Τα Δυτικά Βαλκάνια στο μάτι του κυκλώνα

02:01 19/3/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Το μεγάλο όραμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης για μια ήπειρο «ενωμένη, ελεύθερη και ειρηνική» μοιάζει γραφικό στο φόντο μεγαλύτερων προκλήσεων, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και η άνοδος εθνικιστικών και αντιφιλελεύθερων δεξιών λαϊκιστικών δυνάμεων εντός των συνόρων της. Επιπλέον, η διαδικασία διεύρυνσης με τα έξι κράτη των Δυτικών Βαλκανίων έχει οδηγηθεί σε τέλμα. Οι συγκεκριμένες χώρες όχι απλώς έχουν αποτύχει να παρουσιάσουν – πολύ περισσότερο να πετύχουν – αξιοσημείωτη πρόοδο στην κατεύθυνση της ένταξής τους, αλλά έχουν υποχωρήσει σε πολλούς δείκτες που αφορούν τη δημοκρατική διακυβέρνηση.

Η

βεβαιότητα η οποία κάποτε αποτελούσε το υπόβαθρο του διατλαντικού και βασισμένου σε κανόνες φιλελεύθερου δημοκρατικού οικοδομήματος μοιάζει πλέον να διαβρώνεται μπροστά στην αυξανόμενη αυτοπεποίθηση ανελεύθερων ή ανοιχτά αυταρχικών και κλεπτοκρατικών καθεστώτων. Σε αυτό δε το φόντο, τρία αλληλοσυνδεόμενα φαινόμενα πρέπει να τύχουν μεγαλύτερης προσοχής: η εξόρυξη κρίσιμων πρώτων υλών, ο νεοϊμπεριαλισμός και η μετανάστευση.

Οι πρόσφατες έρευνες έχουν εντοπίσει κοιτάσματα πρώτων υλών – όπως λιθίου, νικελίου, αργύρου και μαγνησίου – που είναι απαραίτητα για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια και άλλες τεχνολογίες. Το αισιόδοξο σενάριο που μπορούμε να φανταστούμε είναι πως αυτοί οι φυσικοί πόροι θα εξορυχθούν με υπευθυνότητα και θα αξιοποιηθούν για την αναζωογόνηση του άλλοτε κραταιού βιομηχανικού τομέα. Σε αυτή την περίπτωση, τα συγκεκριμένα υλικά θα μπορούσαν να δώσουν τη δυνατότητα στις οικονομίες των Δυτικών Βαλκανίων να αναβαθμιστούν στο πλαίσιο της διεθνούς αλυσίδας.

Δυστυχώς, αυτό δεν είναι το πιο πιθανό σενάριο, δεδομένης της διαχρονικής θεσμικής κουλτούρας πολιτικής και οικονομικής διαφθοράς. Ακόμη και οι ευρωπαίοι ηγέτες, όμως, έχουν δείξει πως είναι απολύτως έτοιμοι να συνεργαστούν με την ανελεύθερη και αυταρχική πολιτική τάξη, η οποία έχει πνίξει τη μεταρρύθμιση εδώ και μια γενιά, όπως για παράδειγμα απέδειξε το ταξίδι που έκανε πέρυσι το καλοκαίρι στη Σερβία ο καγκελάριος της Γερμανίας Ολαφ Σολτς, προκειμένου να εγκαινιάσει ένα τεράστιο έργο λιθίου, παρά τις ενστάσεις πολλών Σέρβων.

Εδώ εισέρχεται το δεύτερο φαινόμενο: ο νεοϊμπεριαλισμός και ο ανταγωνισμός για τις σφαίρες επιρροής. Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και εταιρείες δικαιολογούν την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων με το επιχείρημα «αν δεν το κάνουμε εμείς, θα το κάνει η Ρωσία ή η Κίνα». Ετσι, όμως, αν και επιμένουν πως η περιοχή θα ενσωματωθεί κάποια στιγμή πλήρως στην ΕΕ, δίνουν λευκή επιταγή σε επιχειρηματικές, περιβαλλοντικές και κυβερνητικές πρακτικές οι οποίες δεν θα γίνονταν ποτέ αποδεκτές στην Ενωση. Κατά ειρωνικό τρόπο δε, αλλά όχι προς έκπληξη κανενός, αυτού του τύπου η προσέγγιση τροφοδοτεί τις ευρύτερες γεωπολιτικές τάσεις που πολλοί ευρωπαίοι ηγέτες λένε πως θέλουν να αποκρούσουν.

Τέλος, η μετανάστευση εργατών από τα Δυτικά Βαλκάνια στην ΕΕ έχει ως αποτέλεσμα περισσότεροι πολίτες της περιοχής να μετακινούνται προς Βορρά και προς Δυσμάς, ενώ την ίδια στιγμή μετανάστες από τα βάθη της Ανατολής και τον Νότο έρχονται στα Δυτικά Βαλκάνια για να καλύψουν τα κενά σε εργατικά χέρια στους κλάδους των κατασκευών, των ορυχείων, του τουρισμού – ή ως προσωρινή στάση στην πορεία τους προς την ΕΕ. Καθώς η περιοχή βρίσκεται στο επίκεντρο των μεταναστευτικών ροών, υπόκειται ταυτόχρονα σε ένα μαζικό πείραμα, που θα μπορούσε να θέσει σε δοκιμασία την κοινωνική συνοχή μικρών πόλεων και χωριών, όπως ποτέ άλλοτε μετά τους πολέμους στη Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του ’90.

Η Βάλερι Πέρι εργάζεται στα Δυτικά Βαλκάνια από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, διεξάγοντας έρευνες και συνεργαζόμενη με οργανισμούς όπως το Συμβούλιο για την Πολιτική του Εκδημοκρατισμού (Democratization Policy Council)