«Πλάτωνα Απολογία Σωκράτη» – Η αναπαράσταση της δίκης του Σωκράτη

10:34 14/12/2016 - Πηγή: ΕΡΤ

Το έργο «Πλάτωνα Απολογία Σωκράτη» παρουσιάζεται από την Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου -για 15 μόνο παραστάσεις- στα αρχαία ελληνικά (με υπέρτιτλους στα ελληνικά και στα αγγλικά) στο θέατρο της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, σε διδασκαλία ερμηνείας-μετάφραση-σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη.

Η παράσταση ξεκίνησε από πέρυσι ως παραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και καθήλωσε χιλιάδες θεατές στη Θεσσαλονίκη,

στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στη Ρουμανία, στην Κύπρο και στο Βιετνάμ, όπου αποθεώθηκε από το Διεθνές Διπλωματικό Σώμα 27 Πρεσβειών στην ιστορική Όπερα του Ανόι κι έγινε παγκόσμιο πολιτιστικό γεγονός, αναδεικνύοντας την αρχαία ελληνική γλώσσα, σε ζωντανή γλώσσα, πρώτη φορά ύστερα από δυόμισι χιλιάδες χρόνια.

Η αυθεντική αυτή Αναπαράσταση της πιο συγκλονιστικής δίκης στην ιστορία του πολιτισμού, στην ίδια ακριβώς γλώσσα που μιλούσε ο Σωκράτης, κάνουν την παρακολούθηση της για τους θεατές, μια μοναδική βιωματική εμπειρία, έχοντας την αίσθηση ότι ζουν μέσα στην πραγματική ατμόσφαιρα εκείνης της μέρας της δίκης, κι όπου ο Σωκράτης και ο Μέλητος ενσαρκώνονται μπροστά τους ζωντανά.

Είναι η πρώτη φορά που υλοποιείται η προσδοκία, να εκφέρεται η αρχαία ελληνική γλώσσα έτσι ώστε ν’ ακούγεται με έναν φυσικό, άμεσο και οικείο τρόπο χωρίς χαρακτήρα πειραματισμού, αναδεικνύοντας την αδιάλειπτη ενότητα όλων των μορφών της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα έως σήμερα.

«Με τον Δήμο Αβδελιώδη συνεργαστήκαμε πρώτη φορά στην Ερωφίλη στο Εθνικό Θέατρο τη σεζόν 2011-2012. Τότε μου πρότεινε να κάνουμε την κατά Πλάτωνα «Απολογία του Σωκράτη». Είπα όχι, καθώς εγώ δεν ήμουν καλός στα αρχαία.

Ξεκινήσαμε τον Μάιο του 2012. Στην αρχή είχα τον φόβο του άγνωστου (πού πάμε, τι λέξεις είναι αυτές, τι γλώσσα είναι αυτή). Μετά 2 μήνες, αφού κάναμε τα 10 πρώτα κεφάλαια με τη μέθοδο παρτιτούρα του Δήμου, άρχισα να υποψιάζομαι λίγο πώς μπορεί να είναι όλο αυτό. Δουλέψαμε τη μέθοδο με το κασετοφωνάκι. Παράδοση, επανάληψη, καταγραφή όλης της πρόβας, δουλειά στο σπίτι. Ταυτόχρονα δουλειά και στο Εθνικό, όπου οι απαιτήσεις ήταν εντελώς άλλες. Το κεφάλι μου γινόταν καζάνι. Μπέρδευα τις μεθόδους. Το κείμενο προχωρούσε αλλά πολύ αργά. Τον Νοέμβριο του 2013 αποφάσισα να μην κάνω κάτι άλλο στο θέατρο μέχρι να ολοκληρώσουμε την Απολογία. Ενώ ο Δήμος με καθοδηγούσε και με ενέπνεε, μου πήρε περίπου ένα χρόνο να πεισθώ πως αυτό που κάναμε μπορούμε να το δείξουμε στο κόσμο.

Τι κρατώ από την εμπλοκή μου με τον Σωκράτη; Πρώτα από όλα την καθαρότητα του λόγου του: η δύναμη των αρχαίων ελληνικών, που όταν ενσωματωθούν και σωματοποιηθούν μας δίνουν μια εσωτερική γαλήνη και μια ηρεμία που μόνο η βαθιά γνώση μπορεί να μας δώσει. Την ανάπτυξη των επιχειρημάτων του Σωκράτη από ο κεφάλαιο 1 έως το 33. Τις θέσεις του για το δίκαιο – το καλό – το αγαθό και πώς ανάγονται αυτά τα τρία σε γνώση. Τέλος, η θέση του για τον θάνατο και τις συμβουλές προς τους δικαστές: να μη φοβούνται τον θάνατο, γιατί είναι είτε ύπνος διαρκής είτε τόπος συνάντησης συγγενών, φίλων και πάσης φύσεως αδικοχαμένων…

Όταν, λοιπόν, 2.400 χρόνια πριν έχει αυτές τις θέσεις για τον νόμο, τη ζωή και τον θάνατο χωρίς πουθενά να ικετεύει τους δικαστές για να αθωωθεί, καταλαβαίνουμε γιατί όλος ο δυτικός πολιτισμός, και όχι μόνο, ξαναγυρίζει τόσο συχνά στην Απολογία του Σωκράτη…» αναφέρει ο ηθοποιός Βασίλης Καραμπούλας, ο οποίος ενσαρκώνει τον Σωκράτη.

Ο Δήμος Αβδελιώδης, εμπνευστής και δημιουργός αυτού του εγχειρήματος, έχοντας διδάξει ο ίδιος την εκφορά της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και καταθέτοντας παράλληλα μια νέα διαφορετική μετάφραση της «Απολογίας» που συνοδεύει με υπέρτιτλους την παράσταση, γράφει στο εισαγωγικό του σημείωμα:

«Mε την Απολογία του Σωκράτη το οικουμενικό πνεύμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού φθάνει στην πιο κορυφαία του στιγμή, γιατί γίνεται συνειδητή πράξη, αποκτώντας πραγματική και αναμφισβήτητη σωματική υπόσταση με τον Σωκράτη, ο οποίος αρνείται να ζει συμβατικά, χωρίς ελευθερία, και προτιμά τον θάνατο, παρά να στερηθεί τον ενθουσιασμό και τη χαρά, σαν αναζήτηση του ουσιαστικού σκοπού της ύπαρξής μας.

Στην απολογία του, αποκαλύπτει τις τυποποιημένες και φοβικές συμπεριφορές των ανθρώπων και όλη την εικόνα ενός πολιτισμού που πελαγοδρομεί ασταμάτητα χωρίς πιλότο και χωρίς ξεκάθαρο δημιουργικό σκοπό, μοιάζοντας με το σήμερα του δυτικού πολιτισμού.(…)

Κάθε μεταφραστική απόπειρα, όσο πιστή κι αν θέλει να είναι, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την πρωτότυπη φωνή ενός κειμένου, αφού εκ των πραγμάτων παράγει μιαν εντελώς νέα δομή, που ενέχει έναν διαφορετικό ήχο, παράγοντας μιαν άλλη μουσικότητα κι ένα άλλο νόημα.

Όμως ο ήχος και οι μουσικές παράμετροι του είναι που ρυθμίζουν τις σημασίες και το νόημα της κάθε φράσης και όχι η τυπική ή τυποποιημένη εκφορά μιας σειράς λέξεων. Ο τρόπος που θα ειπωθούν είναι αυτό που καθορίζει την ευκρίνεια των ιδεών, των εικόνων και των αισθημάτων που κατοικούν μέσα τους.

Οι λέξεις, για να αποκαλύψουν αυτό τον κρυμμένο κόσμο, πρέπει να μην ακούγονται σαν λέξεις αλλά σαν οχήματα σημασιών που διαρθρώνουν το νόημα. Στο άκουσμά τους όχι απλώς να καταλαβαίνουμε αλλά κυρίως να νιώθουμε.

Σκοπός λοιπόν της εκφοράς του ίδιου του αρχαίου πλατωνικού κειμένου κατά την παράσταση, δεν είναι κάποιος λόγος πρωτοτυπίας ή μιας στενά φιλολογικής ή ιστορικής αναζήτησης, αλλά η ανάγκη, από το άκουσμα της φωνής του αυθεντικού έργου, να αφουγκρασθούμε και να νοιώσουμε βιωματικά τα αισθήματα και τις ιδέες του Σωκράτη, αφού κάθε μετάφραση -ανάλογα με την οπτική γωνία και τις προσωπικές επενδύσεις του μεταφραστή- προσδίδει κάθε φορά κι ένα εντελώς διαφορετικό προσωπείο στον Σωκράτη.

Οι πρόβες ξεκίνησαν τον Μάιο του 2012, με τη συγκεκριμένη μέθοδο που χρησιμοποιώ για την εκφορά και την ερμηνεία ενός κειμένου –παρακάμπτοντας την Εράσμια και την προσωδιακή εκφορά καθώς και τη χρήση των πλάγιων ήχων της βυζαντινής μουσικής–, με σκοπό η αρχαία ελληνική γλώσσα ν’ ακούγεται ζωντανή και οικεία, εμπεριέχοντας παρόμοιους -αν όχι τους ίδιους- ήχους και ρυθμούς με τις προγενέστερες έως και τις σύγχρονες φωνητικές εκφράσεις της ελληνικής γλώσσας.

Οι υπέρτιτλοι της μετάφρασης δεν είναι μόνο ένας οδηγός για την πλήρη κατανόηση του λόγου του Σωκράτη αλλά και για την αποκάλυψη κάποιων λέξεων που τις θεωρούμε αυτονόητες επειδή τις χρησιμοποιούμε και σήμερα, ενώ η σημασία τους είναι εντελώς διαφορετική, όπως π.χ. η λέξη αλήθεια, η οποία για τους ακροατές του απολογούμενου Σωκράτη, σημαίνει την ακριβή διατύπωση ενός πράγματος, δηλαδή την πραγματικότητα, και όχι τη χιλιοειπωμένη και ταλαιπωρημένη σημερινή λέξη αλήθεια, που όταν την αναγγείλει ή την υποσχεθεί κανείς, είμαστε σχεδόν βέβαιοι πως θ’ ακούσουμε ένα ακόμη ψέμα.

Πρόθεσή μας δεν ήταν απλά μια θεατρική παράσταση, αλλά κυρίως μια αυθεντική Αναπαράσταση της δίκης του Σωκράτη, με ένα κάθισμα και μια κλεψύδρα, χωρίς άλλα θεατρικά στοιχεία, παρά μόνο με την ατμόσφαιρα που δημιουργεί η ίδια η ενσάρκωση, από τους δυο ηθοποιούς, της φωνής του πρωτότυπου κειμένου στην αρχαία αττική διάλεκτο, της αυθεντικής δηλαδή φωνής του, που του επαναπροσδίδει το «χαμένο» από τις μεταφράσεις νόημά του».

Διδασκαλία Εκφοράς &Ερμηνείας Αρχαίου Κειμένου, Σκηνικός χώρος, Σκηνοθεσία, Μετάφραση: Δήμος Αβδελιώδης

Μακέτες-κοστούμια: Αριστείδης Πατσόγλου

Σχεδιασμός, κατασκευή Κλεψύδρας: ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ, Κώστας Κοτσανάς

Διεύθυνση Παραγωγής: Αθηνά Ζώτου

Μεταγραφή στην Αγγλική γλώσσα,

επιμέλεια υποτιτλισμού: Αμαλία Κοντογιάννη

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Βασίλης Καραμπούλας

ΜΕΛΗΤΟΣ: Γιάννης Κολόι

Φωτογραφίες: Κορνηλία Σιδηρά, Γιώργος Χρυσοχοίδης

info

Θέατρο της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, Πειραιώς 256, Ταύρος

Κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή από 16 Δεκεμβρίου