«Η ωδή του λεπιδιού» του Jeffery Renard Allen: μεταφράζει ο Πάνος Τομαράς

12:05 9/12/2017 - Πηγή: ΕΡΤ

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

«Η ωδή του λεπιδιού» του Τζέφρι Ρέναρντ Άλεν είναι ένα μυθιστόρημα που επικεντρώνεται γύρω από τον Τόμας Γουίγκινς, έναν αμερικανό μαύρο, τυφλό και πιθανότατα αυτιστικό πιανίστα. Ο Γουίγκινς ήταν γνωστός με το προσωνύμιο Τυφλός Τομ και ήταν υπαρκτό πρόσωπο, που έζησε από το 1849 έως το 1908. Η Ωδή

του λεπιδιού αναφέρεται στη ζωή του ως το 1869.

Η ιστορία του Τομ ξεκινάει στον αμερικανικό νότο, στην Τζόρτζια, όπου γεννιέται από σκλάβους γονείς στη φυτεία του στρατηγού Τζέιμς Μπιτούν. Ο στρατηγός ανακαλύπτει το έμφυτο ταλέντο του Τομ στο πιάνο και από πολύ μικρή ηλικία τον περιφέρει ως αξιοπερίεργο σε διάφορες πολιτικές συγκεντρώσεις πριν τον Εμφύλιο πόλεμο (1861-1865). Στη συνέχεια τον υπενοικιάζει στον ιμπρεσάριο Πέρι Όλιβερ, ο οποίος τον παίρνει μακριά από την οικογένειά του και οργανώνει περιοδείες σε όλο τον κόσμο με παραστάσεις του Τομ.

Μετά τον εμφύλιο, ο Τομ βρίσκεται υπό την κηδεμονία της χήρας του Όλιβερ, της Ελάιζα, σε μια πόλη που «θυμίζει» τη Νέα Υόρκη. Εκεί τους βρίσκει ο Ταμπς, ένας άντρας που μένει στο φανταστικό νησί Έτζμιρ, το οποίο κατοικείται αποκλειστικά από μαύρους πρόσφυγες, και θέλει να πάρει μαζί του τον Τομ στο Έτζμιρ, όπου μένει πλέον και η μητέρα του Τομ.

Ο Τομ συναντά ξανά τη μητέρα του στο νησί, αλλά δεν μπορεί να επανασυνδεθεί μαζί της συναισθηματικά. Στην πορεία εμφανίζονται διάφορα δευτερεύοντα πρόσωπα που θέλουν να εκμεταλλευτούν το καθένα για δικό του όφελος τον Τομ, χωρίς όμως ο ίδιος να μπορεί να εκφέρει λόγο για την τύχη του.

Ο Άλεν έχει βασιστεί σε βιογραφικά στοιχεία του Τυφλού Τομ και έχει φτιάξει μια μυθιστορηματική αφήγηση, παίρνοντάς τα ως αφορμή. Αν και οι κύριοι χαρακτήρες είναι σχεδόν όλοι υπαρκτά πρόσωπα, η πλοκή και οι τόποι είναι δημιουργήματα του συγγραφέα. Η ιστορία του Τομ μπορεί να διαβαστεί και ως μια παραβολή για την ιστορία των ΗΠΑ. Τα βασικά θέματα που θίγει ο Άλεν στην Ωδή του λεπιδιού είναι το φυλετικό, η δουλεία, οι οικογενειακές σχέσεις και η καλλιτεχνική δημιουργία. Το ύφος του είναι αρκετά ποιητικό και χρησιμοποιεί πολλές διακειμενικές αναφορές (από τον Σενέκα μέχρι τους Public Enemy), τις οποίες όμως δεν χρειάζεται να αναγνωρίζει απαραίτητα ο αναγνώστης για να απολαύσει το κείμενο.

Η ωδή του λεπιδιού είναι χωρισμένη σε εννέα κεφάλαια, ιδωμένα μέσα από την πλευρά διαφορετικών χαρακτήρων. Στην ουσία πραγματεύεται μια περίοδο τεσσάρων χρόνων της ζωής του Τυφλού Τομ (1864-1869), με πολλές αναδρομές στο παρελθόν του. Μέσα από την οπτική του κάθε χαρακτήρα συνθέτουμε την ιστορία του τυφλού παιδιού-θαύματος.

Το γεγονός ότι ο κεντρικός ήρωας, εκτός από σκλάβος, είναι τυφλός και αυτιστικός αποτυπώνει με ιδιαίτερο τρόπο την πραγματικότητα ενός κοινωνικά αποκλεισμένου ατόμου. Η αδυναμία ενός σπάνιου ταλέντου να επικοινωνήσει με τους γύρω του λόγω του αυτισμού του δείχνει ακόμα πιο έντονα την βαναυσότητα της δουλείας και του ρατσισμού, που νεκρώνουν συναισθηματικά τον άνθρωπο και τον κάνουν ένα απλό αντικείμενο.

Η κατάφωρη εκμετάλλευση του ταλέντου του Τομ σε μια περίοδο που ο ρατσισμός δεν υπήρχε καν σαν συνειδητή έννοια στις ΗΠΑ (με άλλα λόγια, θεωρείτο σχεδόν αυτονόητο ότι η λευκή φυλή ήταν «ανώτερη») φαντάζει στον 21ο αιώνα ακραία κι εξωφρενική, αλλά ταυτόχρονα υπερβολική, όπως οι διάφορες εξωπραγματικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ήρωες των παραμυθιών. Είναι πολύ δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε ότι η έλλειψη ατομικής υπόστασης ήταν η καθημερινότητα για έναν μαύρο, είτε εξαιρετικά ταλαντούχο είτε όχι. Και το γεγονός ότι ο Τομ ήταν ιστορικό πρόσωπο δίνει μια αυθεντικότητα στην ιστορία.

Το βιβλίο διαβάζεται σε πρώτο επίπεδο σαν ένα αφήγημα για τη ζωή ενός «ιδιαίτερου» ανθρώπου, αλλά και σε δεύτερο επίπεδο σαν μια παράλληλη ιστορία των ΗΠΑ, του μεγάλου χωνευτηριού τόσων διαφορετικών εθνοτήτων και πολιτισμών.

Πάνος Τομαράς

Η ωδή του λεπιδιού κυκλοφορεί, σε μετάφραση του Πάνου Τομαρά, από τις Εκδόσεις Αίολος (σελ.: 650, τιμή: 23,00 €).

Παρουσίαση του βιβλίου στο Πρώτο Πρόγραμμα και στη Βιβλιοθήκη του Πρώτου μπορείτε να ακούσετε εδώ.

Ο Τζέφρι Ρέναρντ Άλλεν (Jeffery Renard Allen), αμερικανός ποιητής, δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος, γεννήθηκε (1962) στο Σικάγο και αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Ιλλινόις (Σικάγο), όπου έκανε και το διδακτορικό του. Έχει γράψει δύο ποιητικές συλλογές, το Stellar Places (Moyer Bell, 2007) και το Harbors and Spirits (Moyer Bell, 1999), επίσης μια συλλογή διηγημάτων, το Holding Patterns (Graywolf, 2008), καθώς και το μυθιστόρημα Rails Under My Back (Farrar, Straus and Giroux, 2000), το οποίο πήρε το βραβείο μυθοπλασίας Hearland Prize από την εφημερίδα Chicago Tribune. Έχει κερδίσει επίσης το βραβείο Συγγραφής Whiting, καθώς και το βραβείο Μυθοπλασίας Charles Angoff του περιοδικού Literary Review. Δοκίμια, κριτικές, διηγήματα και ποιήματά του έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα έντυπα και ανθολογίες.Σήμερα είναι καθηγητής Δημιουργικής Γραφής στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, ενώ παλαιότερα ήταν καθηγητής Αγγλικής Φιλολογίας στο Κολλέγιο Κουίνς του Δημοτικού Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και μέλος του διδακτικού προσωπικού στο πρόγραμμα συγγραφής του Πανεπιστήμιου Κολούμπια. Έχει διδάξει σε διάφορα κέντρα και πανεπιστήμια ανα τον κόσμο. Είναι διευθυντής του Τμήματος Μυθοπλασίας στη Συγγραφική Παροικία του Κέντρου «Νόρμαν Μέιλερ», καθώς και συνιδρυτής και πρόεδρος του Παναφρικανικού Λογοτεχνικού Φόρουμ, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που υποστηρίζει λογοτέχνες από την αφρικανική ήπειρο. Ο Άλλεν ζει στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης.
(photo credit συγγραφέα: Mark Hilringhouse).

Ο Πάνος Τομαράς είναι μεταφραστής και μουσικός, από τα ιδρυτικά μέλη των συγκροτημάτων της ανεξάρτητης μουσικής σκηνής Sugahspank! & The Swing Shoes, Maximum High, The Earthbound, Honeydive.

Το βιβλίο Η ωδή του λεπιδιού (πρωτότυπος τίτλος: Song of the Shank) μπήκε στη λίστα των New York Times με τα πιο Σημαντικά Βιβλία του 2014 και ήταν φιναλίστ για το βραβείο PEN/Faukner του 2015. Επιλέχτηκε από τους αναγνώστες στον δημοφιλή βιβλιοφιλικό ιστότοπο BuzzFeed, Kirkus ως ένα από τα καλύτερα βιβλία του 2014 και διακρίθηκε με το βραβείο FireCracker 2015 του CLMP (Community of Literary Magazins and Presses).