Και τα ζώα παθαίνουν κατάθλιψη -Τι συμβαίνει στα κατοικίδια μας, πώς μπορούμε να εντοπίσουμε τα σημάδια

12:34 17/1/2025 - Πηγή: iEfimerida

Σκύλοι, γάτες, μέχρι και χρυσόψαρα μελαγχολούν. Και όλα τα ζώα μπορούν να εκδηλώσουν μέχρι και συμπτώματα κατάθλιψης.

Aν τα ζώα μπορούσαν να μιλήσουν, πώς θα έλεγαν ότι αισθάνονται; Ενώ κάποια οικογενειακά κατοικίδια μπορεί να φαίνονται να ζουν σε μια διαρκή κατάσταση ευδαιμονίας, άλλα συχνά φαίνονται πιο αντιφατικά. Μερικές φορές, τα ζώα μπορεί ακόμη και εμφανίζουν κάποιες από τις ίδιες αγχώδεις ή ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές με τους ανθρώπους με κλινικά διαγνωσμένες ψυχικές διαταραχές. Αλλά βιώνουν τα ζώα στην πραγματικότητα ψυχικές ασθένειες με τον τρόπο που βιώνουν οι άνθρωποι;

Ερωτήματα

σχετικά με τον βαθμό στον οποίο τα ζώα μπορούν να βιώνουν ψυχικές ασθένειες υπάρχουν εδώ και αιώνες. Αν και οι ερευνητές και οι καθημερινοί ιδιοκτήτες σκύλων έχουν από καιρό υποθέσει για τις σκέψεις που μπορεί να γίνονται πίσω από αυτά τα θλιμμένα κουταβίσια μάτια, οι σύγχρονες εξελίξεις στην επιστήμη και οι σαρώσεις εγκεφάλου παρέχουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για το τι ακριβώς συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Οι ειδικοί πιστεύουν πλέον ότι τα περισσότερα θηλαστικά και ίσως ακόμη και μερικά πτηνά μπορούν να βιώσουν άγχος, συχνά με τρόπους εκπληκτικά παρόμοιους με τους ανθρώπους.

Η ψυχική ασθένεια των ζώων συγκρίνεται με την ανθρώπινη;

Οι κτηνίατροι και οι ερευνητές της συμπεριφοράς των ζώων λένε ότι τα ζώα μπορούν να βιώσουν ψυχικές ασθένειες και ψυχιατρικές διαταραχές, αλλά όχι ακριβώς με τους ίδιους τρόπους με τους ανθρώπους.

Οι σκύλοι και οι γάτες που αντιμετωπίζονται για σημάδια άγχους, για παράδειγμα, μπορεί να μην πληρούν τον επίσημο ορισμό του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM) για τη «Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή (GAD )» ή το χρόνιο άγχος.

Αυτός ο ορισμός αναφέρει την υπερβολική ανησυχία τις περισσότερες ημέρες και τη δυσκολία ελέγχου της ανησυχίας. Ενώ οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα για να περιγράψουν αυτή την εμπειρία στους κλινικούς γιατρούς, τα ζώα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με αυτόν τον τρόπο, τουλάχιστον όχι ακόμα, τέλος πάντων.

Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να πούμε πραγματικά μόνο αν τα ζώα βιώνουν άγχος ή άλλες ψυχικές διαταραχές με βάση τις παρατηρήσεις μας στη συμπεριφορά τους. Οι κτηνίατροι μπορούν να διαγνώσουν ένα ζώο με άγχος, ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, όταν βλέπουν πιθανές ενδείξεις αυτού στις πράξεις του.

Δεν μπορούν όμως να διαβάσουν το μυαλό τους, οπότε εξακολουθεί να είναι αβέβαιο πόσα ζώα μπορεί πραγματικά να βιώνουν μια ψυχική κατάσταση που θα μπορούσε κανείς να συνδέσει με ψυχική ασθένεια.

Ο αναπληρωτής καθηγητής και κτηνίατρος του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια Carlo Siracusa δήλωσε στο Popular Science ότι τα ζώα «οπωσδήποτε» μπορούν να βιώσουν ψυχικές ασθένειες.

Ο Siracusa εργάζεται τακτικά με πελάτες που έχουν σκύλους και γάτες που παρουσιάζουν σημάδια επιθετικότητας ή αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, τα οποία, όπως λέει, είναι υποπροϊόν της δυσφορίας ή του φόβου. Αυτό εκδηλώνεται παρόμοια με το βασισμένο στο φόβο άγχος που παρατηρείται στους ανθρώπους.

Η συναισθηματική επεξεργασία είναι η ίδια

Στην πραγματικότητα, λέει ο Siracusa, παρόμοιες περιοχές που ρυθμίζουν τα συναισθήματα στον ανθρώπινο εγκέφαλο λειτουργούν και στα ζώα που παρουσιάζουν σημάδια άγχους. Αν και οι εγκέφαλοι των ανθρώπων και των ζώων διαφέρουν σε μέγεθος και πολυπλοκότητα, η συναισθηματική επεξεργασία και στις δύο περιπτώσεις λαμβάνει χώρα στην αμυγδαλή.

Όπως οι άνθρωποι, έτσι και οι σκύλοι που έχουν παραμεληθεί ή που είχαν κάποια άλλη σημαντική διαταραχή στο περιβάλλον τους μπορεί να εκδηλώσουν παρορμητική επιθετικότητα.

Υπάρχουν όμως ακόμα κάποιες μορφές ψυχικών ασθενειών που φαίνονται αποκλειστικά ανθρώπινες. Οι περιπτώσεις ψύχωσης όπως η σχιζοφρένεια, για παράδειγμα, φαίνεται να συνδέονται άμεσα με την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Αν και δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητό, μελέτες των τελευταίων ετών από ερευνητές στο ερευνητικό κέντρο Mount Sinai και αλλού υποδηλώνουν ότι η σχιζοφρένεια ειδικότερα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα τμημάτων του DNA, που ονομάζονται «ανθρώπινες επιταχυνόμενες περιοχές», που υπέστησαν ταχεία εξελικτική αλλαγή στους ανθρώπους, αλλά παρέμειναν τα ίδια σε άλλα ζώα.

Δεν έχουν υπαρξιακά - έχουν όμως άλλα θέματα

Απ' όσο μπορούμε να πούμε, τα ζώα εκτός από τον άνθρωπο δεν διαθέτουν την ικανότητα να αισθάνονται «ανασφαλή» σε κοινωνικά περιβάλλοντα ή να παρουσιάζουν... υπαρξιακή απόγνωση για αφηρημένες έννοιες.

Αυτό σημαίνει ότι τα ζώα δεν μπορούν να βιώσουν συγκεκριμένους τύπους κλινικής κατάθλιψης που είναι δυνατόν να βιώσουν οι άνθρωποι. Ο Siracusa λέει ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι τα ζώα δεν διαθέτουν μια πολύ εξελιγμένη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού που είναι απαραίτητη για τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.

Ο Siracusa δήλωσε ότι αυτή η αντικειμενική ανάλυση της φυσικής λειτουργίας του εγκεφάλου ενός ζώου είναι ξεχωριστή από το πιο φιλοσοφικό ερώτημα αν τα ζώα διαθέτουν τη λεγόμενη αυτογνωσία. Αυτό το ερώτημα συζητείται εδώ και αιώνες και είναι δύσκολο να αποδειχθεί.

Πώς να εντοπίσετε ένα μελαγχολικό ζώο

Η ψυχική ασθένεια στα ζώα μπορεί να παρουσιαστεί με διάφορες μορφές. Σε αντίθεση με τους ανθρώπους, οι οποίοι μπορούν να διαγνωστούν με Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή λόγω διαφόρων παραγόντων, τα ζώα αντιδρούν πάντα με κάποιο τρόπο στο περιβάλλον τους.

Οι αγχωμένοι σκύλοι και γάτες μπορεί να βηματίζουν σε ένα δωμάτιο, να τρέμουν, να ρίχνουν τρίχωμα ή να κάνουν καταναγκαστικό εμετό σε γεύματα. Αντίθετα, τα πρωτεύοντα θηλαστικά σε αιχμαλωσία όπως οι πίθηκοι είναι γνωστό ότι πετούν περιττώματα ή επιδίδονται σε μερικές φορές βάναυσο αυτοακρωτηριασμό.

Ο Siracusa λέει ότι πολλές από τις περιπτώσεις που βλέπει στον πραγματικό κόσμο αφορούν ζώα που έχουν εκδηλώσει τα άγχη τους με καταστροφική μορφή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, κατοικίδια με σοβαρές κρίσεις άγχους αποχωρισμού μπορεί να εξουθενωθούν και να κηρύξουν... «πόλεμο» στα έπιπλα ενός διαμερίσματος. Άλλα έντονα αγχωμένα κατοικίδια μπορεί να γρυλίσουν ή ακόμη και να επιτεθούν σε άλλους άγνωστους ανθρώπους ή ζώα σε μια αντίδραση φόβου.

Τα ακραία τραύματα του παρελθόντος μπορούν επίσης να επιδράσουν στα ζώα με τον ίδιο τρόπο που επιδρούν στους ανθρώπους. Το 10% των σκύλων του αμερικανικού στρατού που είδαν ενεργό μάχη στο Αφγανιστάν φέρεται να έχουν λάβει κλινική διάγνωση διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Συχνά όμως, ο Siracusa λέει ότι τα ζώα με ψυχικές ασθένειες συχνά εντοπίζονται μόνο όταν η συμπεριφορά τους επηρεάζει αρνητικά τη ζωή των ιδιοκτητών τους. Στην πραγματικότητα, είπε, είναι πιθανό να υπάρχει μια μεγαλύτερη συνομοταξία ζώων που πάσχουν από κάποια άγχη χαμηλότερου επιπέδου, τα οποία διαφορετικά περνούν απαρατήρητα.

Όταν ο Siracusa και οι συνάδελφοί του διεξήγαγαν μια μελέτη που εξέταζε πώς αντιδρούν τα κατοικίδια όταν μένουν μόνα τους, διαπίστωσε ότι πολλά από αυτά περνούσαν μεγάλο μέρος του χρόνου τους... παρκαρισμένα μπροστά στην πόρτα του διαμερίσματος, περιμένοντας νευρικά την επιστροφή του ιδιοκτήτη τους. «Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν καταστρέφουν [αντικείμενα], δεν ουρούν και δεν αφοδεύουν», δήλωσε ο Siracusa.

Όταν τα ζώα «τρελαίνονται»

Αλλά η ψυχική ασθένεια στα ζώα μπορεί επίσης να παρουσιαστεί με πιο δραματικούς τρόπους. Η συγγραφέας Laurel Braitman διερευνά πολλές από αυτές τις περιπτώσεις στο βιβλίο της του 2014, «Animal Madness».

Η Braitman, η οποία είχε η ίδια ένα σκύλο με διαγνωσμένη περίπτωση ακραίου άγχους αποχωρισμού που πήδηξε από το παράθυρο ενός διαμερίσματος στον πέμπτο όροφο, παρέχει πολλές λεπτομερείς περιγραφές ζώων κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων που συμπεριφέρθηκαν με αυτοκαταστροφικούς τρόπους που σήμερα θα μπορούσε κανείς να συνδέσει με ψυχικές ασθένειες.

Υπάρχουν πολυάριθμες περιπτώσεις χιμπατζήδων και γοριλών με άγχος που επανειλημμένα ξαναχώνευαν την τροφή τους και έτρωγαν τα ίδια τους τα περιττώματα. Ο Μπράιαν, ένας νεαρός αρσενικός μπονόμπο που βρισκόταν στο ζωολογικό κήπο του Μιλγουόκι, ο οποίος ήταν απομονωμένος από τους συνομηλίκους του, φέρεται να αντέδρασε ξεριζώνοντας τα νύχια του και αναπτύσσοντας τη συνήθεια να βάζει ψυχαναγκαστικά το χέρι του στον πρωκτό του, μερικές φορές τόσο ώστε να βγάζει αίμα.

Η ακραία περίπτωση ενός ελέφαντα

Ίσως η πιο εντυπωσιακή, ωστόσο, είναι η περίπτωση του Tip, ενός ασιατικού ελέφαντα που μεταφέρθηκε μέσω του Ατλαντικού Ωκεανού σε ζωολογικό κήπο της Νέας Υόρκης στα τέλη της δεκαετίας του 1880. Ο Tip φέρεται να κακοποιούνταν από τον φύλακά του σε τακτική βάση.

Μια μέρα, ο Tip, ο οποίος κατά τα άλλα φαινόταν υπάκουος και ήρεμος, ξεσπάθωσε και προσπάθησε να ποδοπατήσει μέχρι θανάτου τον φύλακά του. Τρία χρόνια αργότερα, ο Tip επιτέθηκε ξανά, αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας τους χαυλιόδοντές του για να προσπαθήσει να ξεκοιλιάσει τον ίδιο άνθρωπο. Αν και ο φύλακας επέζησε, πυροδότησε μια δημόσια συζήτηση για το τι πρέπει να γίνει με τον επιθετικό, «τρελό» ελέφαντα.

Τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής ανέφεραν την προφανή απόφαση του Tip να περιμένει τρία χρόνια μεταξύ των επιθέσεων ως απόδειξη της υποτιθέμενης εκδικητικότητας και της προμελετημένης επιθυμίας του για εκδίκηση.

Στην πραγματικότητα, η αντιδραστική συμπεριφορά του Tip, όπως και άλλων κακομεταχειρισμένων ζώων του ζωολογικού κήπου, ήταν πιθανότατα το σωρευτικό αποτέλεσμα του βίαιου διαχωρισμού από τις ομάδες του και του αφύσικου και πιθανότατα τραυματικού θαλάσσιου ταξιδιού. Ο φύλακας ήταν απλώς το πιο πρόσφατο παράδειγμα μιας μακράς σειράς προσώπων που ο Τιπ μπορεί να είχε συνδέσει με τον πόνο. Οι επίτροποι του Σέντραλ Παρκ δεν το έβλεπαν έτσι. Τελικά αποφάσισαν να εκτελέσουν τον ελέφαντα. Τα λείψανα του Tip βρίσκονται ακόμα στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας.

«Ο Tip», γράφει η Braitman, «θεωρήθηκε τρελός όχι επειδή ήταν λυσσασμένος ή αποδεδειγμένα παράφρων, αλλά επειδή συμπεριφερόταν βίαια προς τους άνδρες που προσπαθούσαν να τον ελέγξουν, να τον κρατήσουν αλυσοδεμένο».

«[Η] κακία του Tip προκάλεσε την τρέλα του και η τρέλα του εδραίωσε την κακία του», προσθέτει η Braitman. «Ο Tip ήταν θύμα της ανθρώπινης τάσης να τιμωρούμε αυτό που παρεξηγούμε ή φοβόμαστε».

Ο Siracusa δήλωσε ότι βλέπει μια κάπως παρόμοια δυναμική να παίζει με κάποια κατοικίδια που συναναστρέφεται. Οι ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων που τιμωρούν τα ζώα που παρουσιάζουν μικρά σημάδια δυσλειτουργικής ή ανεπιθύμητης συμπεριφοράς μπορεί στην πραγματικότητα να χειροτερεύουν το πρόβλημα, τροφοδοτώντας τα πρώιμα σημάδια άγχους ενός ζώου.

Ο Siracusa συνέκρινε αυτή τη δυναμική χαλαρά με τις παλαιότερες γενιές γονέων που χτυπούσαν τα παιδιά για να εκδηλωθεί αργότερα αυτή η ενέργεια σε επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά.

Η επιστήμη παίρνει πιο σοβαρά τα συναισθήματα των ζώων

H στάση γύρω από τις ψυχικές ασθένειες των ζώων έχουν αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Κατοικίδια ζώα όπως οι σκύλοι και οι γάτες θεωρούνται όλο και περισσότερο μέρος της οικογένειας. Αυτή η πιο στενή σχέση σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορεί να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στα σημάδια συναισθηματικής διαταραχής.

Μια αλλαγή έχει επέλθει και στην επιστημονική κοινότητα. Αν και εξέχοντες παρατηρητές των ζώων του 19ου αιώνα, όπως ο Κάρολος Δαρβίνος, σχολίαζαν τακτικά τις υποτιθέμενες συναισθηματικές καταστάσεις των πλασμάτων, η Braitman λέει ότι αυτή η πρακτική έγινε σπανιότερη 100 χρόνια αργότερα με την άνοδο εξέχουσας σημασίας συμπεριφοριστών όπως ο B.F. Skinner. Η θέαση ψυχικών ασθενειών που μοιάζουν με τις ανθρώπινες στα ζώα συνδέθηκε με τον ανθρωπομορφισμό, μια πρακτική που γενικά θεωρείται αντίθετη με την αντικειμενική επιστήμη.

«Για μεγάλο χρονικό διάστημα ο ανθρωπομορφισμός ήταν μια "βρώμικη", σχεδόν απαγορευμένη λέξη στην επιστήμη της συμπεριφοράς», γράφει η Braitman.

Αλλά οι σύγχρονες εξελίξεις και έρευνες σε αντικειμενικά σημάδια κατανόησης της ψυχοβιολογίας των ζώων συνεχίζουν να δείχνουν περισσότερες ομοιότητες. Επίσης, ολοένα και ανεβαίνει το ποσοστό των ιδιοκτητών που δίνουν φάρμακα στα ζώα τους.

Μια παναμερικανική έρευνα για τα κατοικίδια ζώα του 2017 από την εταιρεία ερευνών Packaged Facts που επικαλείται η Washington Post, εκτιμά ότι το 8% των ιδιοκτητών σκύλων και το 6% των ιδιοκτητών γατών έδωσαν φάρμακα στα κατοικίδια ζώα για λόγους άγχους ή ηρεμίας της διάθεσης.

Το Clomicalm, το Sileo, το Anipryl και μια έκδοση του Prozac για σκύλους έχουν συνταγογραφηθεί σε ζώα τα τελευταία χρόνια. Ο Siracusa αποδέχεται τη χρήση αυτών των φαρμάκων σε ακραίες περιπτώσεις, αλλά ανησυχεί ότι μπορεί να συνταγογραφούνται υπερβολικά. Η γρήγορη προσφυγή σε δημοφιλείς θεραπείες για τα ζώα, όπως τα ηρεμιστικά, σημείωσε ο Siracusa, μπορεί να καταλήξει να συγκαλύπτει ένα πρόβλημα αντί να το αντιμετωπίζει πραγματικά.

Ο Siracusa συμβούλευσε τους υποψήφιους ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων να εξετάσουν πρώτα τι μπορούν να κάνουν για να αποτρέψουν τα ζώα τους από το να αισθάνονται εξαρχής στεναχωρημένα. Όσοι έχουν ήδη ζώα θα πρέπει επίσης να δίνουν προσοχή και να μην αγνοούν ποτέ τα πρώιμα σημάδια σχηματισμού άγχους.

Ο Siracusa δήλωσε ότι είναι επίσης σημαντικό να κάνετε έρευνα και να μην πέσετε θύμα των πολλών παρανοήσεων που υπάρχουν σχετικά με τη συμπεριφορά των ζώων. Ίσως στην κορυφή αυτής της λίστας να βρίσκεται η ευρέως διαδεδομένη ιδέα ότι το κούνημα της ουράς ενός σκύλου σημαίνει ότι είναι ευτυχισμένος. Σύμφωνα με τον Siracusa, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτή τη θεωρία.

«Πάντα λέω στους μαθητές μου, αν θέλετε να καταλάβετε αν κάποιος κακοποιείται, μην κοιτάτε τον πισινό του, κοιτάξτε το πρόσωπό του», δήλωσε ο Siracusa. «Το ίδιο ισχύει και για τα σκυλιά. Γιατί όλοι είναι τόσο κολλημένοι με την ουρά, ενώ το πρόσωπο του ζώου λέει πολύ περισσότερα».

Διαβάστε περισσότερα στο iefimerida.gr