Η ιστορία της Ευρώπης μέσα από τις μυρωδιές

08:46 16/12/2023 - Πηγή: Τα Νεα

Εύκολα ίσως να μπορούσε να περιγράψει κάποιος πώς μυρίζει ο φρεσκοκαβουρντισμένος καφές. Πόσοι όμως από εμάς θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τη μυρωδιά του ρατσισμού ή της αγάπης; Της πανώλης ή του φουτουριστικού κινήματος; Παραγνωρισμένη, ίσως επειδή τα ερεθίσματα που την ενεργοποιούν χάνονται στον χρόνο, η όσφρηση διεκδικεί τον δικό της ρόλο στην ανασύνθεση της Ιστορίας. Δύο νέα εργαλεία – η μηχανή αναζήτησης Εξερευνητής Οσμών και η ψηφιακή Εγκυκλοπαίδεια της Ιστορίας και της Κληρονομιάς της Οσμής – προσφέρουν την ευκαιρία

να ανακαλύψουμε πώς μύριζε το παρελθόν, μέσα από περιγραφές, βιώματα και απεικονίσεις που περιλαμβάνουν από νοσοκομεία και καφενεία έως εσωτερικούς χώρους αυτοκινήτων.

Πίσω από την προσπάθεια βρίσκεται το ερευνητικό πρόγραμμα Odeuropa που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ενωση και έχει ως στόχο να αναδείξει τη σημασία της οσφρητικής κληρονομιάς στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Στον πυρήνα του βρίσκεται η Εγκυκλοπαίδεια: μια διαδικτυακή βάση δεδομένων στην οποία έχουν συγκεντρωθεί περίπου 23.000 εικόνες και 62.000 αποσπάσματα κειμένων σε έξι γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά, ολλανδικά και σλοβένικα) που σχετίζονται με το άρωμα και προέρχονται από μουσεία, πανεπιστήμια και πολιτιστικά ιδρύματα, ώστε οι χρήστες της να μπορούν «να ανακαλύψουν τις οσφρητικές κουλτούρες και τα λεξιλόγια του παρελθόντος».

Η ομάδα της Odeuropa αποτελείται από ειδικούς στην όσφρηση και γνώστες των δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης. Στον αρχικό σχεδιασμό προβλεπόταν «μια βουτιά σε ψηφιακές συλλογές πολιτιστικής κληρονομιάς από τον 16ο έως τις αρχές του 20ού αι. για να ανακαλύψουμε βασικά αρώματα της Ευρώπης και να τα επαναφέρουμε στη μύτη», σύμφωνα με τους υπευθύνους. Τρία χρόνια αργότερα ωστόσο προέκυψαν τα δύο προαναφερόμενα σημαντικά εργαλεία, που προτείνουν εντελώς νέους τρόπους σκέψης για την πρόσληψη του παρελθόντος και είναι ελεύθερα προσβάσιμα σε όλους: από έναν αρωματοποιό που θέλει να μάθει αρχαίες συνταγές μέχρι κάποιον που ενδιαφέρεται για τη δυσωδία των καναλιών της Ευρώπης κατά τον 19ο αι.

Τότε και τώρα

«Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη μυρωδιά του σκόρδου σήμερα μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικός από εκείνον πριν από 200 χρόνια. Διαφορετικές αντιλήψεις στην ιατρική και τον πολιτισμό οδήγησαν στο να αλλάξει ο τρόπος αντιμετώπισης των οσμών, αλλά μπορούμε να μάθουμε πολλά για τη σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος συγκρίνοντας αυτές τις αντιδράσεις», λέει στη διαδικτυακή έκδοση του Smithsonian Magazine ο Γουίλιαμ Τούλετ, μέλος της ομάδας της Odeuropa.

Για να δημιουργήσει τον Εξερευνητή Οσμών η ομάδα της Odeuropa σχολίασε με μη αυτόματο τρόπο 5.000 εικόνες που απεικονίζουν αντικείμενα που σχετίζονται με μυρωδιές – όπως μπουκάλια αρωμάτων – και στη συνέχεια εκπαίδευσε τη μηχανή αναζήτησης ώστε να αναγνωρίζει παρόμοια στοιχεία σε φωτογραφίες, επεκτείνοντας τη συνολική τους βάση δεδομένων. Εν συνεχεία επανέλαβαν τη διαδικασία με χιλιάδες ιστορικά βιβλία, συμπεριλαμβανομένων ταξιδιωτικών και βοτανικών εγχειριδίων, ακόμη και υγειονομικών εκθέσεων, δημιουργώντας ένα αυτοματοποιημένο σύστημα που εντοπίζει επί παραδείγματι συναισθήματα και χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τη μυρωδιά (π.χ. ένα υπνοδωμάτιο που μοσχοβολά ή σάπια φύκια), ακόμη και πράξεις όπως η χρήση χλωρίνης.