«Ο Άγγελος Τερζάκης και ο κινηματογράφος»: γράφει ο Θανάσης Αγάθος

12:21 19/12/2020 - Πηγή: ΕΡΤ

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Έγραψα το βιβλίο Ο Άγγελος Τερζάκης και ο κινηματογράφος, παρακινημένος από την επιθυμία να ανακαλύψω τι ήταν εκείνο που ώθησε τον Άγγελο Τερζάκη, έναν κορυφαίο εκπρόσωπο της γενιάς του 1930, έναν αληθινό πνευματικό άνθρωπο, να ασχοληθεί με την κινηματογραφική σκηνοθεσία στις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Όλα ξεκίνησαν πριν από δέκα περίπου χρόνια, όταν ανακάλυψα στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος την ταινία του Τερζάκη Νυχτερινή περιπέτεια, με πρωταγωνιστές τον Βασίλη Διαμαντόπουλο και την Νταίζη Μαυράκη, την πρώτη

Σταρ Ελλάς στην ιστορία του θεσμού των Καλλιστείων. Έγραψα τότε ένα σύντομο άρθρο για την ταινία (που περιλήφθηκε στο παλαιότερο βιβλίο μου Η εποχή του μυθιστορήματος, Εκδόσεις Γκοβόστη, 2014), αλλά αισθανόμουν ότι δεν είχα κλείσει τους λογαριασμούς μου με τον κινηματογραφικό Τερζάκη.

Έτσι, στις αρχές του 2018, ξεκίνησα να γράφω το Ο Άγγελος Τερζάκης και ο κινηματογράφος, ανυποψίαστος για τον πλούτο του υλικού που θα συναντούσα στον δρόμο μου. Η Νυχτερινή περιπέτεια, αυτή η γλυκόπικρη ιστορία ενός μεσήλικα μικροαστού, υποδειγματικού υπαλλήλου και οικογενειάρχη υπαλλήλου, που σώζει μια νέα κοπέλα από την αυτοκτονία και την ερωτεύεται παράφορα, είναι, παρά τα όποια τεχνικά προβλήματά της, μια σημαντική ταινία, όχι μόνο ως ανακεφαλαίωση των βασικών θεμάτων που απασχόλησαν τον πεζογράφο και δραματουργό Τερζάκη (με κυρίαρχο την κρίση του θεσμού της οικογένειας και τα αδιέξοδα των διαπροσωπικών σχέσεων), αλλά και ως φυσική απόληξη του ζωηρού ενδιαφέροντος του Τερζάκη για την έβδομη τέχνη.

Αυτό το ζωηρό ενδιαφέρον, αυτό το πάθος, καλύτερα, του Άγγελου Τερζάκη για τον κόσμο του κινηματογράφου ανακάλυψα κατά την πορεία της συγγραφής και προσπάθησα να δείξω μέσα από το βιβλίο μου. Εντόπισα και σχολίασα το πλήθος των άρθρων που αφιέρωσε ο δημιουργός της Μενεξεδένιας πολιτείας στο σινεμά, άλλοτε γράφοντας για τους αγαπημένους του δημιουργούς όπως ο Charlie Chaplin, ο Ingmar Bergman και ο Vittorio De Sica, άλλοτε εκθέτοντας τις απόψεις του για τη σχέση τού κινηματογράφου με την πεζογραφία και το θέατρο, άλλοτε μεταφέροντας στο ελληνικό κοινό τις εντυπώσεις του από το κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας και άλλοτε καυτηριάζοντας το υπερβολικό κύμα βίας και σεξ που κατακλύζει τις μεγάλες οθόνες στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Αποπειράθηκα, επίσης, να εξετάσω πώς ο κινηματογράφος επηρέασε το σύνολο της θεατρικής και δραματουργικής παραγωγής του συγγραφέα: σε επίπεδο θεματολογίας, ο Τερζάκης έβαζε συχνά τους ήρωές του να πηγαίνουν στον κινηματογράφο, για να παρακολουθήσουν, ανάλογα με το φύλο και την κοινωνική τους τάξη, μελοδράματα ή αστυνομικές ταινίες, αλλά και σε επίπεδο τεχνικής, τόσο στην πεζογραφία του όσο και στα θεατρικά του έργα χρησιμοποιήθηκαν κινηματογραφότροπα στοιχεία.

Επίσης, αληθινή αποκάλυψη στάθηκαν για μένα τα πέντε ακόμη κινηματογραφικά σενάρια ή σχέδια σεναρίου, που εντόπισα στο Αρχείο Άγγελου Τερζάκη, που βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Από αυτά το πιο επεξεργασμένο, το «Ταξίδι με τον Έσπερο», είναι βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημά του, δύο («Αγνή» και «Ο φονιάς») είναι διασκευές θεατρικών του έργων και τα δύο άλλα («Θανάσης Διάκος» και «Το φορτηγό Ελπιδοφόρος») είναι εντελώς πρωτότυπα. Και τα πέντε μαρτυρούν ότι ο Τερζάκης σκόπευε να ασχοληθεί σε μονιμότερη βάση με τον κινηματογράφο, αλλά η εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία της Νυχτερινής περιπέτειας ματαίωσε τα σχέδιά του.

Το γράψιμο αυτού του βιβλίου ήταν μια γοητευτική περιπέτεια, που μου έδωσε την ευκαιρία να ξαναδιαβάσω το πλούσιο έργο του Τερζάκη (μυθιστορήματα, διηγήματα, θεατρικά έργα, δοκίμια) και να το ξαναδώ μέσα από μια κινηματογραφική ματιά.

Θανάσης Αγάθος

Το βιβλίο του Θανάση Αγάθου Ο Άγγελος Τερζάκης και ο κινηματογράφος κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg (σελ. 403, τιμή: 23.00€).
Φωτογραφία εξωφύλλου: Ο Άγγελος Τερζάκης και η Νταίζη Μαυράκη στα γυρίσματα της ταινίας Νυχτερινή περιπέτεια (Αρχείο Άγγελου Τερζάκη, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών).

Ο Θανάσης Αγάθος γεννήθηκε το 1967 στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και υποστήριξε διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, όπου σήμερα υπηρετεί ως Επίκουρος Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου και του 20ού αιώνα, στη σχέση της λογοτεχνίας με τον κινηματογράφο και το θέατρο, σε ζητήματα πρόσληψης, στην αξιοποίηση της λογοτεχνίας στη διδασκαλία της νέας ελληνικής ως ξένης γλώσσας, στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη και του Βασίλη Βασιλικού.
Έχει στο ενεργητικό του τα βιβλία: Από το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά στο Zorba the Greek: κριτικοί βίοι παράλληλοι (Αιγόκερως, 2007), Επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη προς την οικογένεια Αγγελάκη (Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, 2013), Η εποχή του μυθιστορήματος. Αναγνώσεις της πεζογραφίας της γενιάς του ’30 (Γκοβόστης, 2014), Η κινηματογραφική όψη του Γρηγορίου Ξενόπουλου (Γκοβόστης, 2016), Ο Νίκος Καζαντζάκης στον κινηματογράφο (Gutenberg, 2017).

www.ert.gr