Γινόμαστε λιγότερο έξυπνοι;

13:50 27/3/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Ο δείκτης νοημοσύνης μας, ο αποκαλούμενος IQ, αυξάνεται σταθερά από τότε που εφευρέθηκε. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια αυτή η τάση έχει επιβραδυνθεί ή ακόμα και αντιστραφεί, ίσως υποδηλώνοντας ότι έχουμε «ξεπεράσει το μέγιστο ανθρώπινο διανοητικό δυναμικό». Παρόμοια εικόνα παρατηρείται και στη γνωστική ικανότητα, δηλαδή στην εφαρμογή της νοημοσύνης σε πρακτικά ζητήματα. Αν και δεν υπάρχουν επαρκείς μακροχρόνιες έρευνες, τα δεδομένα δείχνουν ότι η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε, να συγκεντρωνόμαστε και να λύνουμε προβλήματα «κορυφώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2010», με μια σταθερή κάμψη από

τότε και μετά.

Αυτή η «καμπή» φαίνεται να συνέπεσε με τη μαζική μετάβαση από το κείμενο στα οπτικά μέσα και την ανεξέλεγκτη κατανάλωση περιεχομένου από ψηφιακές πλατφόρμες, η οποία έχει οδηγήσει σε μείωση των μαθηματικών και γλωσσικών επιδόσεων παγκοσμίως. Ακόμη κι η απλή παρουσία ενός έξυπνου κινητού μπορεί να μειώσει τη «διαθέσιμη γνωστική ικανότητά μας», όπως έδειξε μελέτη του Πανεπιστημίου του Τέξας το 2017.

Παράλληλα, η ατμοσφαιρική ρύπανση φαίνεται να έχει σημαντική αρνητική επίδραση στη γνωστική ικανότητα. Μελέτη του 2018 από τα Πανεπιστήμια Γέιλ και Πεκίνου έδειξε ότι τα υψηλά επίπεδα ρύπανσης μπορεί να μειώσουν τις γνωστικές επιδόσεις, αντίστοιχα με την απώλεια ενός έτους εκπαίδευσης.

Η πανδημία επίσης επιδείνωσε την κατάσταση. Το 2023, περίπου ένα εκατομμύριο περισσότεροι αμερικανοί ενήλικοι ανέφεραν σοβαρά γνωστικά προβλήματα σε σχέση με την προ πανδημίας εποχή. Το φαινόμενο αυτό έχει διαπιστωθεί και σε άλλες χώρες, οδηγώντας τους ειδικούς να εξετάζουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στη δημόσια υγεία.

Η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), παρότι υπόσχεται βελτίωση της ανθρώπινης παραγωγικότητας, προσθέτει μία επιπλέον διάσταση στο πρόβλημα. Παρά τα πλεονεκτήματα, παραμένει το ερώτημα του πώς η παραγωγική ΤΝ επηρεάζει τη μάθηση και την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά εργαλεία, όπως οι αριθμομηχανές, η ΤΝ μάς οδηγεί στην εξάρτηση από αυτήν, μειώνοντας τις δικές μας γνωστικές δεξιότητες. Ερευνα του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια κατέδειξε ότι οι μαθητές που χρησιμοποιούσαν συχνά εργαλεία, όπως το ChatGPT, είχαν χειρότερες επιδόσεις σε τεστ, συγκριτικά με εκείνους που δεν τα χρησιμοποιούσαν.

Η εύκολη πρόσβαση στη γνώση δεν σημαίνει ότι κατανοούμε και απορροφούμε τις πληροφορίες που λαμβάνουμε. Η διαρκής ψηφιακή υπερφόρτωση αποδυναμώνει την κριτική μας ικανότητα και την ικανότητά μας να παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις. Παρά την τεχνολογική πρόοδο, φαίνεται ότι δεν ασχολούμαστε ιδιαίτερα με θέματα που έχουν σημασία. Αυτό που με ανησυχεί, και ενίοτε με φοβίζει ως δάσκαλο, είναι ότι οι νέοι άνθρωποι διαβάζουν ολοένα και λιγότερο. Στην καλύτερη περίπτωση, κάνουν ένα «ζάπινγκ» στην ανάγνωση, διατρέχοντας επιφανειακά το περιεχόμενο. Οι εκπαιδευτικοί ιθύνοντες συχνά επικροτούν αυτή την πρακτική, προτρέποντας τους καθηγητές να παρέχουν στους φοιτητές σημειώσεις και διαφάνειες αντί να τους ενθαρρύνουν να μελετούν από βιβλία και να παράγουν δικές τους σημειώσεις.

Παρά τη συνεχιζόμενη αύξηση του IQ, φαίνεται πως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια υποβάθμιση της πραγματικής μας γνωστικής λειτουργίας. Ζούμε σε μια εποχή όπου η πρόσβαση στη γνώση είναι ευκολότερη από ποτέ, αλλά παράλληλα η ικανότητά μας να κατανοούμε, να επεξεργαζόμαστε και να χρησιμοποιούμε αυτή τη γνώση μειώνεται. Οι ψηφιακές πλατφόρμες, τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης και η γενικότερη έλλειψη εστίασης οδηγούν σε μια γενιά που, αν και εξωτερικά δείχνει «έξυπνη», πασχίζει να χρησιμοποιήσει ουσιαστικά τις γνωστικές της δυνατότητες.

Η εκπαίδευση οφείλει να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην αντιστροφή αυτής της τάσης. Χρειάζεται μια επανεστίαση στη μάθηση, την κριτική σκέψη και την αναλυτική ικανότητα, στοιχεία που δεν μπορούν να αντικατασταθούν από καμία τεχνητή νοημοσύνη. Μόνο έτσι μπορούμε να ανακτήσουμε τον έλεγχο της διανοητικής μας ευελιξίας και να αναπτύξουμε πραγματική σοφία σε έναν κόσμο γεμάτο πληροφορίες αλλά κενό από κατανόηση.

O Στέλιος Παπαθανασόπουλος είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών