Τα ζώα «Χαϊλάντερ» - Οι αθάνατες μορφές ζωής - Ο Τζόναθαν η χελώνα, ο καρχαρίας της Γροιλανδίας και άλλα

10:14 15/2/2025 - Πηγή: iEfimerida

Ύδρες, καρχαρίες, αστακοί και χελώνες που αψηφούν τους νόμους της Φύσης και αποδεικνύονται τα ζώα εκείνα με ηλικιακές επιδόσεις... Χαϊλάντερ.

H ύδρα ή Hydra vulgaris, είναι περίεργο πλάσμα. Στο μεγαλύτερο μήκος τους, αυτά τα ζώα του γλυκού νερού (άμεσοι συγγενείς των μεδουσών) έχουν μήκος μόλις ένα εκατοστό. Τα μικροσκοπικά σώματά τους είναι απλοί, άκομψοι σωλήνες ενώ στο ένα τους άκρο διαθέτουν πλοκάμια. Ωστόσο, η απλότητά τους κρύβει ένα εκπληκτικό μυστικό: δεν φαίνεται να γερνούν. Πρόκειται για μια παρατήρηση που αψηφά τις επιστημονικές

προσδοκίες και την εξελικτική θεωρία και έχει οδηγήσει ορισμένους να περιγράψουν τα είδη των πολύποδων ως βιολογικά αθάνατα - δηλαδή ναι, πεθαίνουν (από ασθένειες, αν γίνουν θήραμα, από πείνα), αλλά όχι από κάποια κυτταρική αναπόφευκτη αιτία. Είναι απέθαντα. «Ζόμπι».

Αρχικά, ο Daniel Martínez ξεκίνησε τις έρευνές του προκειμένου να διαψεύσει την... αντιγηραντική αυτή εκστρατεία. Ο βιολόγος - καθηγητής στο Pomona College πίστευε ότι με προσεκτική παρατήρηση καθώς και εκτεταμένα πειράματα θα μπορούσαν να σταθούν αφορμή να πιάσει μια ύδρα στην πράξη να γερνάει. «Σκέφτηκα ότι... δεν υπάρχει περίπτωση να ξεφύγεις από τη γήρανση ως πολυκύτταρος οργανισμός», λέει ο ίδιος μιλώντας στο Popular Science. Αμ δε!

Μια ύδρα πραγματικά... Λερναία

Για τέσσερα χρόνια ο Martínez έψαχνε προσεκτικά για τα χαρακτηριστικά της παρακμής και της γήρανσης στις ύδρες που διατηρούσε στο εργαστήριο - σημάδια ότι ήταν λιγότερο αναπαραγωγικές ή πιο πιθανό να πεθάνουν με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, δεν βρήκε κανένα.

«Τα αποτελέσματα δεν παρέχουν καμία απόδειξη για γήρανση στις ύδρες. Οι υδρίες μπορεί πράγματι να έχουν ξεφύγει από τη γήρανση και να είναι δυνητικά αθάνατες», παραδέχτηκε στην μελέτη του. Σε επακόλουθη έρευνα που διήρκεσε οκτώ χρόνια, ο Martínez και οι συνεργάτες του βρήκαν πανομοιότυπα αποτελέσματα. Ο ίδιος κράτησε κάποιες μεμονωμένες ύδρες ζωντανές για 12 χρόνια κάθε φορά, χωρίς να σημειώσει κανένα δείκτη ηλικίας.

Εν μέσω όλων των παρατηρήσεων που κατάφερε να συλλέξει ο Martínez, παραδέχτηκε τελικά: «Αυτά τα ζώα δεν πεθαίνουν κυτταρικά», λέει. Ο σκεπτικιστής πείστηκε -με μια επιφύλαξη: «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη “αθάνατος”», λέει. «Δεν είναι πραγματικά αθάνατοι [όπως λέμε αήττητοι], απλώς δεν φαίνεται να γερνάνε».

Η ύδρα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του φαινομένου, αλλά δεν είναι απαραίτητα μοναδική ως προς στην αντοχή της στο χρόνο. Μια χούφτα ζώα εμφανίζουν απροσδόκητη μακροζωία και αμελητέα γήρανση. Σιγά σιγά, η επιστήμη αποκάλυψε λεπτομέρειες και θεωρίες για τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους αυτοί οι οργανισμοί αποφεύγουν να γερνούν.

Πώς το κάνει αυτό η ύδρα;

Οι ύδρες «έχουν πολλά βλαστοκύτταρα», λέει η Celina Juliano, μοριακή και κυτταρική βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις. Τα βασικά τους σώματα αποτελούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από «πλαστικά» κύτταρα που μπορούν να διαιρούνται συνεχώς και να αυτοαντικαθίστανται πολύ πιο εύκολα από ό,τι, ας πούμε, ένα ανθρώπινο καρδιακό κύτταρο.

Η ύδρα, όπως και τα πλοκάμια του αστερία, μπορεί να ανακάμψει και να αναγεννηθεί σχεδόν από κάθε τραυματισμό, αρκεί ένα κομμάτι του κεντρικού της σώματος να είναι άθικτο.

Αλλά και πάλι, αυτό αφήνει το ερώτημα για το πώς τα μεμονωμένα κύτταρά τους είναι τόσο ανθεκτικά. «Το γεγονός ότι τα βλαστοκύτταρά τους δημιουργούν ακατάπαυστα νέα κύτταρα είναι αξιοσημείωτο», λέει η Juliano. Γιατί και άλλες ζωικές μορφές έχουν έναν καθορισμένο αριθμό φορών που μπορούν να αναγεννηθούν (οι αστερίες, όπως προείπαμε).

Με κάθε επόμενο πολλαπλασιασμό τους ωστόσο, συσσωρεύουν βλάβες και γερνούν. Το πώς, ακριβώς, τα κύτταρα της Ύδρας αποφεύγουν την εξάντληση παραμένει ένα μυστήριο, αν και οι ερευνητές κάνουν βήματα προόδου.

Καρχαρίες της Γροιλανδίας

Σε αντίθεση με την ύδρα, οι καρχαρίες της Γροιλανδίας είναι ογκώδεις -με μήκος έως και 6 μέτρα και βάρος πάνω από 2.000 κιλά. Είναι το μεγαλύτερο είδος καρχαρία που κυριαρχεί στους ψυχρούς, βόρειους ωκεανούς ως κορυφαίο αρπακτικό. Είναι επίσης το μακροβιότερο γνωστό είδος σπονδυλωτού.

Μια μελέτη του 2016 χρονολόγησε τους οφθαλμικούς φακούς που συλλέχθηκαν από τα σώματα 28 θηλυκών καρχαριών και διαπίστωσε ότι ο γηραιότερος ήταν περίπου 400 ετών, και πιθανώς άνω των 500 ετών. Οι καρχαρίες δεν φαίνεται να μπαίνουν καν στην αναπαραγωγική τους ηλικία πριν από τα 150 περίπου χρόνια - έχουν ενάμιση αιώνα παιδικής και εφηβικής ηλικίας!

Επιδιορθώνουν το χαλασμένο DNA τους

«Πιθανόν να υπάρχουν πολλές διαφορετικές μεταβλητές που συμβάλλουν στο πώς αυτά τα μεγάλα ψάρια καταφέρνουν να ζουν εκατοντάδες χρόνια, αλλά ένας παράγοντας είναι η ικανότητά τους να επιδιορθώνουν το DNA τους», λέει ο Arne Sahm, βιολόγος και βιοπληροφορικός στο Πανεπιστήμιο Ruhr-University Bochum στη Γερμανία.

Ο Sahm και οι συνάδελφοί του μελετούν τους γενετικούς κώδικες των καρχαριών της Γροιλανδίας. Διαπίστωσαν ότι τα ζώα αυτά έχουν ένα εξαιρετικά μεγάλο γονιδίωμα, με πολλά διπλασιασμένα γονίδια. Ορισμένα από αυτά τα αντίγραφα είναι γονίδια που κωδικοποιούν πρωτεΐνες που επιδιορθώνουν το DNA και καταστέλλουν τον καρκίνο. «Η ιδέα είναι πολύ απλή: αν έχεις περισσότερα γονίδια που εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία, σου επιτρέπει να επιβιώνεις καλύτερα επιδιορθώνοντας το DNA σου στην πορεία», λέει ο Sahm στο Popular Science.

Αθάνατες μέδουσες που βγήκαν από το... Substance

Οι Turritopsis dornhii, γνωστές και ως αθάνατες μέδουσες, έχουν τον δικό τους, μοναδικό τρόπο να ανατρέπουν τη γήρανση. Αντί να παραμένουν συνεχώς στη φάση του πολύποδα, όπως οι ύδρες, η T. dornhii αναπτύσσεται σε ώριμη μέδουσα και στη συνέχεια, ως εκ θαύματος, επανέρχεται στον προηγούμενο νεανικό εαυτό της, σε ένα φαινόμενο που μοιάζει πολύ με την αντίστροφη γήρανση (ή σαν να είναι πρωταγωνίστριες στην πρόσφατη ταινία The Substance).

Όπως και με την ύδρα και όπως και με τους καρχαρίες της Γροιλανδίας, αυτές οι μέδουσες είναι... μάστορες της γενετικής και κυτταρικής επιδιόρθωσης.

Χελώνες ετών 200

Ορισμένες χελώνες ζουν τόσο πολύ που καταφέρνουν να γίνουν έως και σελέμπριτις στον δεύτερο αιώνα ζωής τους -όπως ο Τζόναθαν, η χελώνα που κοντεύει τα 200 χρόνια. Η χελώνα που υπάρχουν αρχεία και ντοκουμέντα ότι ήταν ήδη γεννημένη το 1832 (μπορεί και λίγο νωρίτερα...) και που είδε όλο τον 19ο και 20ο αιώνα να περνάει από τα μάτια της. Και ένα μέρος του 21ου αιωνα ήδη...

Αλλά δεν είναι μόνο λίγες και εκλεκτές οι χελώνες που δείχνουν μια αξιοσημείωτη ικανότητα να αποφεύγουν τον θάνατο. Πολλά είδη χελωνών και χελωνών εμφανίζουν αμελητέα γήρανση, ιδίως σε αιχμαλωσία, σύμφωνα με έρευνα του 2022 που δημοσιεύθηκε στο Science. Το 75% των 52 ειδών που εξετάστηκαν δεν παρουσίασαν ουσιαστικά καμία γήρανση.

Ωστόσο, η τάση αυτή ίσχυε μόνο για τα ζώα που διατηρούνταν σε ζωολογικούς κήπους και ενυδρεία. Στη φύση, τα ποσοστά είναι πολύ πιο απότομα από ό,τι στους ζωολογικούς κήπους. Το πώς, ακριβώς, οι χελώνες μειώνουν ή εξαλείφουν τη γήρανση όταν διατηρούνται σε αιχμαλωσία παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα, σημειώνουν οι επιστήμονες, αλλά είναι σαφές ότι υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ περιβάλλοντος και γήρανσης.

Αστακοί και άλλα οστρακοειδή

Οι αστακοί είναι ένα ακόμη απίστευτα μακρόβιο υδρόβιο ζώο, με ορισμένα είδη να εκτιμάται ότι υπερβαίνουν σε ηλικία τα 100 έτη. Εκτός του ότι γερνούν πολύ αργά, τα καρκινοειδή δεν σταματούν επίσης ποτέ να μεγαλώνουν σε μέγεθος.

Και ανάμεσα στα θαλάσσια πλάσματα με κέλυφος, ο αστακός δεν είναι το πιο εντυπωσιακό. Τα ωκεάνια κουαχόγκ, ένα είδος αχιβάδας, μπορούν να ζήσουν περισσότερα από 500 χρόνια. Ένα συγκεκριμένο δείγμα, που ονομάστηκε Μινγκ (από την κινεζική δυναστεία κατά την οποία γεννήθηκε), βρέθηκε στα ανοικτά των ακτών της Ισλανδίας το 2006. Η μέτρηση των ζωνών ανάπτυξης στο κέλυφός του αποκάλυψε ότι το μαλάκιο είχε επιβιώσει για 507 χρόνια -το μακροβιότερο ζώο που έχει ανακαλυφθεί ποτέ.

Διαβάστε περισσότερα στο iefimerida.gr