Κουκουβάουνες: Ποια είναι η περιοχή της Αττικής που βρέθηκε στο επίκεντρο της κόντρας Κούγια-Λέων

20:42 12/1/2023 - Πηγή: Enikos

Στο πέρασμα των χρόνων πολλές περιοχές της Αττικής έχουν αλλάξει όψη, αλλά και όνομα. Τοπωνύμια που ακούμε αλλά δεν ξέρουμε σε ποιες περιοχές της σύγχρονης Αθήνας αντιστοιχούν. Δύο από αυτές τις περιοχές είναι η Μαγκουφάνα και οι περίφημες Κουκουβάουνες, στις οποίες αναφέρθηκαν οι Αλέξης Κούγιας και Γρηγόρης Λέων. Η κόντρα μεταξύ του γνωστού δικηγόρου και του ιατροδικαστή μαίνεται, με «πόλεμο» ανακοινώσεων με φόντο την υπόθεση Πισπιρίγκου.

Οι Κουκουβάουνες στην παλιά Αθήνα

Η

Μεταμόρφωση ήταν γνωστή και ως Κουκουβάουνες. Η παλαιότερη ονομασία Κουκουβάουνες, που άλλαξε στις 17 Ιανουαρίου του 1957 σε Μεταμόρφωση, παραμένει ευρέως διαδεδομένη, ιδιαίτερα στους γηραιότερους κατοίκους της πόλης. Κατά την αρχαιότητα, στην θέση της σημερινής Μεταμόρφωσης βρισκόταν ο αρχαίος Δήμος Συπαληττού.

Oι 4 εκδοχές για το ιστορικό όνομα της Μεταμόρφωσης «Κουκουβάουνες» τον 15ο αιώνα μ.Χ

Το σημερινό όνομα της περιοχής το έλαβε το 1957 (20ος αι.) από τον Ιερό Καθεδρικό Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ενώ μέχρι τότε ονομαζόταν Κουκουβάουνες (15ος αι.-20ος αι.). Όπως αναφέρει η ιστοσελίδα του δήμου Μεταμόρφωσης, όλα ξεκίνησαν τον 15ο αι. όταν οι νεόφερτοι στην Αττική Αρβανίτες έκτισαν το μικρό αυτό χωριό των 30 σπιτιών. Σχετικά με την προέλευση του παλαιού-ιστορικού ονόματος υπάρχουν τέσσερις εκδοχές:

Η πρώτη: αναφέρεται στις κουκουβάγιες που υπήρχαν στην περιοχή αυτήΗ δεύτερη: έχει να κάνει με ένα είδος σταφυλιού που ευδοκιμούσε στην περιοχή γνωστό με το όνομα κουκούβα.Η τρίτη: αναφέρεται στην οικογένεια Κουκουπούλη της οποίας η περιοχή λένε ότι ήταν κτήμα τους στα Οθωμανικά χρόνια.Η τέταρτη και η τελευταία: αναφέρεται στο ότι το όνομα της οφείλεται στον Αρχαίο δήμο Κίκινα.

Σημειώνεται ότι στα παλαιά χρόνια οι Αρβανίτες στην περιοχή εκτός από Κουκουβάουνες την έλεγαν και Φουβάγια

Κουκουβάουνες στην Τουρκοκρατία (18ος αιώνας μ.Χ)

Σε όλη την διάρκεια του 18ου αι. οι Κουκουβάουνες ακολουθούν την κοινή μοίρα των χωριών της Αττικής και οι κάτοικοι τους μόλις και μετά βίας εξασφαλίζουν μια στοιχειώδη επιβίωση, είτε από την καλλιέργεια των χωραφιών τους είτε από τα λίγα αιγοπρόβατα που μπορούν να έχουν. Και πάλι την κατάσταση βοηθά το λάδι, καθώς είχαν σχεδόν όλοι την πρόνοια να φυτέψουν πολλά δέντρα, όπως φαίνεται, μέσα στα προηγούμενα χρόνια. Οπωσδήποτε οι Κουκουβάουνες διατήρησαν την πληθυσμιακή τους βάση και ήταν αδιάκοπη η παρουσία τους σε όλη την διάρκεια του τελευταίου αιώνα της Τουρκοκρατίας.

Κουκουβάουνες στην επανάσταση του 1821

Η επανάσταση του 1821, που σήμανε την εθνική παλιγγενεσία ύστερα από μισή χιλιετηρίδα σκλαβιάς, εκδηλώθηκε στην Αττική μέσα στις πρώτες μέρες του Απριλίου. Οι Κουκουβάουνες ήταν από τα πρώτα χωριά που ξεσηκώθηκαν, με την παρακίνηση και κάτω από τις διαταγές των οπλαρχηγών Μελέτη Βασιλείου και Χατζή-Αναγνώστη Κακουργιώτη. Είναι βέβαιο ότι και στη μεγάλη επίθεση που έγινε στο κάστρο της Αθήνας, πήραν μέρος κάτοικοι από όλα σχεδόν τα χωριά της Αττικής.

«Μια εβδομάδα νωρίτερα, είχε γίνει η πρώτη μάχη στον Κάλαμο, στην οποία ο Βασιλείου αντιμετώπισε και απώθησε το τμήμα του πασά της Καρύστου Ομέρ, έχοντας στο τμήμα του παλικάρια από τις Κουκουβάουνες, όπως ο Δημ. Κόπανος ή Σιδέρης.

Μετά την ανακήρυξη του ελεύθερου ελληνικού κράτους το 1821 και μέχρι τα τελευταία χρόνια του 19ου αι., υπάρχουν αρκετά στοιχεία που αφορούν στα χωριά της Αττικής, λίγα είναι όμως εκείνα που βοηθούν να σχηματίσει κάποιος μια ολοκληρωμένη γνώμη για την εικόνα και για την ιστορική διαδρομή του χωριού Κουκουβάουνες», αναφέρει η ιστοσελίδα του Δήμου Μεταμόρφωσης.

Μεταμόρφωση στον 20ο αιώνα

«Μετά το 1840, το χωριό υπαγόταν στο παλαιό Δήμο Αχαρνών-Φυλής, μέχρι τις 31 Αυγούστου 1912, όταν αποσπάστηκε για να υπαχθεί στον παλιό Δήμο Αθηναίων. Ο πληθυσμός του δεν ξεπερνούσε τις 500 ψυχές και ήταν από τα χωρία της Αττικής όπου σπάνια ακουγόταν η αρβανίτικη γλώσσα, από ξένους πιο πολύ ή από παλιούς ντόπιους που τη γνώριζαν αλλά τη χρησιμοποιούσαν μόνο όταν το καλούσε η ανάγκη κάποιας εμπορικής ή άλλης συναλλαγής. Ακόμα και οι λίγοι δίγλωσσοι, που παλαιότερα είχαν εγκατασταθεί για διάφορους λόγους στις Κουκουβάουνες, προσαρμόστηκαν στον άγραφο κανόνα. Ο 20ος αιώνας βρήκε τις Κουκουβάουνες, μικρό χωριό των 600 περίπου κατοίκων, να υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Αχαρνών-Φυλής από το 1.840, με έδρα το Μενίδι (Αχαρνές). Με πολύ λίγες εξαιρέσεις το σύνολο των οικογενειών του χωριού αποζούσε από την αγροτική του παραγωγή της οποίας ήταν το σιτάρι και το κριθάρι», σημειώνεται.

Mετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, οι Κουκουβάουνες παρέμειναν ένα μικρό χωριό με αγροτικές καλλιέργειες, που ακολουθούσε με αργούς ρυθμούς τη γενική εξέλιξη που παρουσίαζε η ύπαιθρος της Αττικής. Ο κυριότερος δρόμος της εποχής εκείνης με τη μεγάλη εμπορική κίνηση, όπου βρισκόταν και η «αγορά» του χωριού, ήταν η σημερινή οδός Φ. Γκινοσάτη. Αν και χωματόδρομος τότε –όπως και όλοι οι υπόλοιποι- κατάφερε να συγκεντρώσει τη νυχτερινή κίνηση του χωριού. Εκεί λειτουργούσαν οι 7 από τις 8 μικρές ταβέρνες που υπήρχαν στις Κουκουβάουνες στη δεκαετία 1920-1930, ενώ η άλλη βρισκόταν στη σημερινή οδό Γ. Παπανδρέου. Τις δυνατότητες για ψυχαγωγία των κατοίκων συμπλήρωνε το μοναδικό καφενείο που υπήρχε στις Κουκουβάουνες πριν από το 1930. Ήταν «Του Χαρίδημου» και είχε και αυτό εγκατασταθεί και λειτούργησε μέσα σε πλινθόκτιστο οίκημα του κεντρικού χωματόδρομου, όπου και οι περισσότερες ταβέρνες.

Την εμπορική κίνηση εξυπηρετούσαν τρία-τέσσερα παντοπωλεία, ένα οπωροπαντοπωλείο και ένα κρεοπωλείο, καθώς και ένα περίπτερο, που στήθηκε το 1928, και αυτό στο μοναδικό εμπορικό δρόμο, από πρώην κάτοικο Ν. Ιωνίας που είχε εγκατασταθεί και παντρευτεί στην Μεταμόρφωση.

Στα τέλη της δεκαετίας 1920-1930 λειτουργούσαν και 4 φούρνοι στο χωριό, ενώ στις αρχές της επόμενης κατασκευάστηκε και ένας μεγάλος και με σύγχρονες εγκαταστάσεις για την εποχή στην διασταύρωση των οδών Πίνδου και Κύπρου. Απογραφή πληθυσμού το 1928 εμφανίζει τις Κουκουβάουνες να έχουν 1204 κατοίκους. Θα περάσουν πολλά χρόνια μέχρι τη μέρα που θα φτάσουν οι πρώτες εφημερίδες, καθώς δεν υπήρχε δίκτυο διανομής από την Αθήνα στην ύπαιθρο. Κλείνοντας το κεφάλαιο αυτό, ας αναφερθεί ότι γύρω στο 1932 ή ίσως λίγο αργότερα, έγινε μια πρώτη προσπάθεια για την μετονομασία του χωριού από Κουκουβάουνες σε Κάτω Δεκέλεια.

Οι Κουκουβάουνες αποτέλεσαν Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης το 1934, με την απόσπαση τους από τον δήμο Αθηναίων και την αναγνώριση της κοινότητας Κουκουβαούνων. Η ανάδειξη της πρώτης κοινοτικής Αρχής έγινε με τις δημοτικές εκλογές του Ιανουαρίου 1934. Το πρώτο κοινοτικό συμβούλιο το αποτέλεσαν 5 σύμβουλοι, οι οποίοι στην πρώτη του συνεδρίαση για εκλογή προέδρου και αντιπροέδρου διαφώνησαν, χωρίς τελικά να υπάρξει σχετική απόφαση, Ο Αλ. Καβαλάρης παραιτήθηκε τότε και την θέση του πήρε ο πρώτος επιλαχών του συνδυασμού του. Στην επόμενη συνεδρίαση του κοινοτικού συμβουλίου, πρόεδρος της κοινότητας εκλέχτηκε ο Στυλιανός Παπαπάνος, κτηματίας γεννημένος το 1887 στην Αθήνα και κάτοικος Κουκουβάουνων. Η θητεία του πρώτου προέδρου άρχισε στις 11 Φεβρουαρίου 1934 και κράτησε κάτι λιγότερο από δύο χρόνια. Έληξε με την αποχώρηση του και την εκλογή του νέου, στις 31 Δεκεμβρίου 1935. Ήταν μια θητεία καθόλου παραγωγική για το χωριό, αφού αναλώθηκε σχεδόν αποκλειστικά στη συγκρότηση των υπηρεσιών της νεαρής κοινότητας, χωρίς να μείνει χρόνος για άλλο έργο.

Το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο των Κουκουβαούνων

Tο πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο για τις Κουκουβάουνες εγκρίθηκε το 1939 και σε ό,τι αφορά τους δρόμους του ιστορικού κέντρου τους στηρίχτηκε στο σκαρίφημα εκείνο. Η σύνταξη του σκαριφήματος έγινε όταν οι Κουκουβάουνες δεν είχαν παραπάνω από 1.000 κατοίκους. Εκτός αυτού ήδη είχε αρχίσει κάποια υποτυπώδης παρουσία κτισμάτων σε τοποθεσίες γύρω από το κατοικημένο κέντρο και ήταν φανερό ότι θα σημειωνόταν σύντομα κάποια εμφάνιση –αραιού έστω- οικιστικού ιστού. Έτσι κρίθηκε σκόπιμο να περιλάβει το σχέδιο που συντάχτηκε το 1938 και τις τοποθεσίες Αλώνια, Μποφίλια, Νέμεση και Χώματα που σήμερα είναι πυκνοκατοικημένες συνοικίες της Μεταμόρφωσης.

Διαμορφώθηκε έτσι τότε η συνολική έκταση των 12.750 στρεμμάτων, η οποία και θα παραμείνει μέχρι το 1962, όταν και πάλι με κανονική αγοραπωλησία η Κοινότητα Μεταμόρφωσης (όπως μετονομάστηκε από το 1957) θα προσθέσει 1.491 τ.μ. ιδιοκτησίας των κληρονόμων Ερωτόκριτου Τζίτζιφα.

Πηγή : “ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΔΕΛΦΟΠΟΙΗΣΗΣ – 1ο ΓΕ.Λ. ΜΕΤ/ΦΩΣΗΣ”
Επιμέλεια : Ν. Αρμάος, Χ. Βάγγερ, Α. Βελέντζας, Α. Αλεξόπουλος, Α. Φραγκόπουλος

Η «Μαγκουφάνα»

Ένας από τους μικρότερους σε έκταση δήμους της Αττικής ήταν η Πεύκη που παλαιότερα ήταν συνοικισμός του δήμου Αμαρουσίου με την ονομασία Μαγκουφάνα. Η ιστορία της πόλης τυπικά ξεκινά από τα πρώτα χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922.

Η περιοχή της σημερινής Μαγκουφάνας ήταν στην αρχαιότητα μέρος του ιστορικού Δήμου των Αθμονέων, ενός από τους 12 δήμους της Αρχαίας Αθήνας. Οι Αθμονείς ήταν απόγονοι του βασιλιά Κέκροπα και οι ασχολίες τους ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αγγειοπλαστική.

Σύντομα οι κάτοικοι της περιοχής ανέβηκαν και κατοίκησαν στα παρθένα τότε βοσκοτόπια της Μαγκουφάνας. Αναζητώντας τις ρίζες του ονόματος της περιοχής “Μαγκουφάνα” φθάνουμε στον Θεόδωρο Μαγκαφά-Μάγιστρο δηλαδή Έπαρχο στη Μικρά Ασία την εποχή του Βυζαντίου.

Ιστορείται πως απόγονοί του γύρω στον 16ο αιώνα έφθασαν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην Αττική. Την εποχή αυτή αγάδες της Αθήνας παραχώρησαν στους Μαγκουφάδες βακούφια στη βορειοδυτική Αττική. Στις εκτάσεις αυτές περιλαμβανόταν και η περιοχή της σημερινής Πεύκης. Στη συνέχεια όταν ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος ο βασιλιάς Όθωνας παραχώρησε τις εύφορες αυτές εκτάσεις της Μαγκουφάνας σε Βαυαρούς ακολούθους της αυλής, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εκεί δίπλα στις στάνες Ελλήνων κτηνοτρόφων της περιοχής. Έτσι υποστηρίζεται πως το όνομα “Μαγκουφάνα” προέρχεται και ετυμολογικά από την παραφθορά του ονόματος της Βυζαντινής οικογένειας των Μαγκαφά.

Ωστόσο, υπάρχει και άλλη εκδοχή. Από περιηγητές του 1843 υποστηρίζεται πως το όνομα “Μαγκουφάνα” προέρχεται από τη “Μαγκούφα Άννα” γυναίκα της εποχής, η οποία ήταν κωφή και άρρωστη από φυματίωση και η οποία ήρθε και κατοίκησε στην περιοχή για να θεραπευθεί και τα κατάφερε και έζησε στην περιοχή μέχρι τον θάνατό της. Ανεξακρίβωτη πληροφορία αναφέρει πως στο κτήμα Αργύρη κοντά στο Ηλιακό Χωριό βρέθηκε επιτύμβια πλάκα της “Άννας της Μαγκούφας”.

Ουσιαστικά η ζωή της παλιάς Μαγκουφάνας ξεκινά με τους πρώτους Μικρασιάτες οι οποίοι ξεριζωμένοι από τις εστίες τους έφθασαν το 1922 στο Μαρούσι και από εκεί ορισμένοι ανέβηκαν στη Μαγκουφάνα και έκτισαν τα πρώτα πλινθόκτιστα προσφυγικά σπιτάκια μέσα στο δάσος, αρκετά από τα οποία υπάρχουν μέχρι και σήμερα στον λεγόμενο συνοικισμό της Άνω Πεύκης. Κάποια τέτοια σπιτάκια κτίστηκαν και στην κάτω Πεύκη. Τα πρώτα πέτρινα σπίτια κτίστηκαν το 1927-1929 και αποτέλεσαν τον κρατικό συνοικισμό, όπως λεγόταν της περιοχής. Το 1950 προσδιορίζονται επίσημα τα όρια της κοινότητας Μαγκουφάνας από τις όμορες κοινότητες. Το 1960 με Προεδρικό Διάταγμα μετονομάστηκε η περιοχή σε Πεύκη.

Ολοκληρώνεται η ηλεκτροδότηση και η ύδρευση και οι πρώτες αστικές συγκοινωνίες που συνδέουν την κοινότητα με το Μαρούσι και το κέντρο της Αθήνας κάνουν την εμφάνισή τους. Ιδρύεται το πρώτο Γυμνάσιο-Λύκειο της περιοχής με τη διεύρυνση του ιδιωτικού Σμαράγδειου Εκπαιδευτηρίου το οποίο λειτουργούσε από το 1952. Το 1982 η κοινότητα της Μαγκουφάνας γίνεται δήμος με πρώτο δήμαρχο τον γιατρό Αντώνη Κυδωνάκη. Πρέπει να αναφερθούμε με σεβασμό και υπόληψη και στον πρώτο κοινοτάρχη της Μαγκουφάνας Μανόλη Τρυπιά.

Πληροφορίες από το Λυκόβρυση-Πεύκη 2020/ lp2020.com