμό της από το μεγάλο αντίπαλό τους, που προφανώς είναι η Κίνα. Σε αυτή τη στρατηγική, ο ρόλος της Ευρώπης κινδυνεύει να περιοριστεί σε υποστηρικτή των ΗΠΑ, όπως ήταν πάντοτε, μόνο που τώρα η Ρωσία δεν θα θεωρείται πλέον αντίπαλος της Ευρώπης και των ΗΠΑ, αλλά ίσως και συνεταίρος. Πρόκειται για μια στροφή που έχει «ζαλίσει» την Ευρώπη και πιθανώς την έχει ξυπνήσει από τον λήθαργο, αναγκάζοντάς την να δημιουργήσει την απαραίτητη πολεμική ισχύ και να αναζητήσει έναν νέο ρόλο.

Ποιος θα είναι ο νέος ρόλος της Ευρώπης στο παγκόσμιο σύστημα ισχύος δεν είναι καθόλου προδιαγεγραμμένος, καθώς οι νέες πολιτικές δυνάμεις στα δεξιά της ευρωπαϊκής Κεντροδεξιάς ενισχύονται από τα κηρύγματα των συνεργατών του Τραμπ (Ελον Μασκ, Τζέι Ντι Βανς). Οι δυνάμεις αυτές ακολουθούν μια μάλλον αντιευρωπαϊκή, εθνοκεντρική και ίσως εθνικιστική πολιτική (Μελόνι, Ορμπαν, Λεπέν, Εναλλακτική για τη Γερμανία κ.λπ.) που αποδυναμώνει τις κατεστημένες φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς, οι οποίες δημιούργησαν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Σήμερα, οι δυνάμεις αυτές καλούνται να το υποστηρίξουν μέσα σε μια δύσκολη συγκυρία, επιχειρώντας τις αναγκαίες υπερβάσεις στην πολιτική ενοποίηση, την οικονομία και την άμυνα.