Αριστερά και ποινικός λαϊκισμός

18:04 3/12/2022 - Πηγή: KoutiPandoras

Στη σημερινή πολιτική συγκυρία η συζήτηση σε μια σειρά από θέματα που απασχολούν την ελληνική κοινωνία, έχουν τεχνηέντως μετατοπιστεί στο πεδίο της ακροδεξιάς. Μεταξύ αυτών, κεντρική θέση κατέχει το ζητούμενο της ασφάλειας και της ποινικής καταστολής. Είναι εμφανές και απολύτως αναμενόμενο ότι υπό αυτές τις συνθήκες η Δεξιά θα επιχειρήσει να αποπροσανατολίσει και πάλι την κοινωνία, να στρέψει την μία κοινωνική ομάδα εναντίον της άλλης, να υπονομεύσει την ενότητα τους, να τις διαιρέσει, και στο τέλος να κερδίσει τις εντυπώσεις ως ο απόλυτος θεραπευτής της ανασφάλειας που η ίδια ενίσχυσε. Η καταστολή

και δη η ποινική, είναι το πεδίο που γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλο και νοιώθει άνετα μέσα σε αυτό. Είναι το σκοτεινό σημείο μιας αδύναμης δημοκρατίας με ισχυρό παρακράτος και σε αυτό ακριβώς οφείλεται η προνομιακή υπεροχή της δεξιάς πολιτικής στη διασπορά του φόβου του εγκλήματος.

Η καταφυγή του καταπιεστή είναι πάντα η καταστολή και ποτέ η πρόληψη γιατί η τελευταία απαιτεί την συναίνεση της κοινωνίας σε μεγάλο βαθμό, διαφορετικά είναι απλή αποτροπή. Ο Νόμος δεν είναι, επομένως, προϊόν συναίνεσης μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών τάξεων, αλλά προϊόν σύγκρουσης συμφερόντων. Είναι η νομιμοποίηση της βούλησης της άρχουσας τάξης. Η υπερδεκαετής πλέον, οικονομική κρίση στη χώρα μας, έχει αποδιοργανώσει σε μεγάλο βαθμό την ελληνική κοινωνία κι αυτό αποτελεί μια συνθήκη αύξησης των δεικτών «παραδοσιακών» μορφών εγκληματικότητας, όπως αυτών των εγκλημάτων κατά της περιουσίας αλλά και των εγκλημάτων βίας. Από την άλλη πλευρά, είναι γεγονός ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 κι έπειτα, με την υποχώρηση της σοσιαλδημοκρατίας στο δυτικό κόσμο και την επικράτηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, το δόγμα της ατομικής ευθύνης έπληξε και την αντίληψη που είχαν υιοθετήσει τα κράτη του δυτικού κόσμου από το τέλος του Β΄Π.Π. για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας και την καταπολέμηση της υποτροπής. Τα διάφορα προοδευτικά κοινωνικά κινήματα της μεταπολεμικής περιόδου, επηρέασαν θετικά και τον τρόπο με τον οποίο το αστικό κράτος αντιμετώπιζε τους δράστες εγκληματικών συμπεριφορών, υιοθετώντας μία περισσότερο ανθρωποκεντρική μεταχείριση. Πλέον όμως, αντιμετωπίζει τους δράστες ως τους αποκλειστικά υπεύθυνους, επιφυλάσσοντας γι΄ αυτούς όλο και αυστηρότερες ποινές, ενώ συγχρόνως αποποιείται των ευθυνών του για την εμφάνιση των παραγόντων που γεννούν την εγκληματικότητα. Οι δράστες εγκαταλείπονται ως αντικείμενα ενδιαφέροντος, οι ποινές αποκτούν και πάλι ανταποδοτικό χαρακτήρα, ενώ το ενδιαφέρον της Πολιτείας για την ποιότητα των προγραμμάτων επανένταξης τους στην κοινωνία ελαττώνεται όλο και περισσότερο.

Ωστόσο, για την Αριστερά το ζητούμενο παραμένει πάντα το ίδιο. Η οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας δίκαιης, συμπεριληπτικής και ανοιχτής σε όλους τους ανθρώπους, χωρίς διακρίσεις και προϋποθέσεις. Είναι η ορθή πολιτική θεωρία που θα οδηγήσει στην ορθή πρακτική για την κοινωνική απελευθέρωση. Είναι η δράση μέσα στο σωστό θεωρητικό πλαίσιο. Η Αριστερά οφείλει να κρατήσει αποστάσεις από τους ποινικούς λαϊκισμούς της Δεξιάς, η οποία προσπαθεί να πιαστεί από τα φοβικά σύνδρομα της κοινωνίας για να την εξαπατήσει και πάλι. Η ποινική καταστολή είναι το φυσικό της περιβάλλον κι όπως έχει αποδείξει ιστορικά, διαθέτει μεγάλη φαντασία. Η αμφισβήτηση των ατομικών δικαιωμάτων θα φέρει την κοινωνία μας και πάλι μπροστά σε ζητήματα εγκληματοποίησης περαιτέρω συμπεριφορών, αυστηροποίησης ποινών, επιβολής σωματικών τιμωριών (όπως είναι τα βασανιστήρια και οι ευνουχισμοί) ακόμη και επαναφοράς της θανατικής ποινής. Η Αριστερά οφείλει να πάρει αποστάσεις και να σταθεί δίχως άλλο συνεπής στην Φιλοσοφία της για τον κόσμο και τον άνθρωπο, γιατί χωρίς αυτή είναι απλά καταδικασμένη να μην υπάρχει. Οφείλει να εργαστεί συστηματικά για να αναγνωρίσει τα αίτια εμφάνισης των διαφόρων μορφών εγκληματικότητας. Να προτείνει και να επενδύσει σε μέτρα και προγράμματα πρόληψης κι όχι περαιτέρω καταστολής. Να ενθαρρύνει την καταγγελία κακοποιητικών και άλλων εγκληματικών συμπεριφορών, να φροντίσει και να προστατέψει τα θύματα. Οφείλει να  αντιμετωπίζει την κοινωνία ως ένα ενιαίο σύνολο πραγματικών αλλά και αφηρημένων δυνατοτήτων. Να δημιουργήσει τις συνθήκες μέσα από τις οποίες οι διάφορες αφηρημένες δυνατότητες θα μπορέσουν τελικώς να πραγματωθούν. Οφείλει λοιπόν, να στρέψει την προσοχή της στο δράστη ακόμη και του ειδεχθέστερου εγκλήματος προκειμένου να τον βοηθήσει να επανενταχθεί ομαλά στο κοινωνικό σύνολο. Να επενδύσει στην μετασωφρονιστική αρωγή του και να εγγυηθεί την αξιοπρεπή διαβίωση του.

Το έγκλημα είναι κοινωνικό φαινόμενο κι ως τέτοιο δεν απουσίασε και δεν πρόκειται να απουσιάσει ποτέ. Η πρόοδος της επιστημονικής γνώσης έχει απορρίψει από καιρό τις διάφορες θεωρίες βιολογικής αιτιότητας που κάποτε κυριαρχούσαν στην εξήγηση της εγκληματικής συμπεριφοράς. Έχει εγκαταλείψει το τιμωρητικό δόγμα αλλά και τη θέση ότι η αποκλίνουσα συμπεριφορά αποτελεί ποιοτικό στοιχείο αποκλειστικά των κατώτερων κοινωνικών τάξεων. Ο δρόμος προς το σοσιαλισμό, πρέπει να σηματοδοτείται από την επιστημονική γνώση κι εμπειρία. Η σωστή ανάλυση θα οδηγήσει στη σωστή σύνθεση. Από την άλλη πλευρά, ο λαϊκισμός ακουμπά μόνο στο θυμικό της κοινωνίας, ενώ δεν δίνει πραγματική λύση στα κοινωνικά προβλήματα.

Πίσω από την αυστηροποίηση της ποινικής μεταχείρισης κρύβεται καλά η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του εγκληματικού φαινομένου, γιατί αυτό εξυπηρετεί τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους. Ο ποινικός λαϊκισμός όμως δεν δίνει απάντηση στο έγκλημα. Είναι απλά η ερώτηση : «πόσο πίσω θέλουμε να πάμε την κοινωνία μας».