Παπανδρέου – Ερντογάν Ερζερούμ: Ένα ακόμα ιστορικό “χατ τρικ”

17:28 16/4/2021 - Πηγή: Attiki Press

Καιρό είχαμε να δούμε τέτοια σύγκρουση, σχολιάζει ο ξένος Τύπους για τον “θερμό” διάλογο Δένδια – Τσαβούσογλου στην Άγκυρα, που κάνει από χθες τον γύρο του κόσμου. Τα τουρκικά ΜΜΕ ωστόσο, που δυσκολεύονται να καταπιούν την ισχύ που επέδειξε ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, κάνουν λόγιο για σκάνδαλο ή ακόμα καλύτερα για… μάθημα διπλωματίας από τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Κι αν αυτή η συνάντηση γράφει ιστορία, δεν ήταν η πρώτη φορά που αυτό είχε συμβεί σε τουρκικό έδαφος. Ήταν

Ιανουάριος του 2011 όταν ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου είχε επισκεφθεί την Τουρκία και ειδικότερα το Ερζερούμ, όπου διεξαγόταν η ετήσια συνάντηση των Τούρκων διπλωματών.

Εκεί συναντήθηκε με τον -τότε πρωθυπουργό- Ερντογάν με τις φωτογραφίες από τα κασκόλ, που φορούσαν στα εγκαίνια του γηπέδου όπου θα διεξάγονταν οι χειμερινοί πανεπιστημιακοί αγώνες, να έχουν μείνει στην ιστορία. Ο κ. Παπανδρέου τότε προκάλεσε αίσθηση στην τουρκική γνώμη και τα τουρκικά ΜΜΕ, καθώς έθεσε ξεκάθαρες προϋποθέσεις για τη συνεργασία Ελλάδας – Τουρκίας, στιγμάτισε τις παραβιάσεις και το casus belli, ως συμπεριφορές που δεν αρμόζουν σε καλή γειτονία και δεν συμβιβάζονται με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, ενώ ζήτησε τη δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού, στο πλαίσιο του σεβασμού των κανόνων του διεθνούς δικαίου.

Τι έγραφαν τα ΝΕΑ

Η τότε ελληνική κυβέρνηση υπογράµµιζε ότι “δεν αλλάζει το καθεστώς στο Αιγαίο”. Όπως αναφέραν χαρακτηριστικά ΤΑ ΝΕΑ σε ρεπορτάζ της εποχής που υπέγραφε η νυν κυβερνητική εκπρόσωπος Αριστοτελία Πελώνη, “έκπληξη προκάλεσε σε πολλούς παριστάµενους η οµιλία του Πρωθυπουργού, γιατί, σύμφωνα µε όσους βρίσκονταν στην αίθουσα, επικράτησε παγωµάρα και έντονοι ψίθυροι. Το ίδιο κλίµα και στους παρουσιαστές των τουρκικών τηλεοπτικών σταθµών που µετέδιδαν ζωντανά το γεγονός και, µετά τον αρχικό ενθουσιασμό που τους προκάλεσε η από κοινού εµφάνιση των δύο Πρωθυπουργών στα εγκαίνια του σταδίου Χειµερινών Πανεπιστηµιακών Αγώνων, άρχισαν να λένε ότι επικρατεί “ψύχος” στις σχέσεις των δύο χωρών”.

Τι έγραφε ο τουρκικός Τύπος: “Πάγος μετά τις απειλές του Παπανδρέου”

“Πάγωσε η Συνάντηση Κορυφής” ήταν ο τίτλος της εφημερίδας Μιλλιέτ, “Φιλία στα εγκαίνια του Σταδίου, επικρίσεις στην Σύνοδο των πρέσβεων”, έγραφε η Ζαμάν. Σχεδόν όλες οι εφημερίδες ανέφεραν ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός, αφού έστειλε μήνυμα φιλίας, “απείλησε” λέγοντας “δεν μπορείτε να γίνετε μέλος της ΕΕ, όσο συνεχίζεται η κατοχή της Κύπρου”. Πολλές εφημερίδες χαρακτήριζαν “σκληρή” απάντηση στον Έλληνα πρωθυπουργό, τα όσα είπε ο Τούρκος ομόλογός του, Ταγίπ Ερντογάν, για την ΕΕ και ειδικότερα, ότι “περιμέναμε 50 χρόνια για να γίνουμε μέλος της ΕΕ, έχει δοκιμαστεί η υπομονή μας. Ακόμα και οι πολίτες της Βραζιλίας μπορούν να κινηθούν στην ΕΕ χωρίς βίζα. Ωστόσο, εσείς ζητάτε από εμάς βίζα. Πείτε μας, τι σας έχει κάνει η Τουρκία“, όπως δημοσίευσε η φιλοκυβερνητική Τουρκίγιε.

Η εφημερίδα Χουριέτ επικέντρωνε στα λεχθέντα του κ. Παπανδρέου περί των υπερπτήσεων στο Αιγαίο. “Αθήνα και Άγκυρα αντιμετώπισαν μία κρίση δύο μέρες πριν από την επίσκεψη Παπανδρέου στο Ερζερούμ, όταν οκτώ τουρκικά F-16 πέταξαν πάνω από ελληνικά νησιά”, σημείωνε η εφημερίδα, επαναλαμβάνοντας τα όσα είπε στους πρέσβεις της Τουρκίας ο Έλληνας πρωθυπουργός. Η εφημερίδα υποστήριζε ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός σκέφτηκε ακόμα και να ματαιώσει την επίσκεψη στο Ερζερούμ, αλλά παρενέβη ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου, και η κρίση εκτονώθηκε.

“Έκπληξη” η ομιλία του Γιώργου Παπανδρέου

Από μερίδα του Τύπου αξιολογούνταν ως “έκπληξη” η ομιλία του Γιώργου Παπανδρέου στη Σύνοδο των πρέσβεων και ειδικά, η ευθεία τοποθέτηση του Έλληνα πρωθυπουργού περί των παραβιάσεων ελληνικού FIR. “Το τμήμα της ομιλίας Παπανδρέου “Οκτώ τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη πέταξαν πάνω από ελληνικά νησιά. Ποιο είναι το νόημα αυτής της ενέργειας; Τι προσπαθεί να αποδείξει η Τουρκία; […] Η Διεθνής Κοινότητα δεν πρόκειται να νομιμοποιήσει μια εισβολή και η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας δεν πρόκειται να ολοκληρωθεί, όσο συνεχίζεται η κατοχή (σσ. της Κύπρου)”, προκάλεσε έκπληξη στους πρέσβεις, που άκουγαν τον Έλληνα πρωθυπουργό”, έγραφε η Βατάν.

“Ο Τ. Ερντογάν έδωσε μία ήρεμη, αλλά ισχυρή απάντηση στον Έλληνα πρωθυπουργό”, προσέθετε η εφημερίδα, παραθέτοντας τμήμα της ομιλίας του Τούρκου πρωθυπουργού: “Δεν θέλουμε έναν κόσμο, όπου κυριαρχούν ο πόλεμος, το μίσος και η αιματοχυσία. Όμως, αν εννοείτε ότι η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι πρέπει πάντοτε να κάνουν παραχωρήσεις, αυτό δυστυχώς δεν πρόκειται να συμβεί. Αυτό που βίωσε η Τουρκία με την ΕΕ δεν το έχει υποστεί κανείς άλλος. Έχουμε κάνει υπομονή για 50 χρόνια, όμως η υπομονή μας έχει όρια”.

Το βίντεο με τις δηλώσεις Παπανδρέου – Ερντογάν:«Βυθίσατε το Χόρα»: Όταν Ελλάδα και Τουρκία έφτασαν στα πρόθυρα πολέμου στις 6/8/1976

Αν γινόταν μια ψηφοφορία για την πιο διάσημη φράση στην ελληνική πολιτική ιστορία, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μετά το «ΟΧΙ» του Ιωάννη Μεταξά θα ακολουθούσε αυτή που σημάδεψε την ελληνοτουρκική κρίση του 1976. Το περίφημο «Βυθίσατε το Χόρα» που ξεστόμισε ο Ανδρέας Παπανδρέου δύο χρόνια μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, έχει λάβει μυθικές διαστάσεις στη συλλογική συνείδηση. Βεβαίως, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν έκανε αυτή τη δήλωση ως αρχηγός κράτους, ούτε καν ως επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Το ΠΑΣΟΚ είχε λάβει ποσοστό 13,58% (και 12 έδρες) στις εκλογές του 1974, λαμβάνοντας την τρίτη θέση, πίσω (φυσικά) από τη ΝΔ και την Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις του Γεωργίου Μαύρου.

Επικρίσεις και παρασκήνιο

Το πλοίο «ΧΟΡΑ» είχε ναυπηγηθεί στη Γερμανία κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως σκάφος διάσωσης. Μετά τη λήξη του πολέμου, οι Βρετανοί το κατάσχεσαν. Το αγόρασε σε μια κρατική τουρκική τράπεζα του Υπουργείου Συγκοινωνιών για έρευνα-διάσωση. Το 1975, η κυβέρνηση Ετζεβίτ, αποφάσισε να το μετασκευάσει, για να διενεργήσει σεισμικές έρευνες. ως πολεμικό σκάφος. Μετασκευάστηκε σε πλοίο σεισμολογικών ερευνών. Στις 6 Αυγούστου 1976 παραβίασε για πρώτη φορά την Ελληνική υφαλοκρηπίδα πλέοντας βορειοανατολικά της Λέσβου. Στην Αθήνα σήμανε συναγερμός καθώς η Τουρκία επιχειρούσε να αναλάβει ντε φάκτο τον έλεγχο του Αιγαίου.

Στο πολιτικό επίπεδο, το γεγονός που σημάδεψε την κρίση του 1976 είναι η ιστορική δήλωση του Ανδρέα Παπανδρέου προς την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή: «Βυθίσατε το Χόρα». Η ιστορική δήλωση έγινε από την Αλεξανδρούπολη, αλλά ούτε αυτή διατυπώθηκε όπως έμεινε στην καθομιλουμένη. Η ακριβής δήλωση είχε αντιπολιτευτικό και όχι συμβουλευτικό χαρακτήρα, επικρίνοντας την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή για ότι δεν έχει ήδη βυθίσει το «Χόρα». «Εφόσον παραβιάζονται τα σύνορα μας, γιατί η κυβέρνηση δεν έδωσε την άμεση ελληνική απάντηση στην τουρκική επιβολή; Γιατί δεν εβύθισε το Χόρα;»

Στελέχη της κυβέρνησης και ο φίλα προσκείμενος σε αυτήν Τύπος επέκριναν τον ηγέτη του ΠΑΣΟΚ, κάνοντας λόγο για ανευθυνότητα και φτηνή αντιπολίτευση εκ του ασφαλούς σε ένα μείζον εθνικό θέμα. Δεδομένου ότι η βύθιση του «Χόρα» θα σηματοδοτούσε την έναρξη ενός ελληνοτουρκικού πολέμου με αβέβαιη έκβαση και πιθανότατα καταστροφικές συνέπειες και για τις δύο πλευρές.

Στις εκλογές του ’77 ο Ανδρέας κεφαλοποίησε τη δυναμική αυτή στάση του, με το ΠΑΣΟΚ σχεδόν να διπλασιάζει το ποσοστό του (25,34%) και να αναδεικνύεται σε αξιωματική αντιπολίτευση. Όταν το 1980 ο Καραμανλής παρέδωσε τη σκυτάλη στον Γεώργιο Ράλλη, ο Ανδρέας βρισκόταν ήδη στο κατώφλι της εξουσίας.

Η αποκάλυψη του Ανδρέα στη Βουλή

Τον Μάιο εκείνης της χρονιάς ο Παπανδρέου αναφέρθηκε για πρώτη φορά δημόσια στην επίμαχη φράση για το «Χόρα», αφήνοντας να εννοηθεί ότι ήταν προϊόν συνεννόησης του με τον πρωθυπουργό της χώρας. Σε συζήτηση στη Βουλή, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, Υπουργός Εθνικής Άμυνας τότε, εγκάλεσε τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ για αλόγιστη κριτική, λέγοντας ότι η κυβέρνηση υπερασπίζεται τα εθνικά συμφέροντα με τρόπο μαχητικό και ότι όποιος θέλει παραπάνω, «θέλει πολιτική του Βυθίσατε το Χόρα και πολιτική καταρρίψεων».

Παίρνοντας το λόγο ο Ανδρέας, τόνισε ότι αν συνεχίσει να δέχεται τα πυρά του Τύπου και της κυβέρνησης για την προ τετραετίας δήλωση, θα αναγκαστεί να παραβιάσει το λόγο του – εννοώντας προφανώς στον Κωνσταντίνο Καραμανλή – και να μιλήσει. «Είμαι δυστυχώς δεσμευμένος, οποιαδήποτε φθορά και αν αυτό επιφέρει, γιατί σέβομαι κοινές αποφάσεις σε κρίσιμα θέματα. Αν δεν σταματήσει όμως αυτή η ιστορία θα αναγκαστώ να μιλήσω». Ακολούθησε η τοποθέτηση που Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ο οποίος αποκάλυψε ότι λίγες ημέρες μετά την ελληνοτουρκική κρίση του ’76 συναντήθηκε με τον Παπανδρέου και πείστηκε από την εξήγηση του ότι η διατύπωση της φράσης έγινε για εθνικούς λόγους.

Αντικρουόμενες απόψεις

Τον ίδιο ισχυρισμό έχει εκφράσει ο Θεόδωρος Κατσανέβας, επικαλούμενος ιδιωτική συζήτηση με τον Ανδρέα το 1982. «Τώρα πια, μετά από πολλά χρόνια, μπορώ να αποκαλύψω ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου μου είχε επιβεβαιώσει το εύλογο ερώτημά μου για το πολύκροτο αυτό θέμα. «Ναι Θόδωρε, υπήρχε συνεννόηση με τον Καραμανλή για το Χόρα, όπως και για άλλα εθνικά θέματα», ανέφερε ο κ. Κατσανέβας, συμπληρώνοντας πως δεσμεύτηκε ότι αυτό δεν θα έπρεπε να αναφερθεί, ούτε δημόσια, ούτε ιδιωτικά, ύστερα από τη σχετική επισήμανση του συνομιλητή του.

Αντίθετη είναι πάντως η άποψη που έχει εκφράσει ο Πέτρος Μολυβιάτης, με επίσημη τοποθέτηση του στη Βουλή το 2002. Ο επί σειρά ετών στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή και πρώην ΥΠΕΞ, υποστήριξε τότε ότι ο ίδιος είχε τηλεφωνήσει στον Παπανδρέου ώστε να τον ενημερώσει για τις εξελίξεις με την Τουρκία και την εισβολή του «Χόρα» στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.

Πρόσθεσε ότι ο Παπανδρέου τον ρώτησε αν «ο πρόεδρος νομίζει ότι πρέπει να εγκαταλείψω την περιοδεία μου και να επιστρέψω» και ότι το άφησε στη διακριτική του ευχέρεια, λέγοντας του ότι όταν επιστρέψει θα λάβει πλήρη ενημέρωση από τον πρωθυπουργό. «Αυτή ήταν η μόνη επαφή που εγένετο μεταξύ πρωθυπουργού δι’ εμού και του Ανδρέα Παπανδρέου για το επεισόδιο. Το σύνθημα “βυθίσατε το «Χόρα»” το είπε ενόσω βρισκόταν στη Θράκη, χωρίς καμία προσυνεννόηση, χωρίς καμία επαφή με τον πρωθυπουργό».

Το επικρατέστερο σενάριο θέλει τους Καραμανλή και Παπανδρέου να συμφώνησαν για μια προειδοποιητική – ψυχροπολεμικού Τύπου – «βολή» προς την Τουρκία εκ μέρους της ελληνικής αντιπολίτευσης. Ο Ανδρέας ήταν ο ανερχόμενος πολιτικός ηγέτης και σε διπλωματικό επίπεδο ο πρωθυπουργός θα αξιοποιούσε την τοποθέτηση του ως πίεση από την αντιπολίτευση και «αδυναμία» να παραχωρήσει το οτιδήποτε στο Αιγαίο. Αν πράγματι συνέβη έτσι, επρόκειτο για μία κορυφαία στιγμή σύμπνοιας και οξυδερκούς διαχείρισης κρίσης δύο μεγάλων πολιτικών αντιπάλων στην ιστορία του τόπου…

Πληροφορίες από TheToc, Νέα, Μηχανή του Χρόνου