Πέρα από τη Λωζάνη-Στο μυαλό του Ερντογάν

14:07 27/1/2025 - Πηγή: Attiki Press

Ως όρος το «Σύνδρομο της Λωζάνης» αναφέρεται στην αίσθηση εθνικής αδικίας και περιορισμών που βιώνουν οι Τούρκοι και που πηγάζει από τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, η οποία καθόρισε τα σύνορα της σύγχρονης Τουρκίας και έβαλε τέλος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στην Τουρκία, ειδικά σε εθνικιστικούς κύκλους, η συνθήκη αυτή αντιμετωπίζεται συχνά με δυσαρέσκεια, καθώς θεωρείται ότι η χώρα αναγκάστηκε να παραχωρήσει εδάφη και να αποδεχτεί περιορισμούς που μείωσαν την επιρροή και τη δύναμή της στην περιοχή.

Το «Σύνδρομο

της Λωζάνης» αντανακλά την επιθυμία της Τουρκίας να αποκαταστήσει τη χαμένη επιρροή της και να υπερβεί τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν από τις διεθνείς συνθήκες του 20ού αιώνα. Αυτή η αντίληψη έχει επηρεάσει την τουρκική εξωτερική πολιτική σε διάφορες περιόδους, ιδιαίτερα υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος χρησιμοποιεί το σύνδρομο για να στηρίξει την επιθετική του πολιτική στην περιοχή και πέρα από αυτή.

Ένα νέο πολιτικό αφήγημα

Υπό την ηγεσία του Ερντογάν, το Σύνδρομο της Λωζάνης έχει αναδειχθεί ως κεντρικό στοιχείο της πολιτικής του αφήγησης. Από την πρώτη στιγμή της ανόδου του στην εξουσία, ο Ερντογάν χρησιμοποίησε τη συνθήκη ως σύμβολο των ιστορικών αδικιών που υπέστη η Τουρκία και ως επιχείρημα για την ανάγκη ανάδειξης της χώρας ως περιφερειακής και διεθνούς δύναμης. Συχνά αναφέρθηκε στη Λωζάνη για να τονίσει ότι η Τουρκία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει σημαντικά εδάφη και κυριαρχικά δικαιώματα, κάτι που πρέπει να αποκατασταθεί. Συγκεκριμένα, σε πολλές ομιλίες του, ο Ερντογάν έχει αμφισβητήσει την αξία της Συνθήκης της Λωζάνης, χαρακτηρίζοντάς την όχι ως μια νίκη, αλλά ως μια αναγκαστική παραχώρηση. Έχει επισημάνει ότι η συνθήκη περιόρισε τη στρατηγική θέση της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, και συχνά χρησιμοποιεί αυτό το αφήγημα για να δικαιολογήσει τις διεκδικήσεις του στην περιοχή.

Κινήσεις επί του πεδίου

Η πολιτική του Ερντογάν είναι έντονα επηρεασμένη από την ιδέα ότι η Τουρκία πρέπει να απελευθερωθεί από τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν μέσω της Συνθήκης της Λωζάνης και να διεκδικήσει μεγαλύτερη επιρροή. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η  αμφισβήτηση της κυριαρχίας των νησιών του Αιγαίου. Ο Ερντογάν συχνά αναφέρεται στα νησιά του Αιγαίου, τα οποία ανήκουν στην Ελλάδα αλλά βρίσκονται πολύ κοντά στις τουρκικές ακτές. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι πολλά από αυτά τα νησιά παραχωρήθηκαν άδικα στην Ελλάδα με τη Λωζάνη, κάτι που οδηγεί σε συχνές εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών.

Παράλληλα, η Τουρκία αμφισβητεί τις συμφωνίες για την οριοθέτηση της ΑΟΖ (Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης) στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου βρίσκονται πλούσιοι ενεργειακοί πόροι. Οι τουρκικές διεκδικήσεις στηρίζονται στην άποψη ότι η Συνθήκη της Λωζάνης περιόρισε άδικα την πρόσβαση της Τουρκίας σε αυτούς τους πόρους. Στο ίδιο πλαίσιο, ο Ερντογάν έχει επεκτείνει την τουρκική στρατιωτική παρουσία στη Συρία και στο Ιράκ, υποστηρίζοντας ότι αυτές οι περιοχές κάποτε ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ότι η Τουρκία έχει δικαίωμα να προστατεύει τα συμφέροντά της εκεί. Τέλος, η απόφαση του Ερντογάν να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε τζαμί το 2020 ήταν μια συμβολική κίνηση που υπογράμμισε την αμφισβήτηση του κοσμικού χαρακτήρα της Τουρκίας, ο οποίος εδραιώθηκε μετά τη Λωζάνη.

Πέρα από το Σύνδρομο της Λωζάνης

Παρόλο που το Σύνδρομο της Λωζάνης αποτελεί ένα σημαντικό σημείο αναφοράς στην πολιτική του Ερντογάν, οι διεκδικήσεις του τα τελευταία χρόνια φαίνεται να έχουν ξεπεράσει τα όρια αυτής της ιστορικής αίσθησης αδικίας και έχουν εξελιχθεί σε μια πιο φιλόδοξη και επιθετική γεωπολιτική στρατηγική. Η Τουρκία υπό τον Ερντογάν έχει αναπτύξει στρατιωτικές βάσεις και στρατιωτική παρουσία σε διάφορες χώρες, όπως η Λιβύη, το Κατάρ και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Αυτές οι κινήσεις υπερβαίνουν την ανάγκη για αποκατάσταση των αδικιών της Λωζάνης και αντικατοπτρίζουν μια επιδίωξη περιφερειακής κυριαρχίας. Επίσης, η αμφισβήτηση των διεθνών κανόνων για τις θαλάσσιες ζώνες, όπως εκφράζεται μέσω της συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, αποτελεί μια πιο επιθετική στρατηγική που ξεπερνά την απλή αμφισβήτηση των ορίων της Λωζάνης. Η Τουρκία διεκδικεί ενεργειακούς πόρους και γεωπολιτική επιρροή σε μια περιοχή που υπερβαίνει τις παραδοσιακές της διεκδικήσεις.

Τέλος, ο Ερντογάν προωθεί έντονα ένα νεο-οθωμανικό αφήγημα, το οποίο αποσκοπεί στην επαναφορά της τουρκικής επιρροής σε πρώην οθωμανικά εδάφη και πέρα από αυτά. Αυτό το αφήγημα υπερβαίνει κατά πολύ τη δυσαρέσκεια για τη Λωζάνη και συνδέεται με την επιδίωξη της Τουρκίας να αναδειχθεί ως παγκόσμια δύναμη. Παρόλο, που το Σύνδρομο της Λωζάνης υπήρξε ένας σημαντικός παράγοντας που διαμόρφωσε την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας υπό τον Ερντογάν, οι φιλοδοξίες του φαίνεται να έχουν ξεπεράσει αυτό το πλαίσιο. Ο Ερντογάν χρησιμοποιεί το σύνδρομο ως σημείο εκκίνησης για μια πιο επιθετική και φιλόδοξη πολιτική που επιδιώκει να αναδείξει την Τουρκία σε περιφερειακή δύναμη και να την αποσυνδέσει από τους περιορισμούς του παρελθόντος.