Η γνώση προάγει ήθος και το ήθος γνώση

18:14 28/1/2018 - Πηγή: Alfa Vita

Πριν ξεκινήσω να τεκμηριώσω την άποψή μου που δηλώνεται στον τίτλο του άρθρου θέλω να καταθέσω δύο προκαταρκτικές παρατηρήσεις.

Πρώτον, η άποψη αυτή – όπως και κάθε άποψη για τα κοινωνικά και τα πολιτιστικά φαινόμενα – δεν έχει την απολυτότητα που έχει ένας φυσικός νόμος ή ένα μαθηματικό θεώρημα και πόρισμα. Δηλώνει όμως τη γενική τάση, τη γενική αντίληψη στην οποία υπάρχουν εξαιρέσεις ή μάλλον διαφορετικές ή και ενάντιες προσεγγίσεις – ακριβώς γιατί προσεγγιζόμενες από κάθε υποκειμενικότητα του ανθρώπου έχουν σχετικότητα, γιατί κάθε άνθρωπος είναι μοναδικό / ιστορικό πρόσωπο και επομένως

η πορεία και η κοσμοθεωρία της ζωής του είναι ξεχωριστή.

Δεύτερον, ως έννοια της γνώσης θεωρείται εκείνη η βαθιά και πλατιά γνώση που οδηγεί στη μόρφωση και στην παιδεία του ανθρώπου και όχι η μονομερής και εξειδικευμένη γνώση του ειδικού που ξέρει τα πάντα για ένα πολύ μικρό μέρος του επιστητού. Και αυτό, γιατί μια τέτοια μορφή γνώσης δεν «απευθύνεται» στο όλον, στην προσωπικότητα και στο χαρακτήρα του ατόμου αλλά μάλλον σε μια μονομερή επαγγελματική δραστηριότητα. Και δεν πρέπει να εκπλησσόμαστε – για την πολυσημία της γνώσης - γιατί το εννοιολογικό περιεχόμενο κάθε λέξης είναι αρκετά ευρύ και δεν αντιστοιχεί σε μια σχέση του τύπου «ένα προς ένα», όπως είναι μια μαθηματική συνάρτηση.

Και μετά από το μακρύ αλλά απαραίτητο – κατά τη γνώμη μου - πρόλογο ερχόμαστε στο κυρίως θέμα μας συζητώντας το πρώτο σκέλος του θέματός μας. Γιατί η γνώση προάγει το ήθος; Θεωρώ ότι η ολόπλευρη και πολυμερής γνώση, αυτή που σχετίζεται με ό,τι προσδιορίζουμε ως παιδεία και ως μόρφωση, είναι ο βασικός παράγοντας για την όσο το δυνατόν καλύτερη προσέγγιση της πραγματικότητας και την κατανόηση της ζωής, του κόσμου και του εαυτού μας. Αυτό οδηγεί τον άνθρωπο σε μια σειρά δεδομένων.
Προάγει την απορία και το στοχασμό του για την ομορφιά της φύσης και των πραγμάτων που βιώνει. Νιώθει την ταπεινότητά του απέναντι στο μεγαλείο του απέραντου χωροχρόνου και τη στιγμιαία ιστορική παρουσία του απέναντι στην αιωνιότητα των πραγμάτων και στο «ατελεύτητο» του Σύμπαντος. Θαυμάζει καθετί γύρω του, γιατί έχει τη δική του αυτονομία και τη δική του χρησιμότητα σε ό,τι συνθέτει την πραγματικότητα. Βιώνει την παρουσία του ως ένα κομμάτι αυτού του κόσμου και αυτής της ομορφιάς και έτσι μετέχει ψυχικά στον κόσμο.

Μαθαίνει να σέβεται καθετί γύρω του και να συνειδητοποιεί τη συνεκτικότητα όλων των πραγμάτων ανεξάρτητα από την αυτοτέλεια κάθε πράγματος και κάθε γεγονότος. Όσο γίνεται γνώστης των βαθυστόχαστων συλλογισμών των μεγάλων διανοητών του πνεύματος και γεύεται τους τόσους και τόσους καρπούς της κλασικής λογοτεχνίας, όσο ψηλαφίζει τις ατέλειωτες κατακτήσεις της επιστήμης – δηλαδή τις απεριόριστες δυνατότητες του ανθρώπου - και τις φοβερές δημιουργίες της τέχνης και της ποίησης, καλλιεργούνται στον εσωτερικό του κόσμο οι αξίες του ουμανισμού και αναδεικνύεται η ομορφιά της αγάπης. Κατακτά σε σημαντικό βαθμό την ουσία της ζωής.

Αλλά υπάρχει και η αμφίδρομη πλευρά του ζητήματός μας. Το χρηστό ήθος του ανθρώπου προάγει τη δυνατότητα να προαγάγουμε τη γνώση. Γιατί η σκέψη μας είναι πιο ανοιχτή και πιο ευεπίφορη στα μηνύματα που προσλαμβάνει από την πραγματικότητα, γιατί αξιολογεί και ιεραρχεί το τι είναι σημαντικό στη ζωή. Η καλοσύνη ως χαρακτηριστικό ενός ανθρώπου τον απαλλάσσει σε μεγάλη έκταση από την αλαζονεία και τον εγωισμό – που είναι εμπόδια για την ανάπτυξη των ευαισθησιών του – και του ενισχύει την ταπεινοφροσύνη που είναι αναγκαία προϋπόθεση για να συμμεριστεί την αντίθετη άποψη και τη διαφορετική γνώμη και να συνδιαλεχθεί ουσιαστικά με τις τόσες και τόσες απόψεις που «κυκλοφορούν» στην κοινωνία – κάτι που αποτελεί ένα βασικό πεδίο κατάκτησης της γνώσης.

Τη διαλεκτική σχέση μεταξύ γνώσης / παιδείας και χρηστού ήθους θα τη δούμε στις μεγάλες μορφές φιλοσοφίας και των Γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης - από το σοφό Σωκράτη μέχρι τον επιστήμονα Αϊνστάιν. Γιατί έχουν κατακτήσει το πιο βαθύ απόσταγμα του εαυτού τους και έχουν καλλιεργήσει τη φωτεινή προσωπικότητά τους. Θα τη βρούμε σε απλούς ανθρώπους που η βαθιά και στοχαστική εμπειρία της ζωής τους – που είναι συνάμα γνώση και ήθος – τους έχει δώσει τη δυνατότητα να βλέπουν το ουσιώδες και το ωφέλιμο όχι μόνο για τον εαυτό τους αλλά και για τους ανθρώπους με τους οποίους μοιράζονται το ταξίδι τους στο μικρό μας πλανήτη.

Θα τη βρούμε, εμείς οι εκπαιδευτικοί, σε μαθητές και σε μαθήτριές μας, οι οποίοι και οι οποίες εμφανίζουν την ισχυρή έφεσή τους για τη γνώση και τη μάθηση με την εκδήλωση ενός άρτιου χαρακτήρα και μιας εξευγενισμένης συμπεριφοράς!

Νίκος Τσούλιαςεκπαίδευσηγνώσηήθος