Μια ελληνοτουρκική φιλία που κρατάει στους δύσκολους καιρούς

08:10 8/9/2020 - Πηγή: Καθημερινή

Στα τέλη Αυγούστου η κοινότητα των κατοίκων της Παλαιάς Φώκαιας Αττικής πραγματοποιεί μνημόσυνο για τα θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η συγκίνηση είναι δικαιολογημένα μεγάλη: πρόκειται για τις γενιές που έχουν ακούσει διηγήσεις από πρώτο χέρι για τις παλιές πατρίδες, οι τελευταίοι κρίκοι μιας αλυσίδας ανάμεσα σε αυτό που υπάρχει σήμερα και σε αυτό που χάθηκε για πάντα. Οι Παλαιοφωκιανοί αποτελούν μία μονάχα ψηφίδα από το τεράστιο ανθρώπινο «μωσαϊκό», που αποσπάστηκε βίαια από την Ιωνία με την ανταλλαγή πληθυσμών και

οι πρόσφυγές της μοιράστηκαν κυρίως στην Αττική και τη Χαλκιδική. 

Ωστόσο, αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί είναι ότι η παραθαλάσσια κωμόπολη της Μικρασίας (από την οποία ξεκίνησαν οι αρχαίοι Φωκαείς για να ιδρύσουν τη Μασσαλία) δεν υπέστη μόνον τον διωγμό του 1922 αλλά και έναν ακόμα το 1914. Εκείνη τη χρονιά, είχαν πρωτοεκδηλωθεί οι φιλοδοξίες των Νεότουρκων να ξεριζώσουν τους Ελληνες από την Ιωνία, ώστε να οικειοποιηθούν τις περιουσίες τους αλλά και την εμπορική τους κυριαρχία. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα σώματα των ατάκτων και η ηγεσία τους έκαναν πετυχημένη μια πρόβα τζενεράλε για τους Αρμένιους και όσα έγιναν χρόνια μετά στη Σμύρνη, όχι μόνον εκεί αλλά και σε άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας. 

Η Ζαχαρώ Φραντζέσκου έμαθε για τη Φώκαια από τον παππού της, Απόστολο.

Οι κάτοικοι της Φώκαιας έγιναν πρόσφυγες δύο φορές, καθώς έφυγαν το 1914 για να ξαναγυρίσουν λίγο αργότερα και να αναχωρήσουν το ’22 και κάποιοι το ’23. Γι’ αυτά τα δύσκολα βιώματα των δύο διωγμών δεν πολυμιλούσαν όσοι τα πέρασαν. «Οταν ήρθαν στην Ελλάδα, το ζητούμενο ήταν να επιβιώσουν και να μπορέσουν να ξανασταθούν στα πόδια τους», μου λέει η Ζαχαρώ Φραντζέσκου. «Θυμάμαι τον παππού μου, τον καραβομαραγκό Απόστολο Φραντζέσκο, ιδιοκτήτη του μοναδικού ταρσανά που υπήρχε εκεί, να λέει πως αν η γη είχε χαλκά, θα τη σήκωνε. Τέτοιο κουράγιο είχαν, γι’ αυτό και τα κατάφεραν τελικά παρά τις αντίξοες συνθήκες που συνάντησαν», συμπληρώνει. Οι περισσότεροι περνώντας το Αιγαίο έφεραν μαζί τους μερικά αντικείμενα, αλλά κυρίως έναν τρόπο ζωής, χούγια, γεύσεις, την ιδιαίτερη αίσθηση του πατριωτισμού, τις αξίες και τις αρχές τους. Ολα αυτά, μα κυρίως το πείσμα και η ελπίδα τούς έκανε να ορθοποδήσουν, όπως γράφει και ο Βενέζης στη «Γαλήνη», για τις τρομερές δοκιμασίες που υπέστησαν όσοι πήγαν να εγκατασταθούν στην έρημη τότε γη της Αναβύσσου.

Πανοραμική άποψη της σημερινής Φώκαιας στις μικρασιατικές ακτές.

Τη Ζαχαρώ Φραντζέσκου και άλλους συντοπίτες της τους συνάντησα στην έδρα του Πολιτιστικού Συλλόγου Φωκαέων Πολιτεία στην Παλιά Φώκαια. Δέχθηκαν με χαρά να μου μιλήσουν για τις μνήμες των οικογενειών τους. «Το 1992 αποφασίσαμε ως κοινότητα να κάνουμε επαφή με τον τότε Τούρκο δήμαρχο της Παλαιάς Φώκαιας, ονόματι Νιχάτ Ντιρίμ. Οταν με δισταγμό αποφασίσαμε να του τηλεφωνήσουμε και να του πούμε πως θα θέλαμε να επισκεφθούμε τη γη των προγόνων μας, μας ξάφνιασε με την αντίδρασή του: “Σας περίμενα! Αργήσατε!’’ μας είπε. Και έτσι κάναμε μια εκδρομή για να δούμε για πρώτη φορά αυτά τα μέρη. Η εμπειρία ήταν συγκλονιστική».

Ο Δημήτρης Μάγειρας έχει χρηματίσει και πρόεδρος του Συλλόγου, με πατέρα και μάνα που είχαν καταγωγή από την Ιωνική Παλαιά Φώκαια και ήρθαν στην Ελλάδα το 1923. Σε εκείνη την εκδρομή, «ξεναγός» ανέλαβε ο μπαρμπα-Θοδωρής, ο θείος του, που θυμόταν τα πάντα. Χάρις στη δική του βοήθεια αλλά και των Τούρκων, οι Φωκιανοί κατάφεραν να βρουν τα σπίτια, τα χωράφια, τα κατατόπια. «Με τους Τούρκους οι Ελληνες είχαν πολύ καλές σχέσεις τότε, αλλά και εμείς όταν πήγαμε το ’92 τύχαμε εξαιρετικής υποδοχής. Εκτοτε έχουμε κρατήσει δεσμούς και μας έχουν επισκεφθεί και εκείνοι εδώ στην Αττική», μου λέει.

Το σπίτι της οικογένειας Φραντζέσκου στη Φώκαια της Ιωνίας.

Φαίνεται οξύμωρο, μέλη οικογενειών που σφαγιάστηκαν το 1922 να μιλούν με αγάπη για τους γείτονες. Εχουν μέσα τους τη σοφία του πεφωτισμένου πατριωτισμού: «Αλλο πράγμα οι άνθρωποι, άλλο η ηγεσία», μου λένε πριν φύγω.