Το κίτρινο αστέρι

12:07 26/1/2017 - Πηγή: New Money

Στην ήπειρό μας, το Μεσαίωνα, μπορεί o Φιμπονάτσι να απέδειξε τα μαθηματικά της τραπεζικής στο περίφημο Liber Abaci, όμως η ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας μέσω του δανεισμού σκόνταφτε σε μία λεπτομέρεια: Οι Χριστιανοί απαγορευόταν να δανείζουν χρήματα με τόκο. Ο μέγας Δάντης δε, στη «Θεία Κωμωδία», υπενθύμιζε στους σύγχρονούς του ότι, ένα μέρος του εβδόμου κύκλου της κόλασης, προοριζόταν αποκλειστικά για τους τοκογλύφους. Και προφανώς, όσο μεγάλος και αν ήταν ο τόκος, η προοπτική της αιώνιας τιμωρίας ήταν αρκούντως αποτρεπτική. Βέβαια, δεν ήταν μόνο η Χριστιανική θρησκεία που έθετε

τέτοιους περιορισμούς. Το ίδιο ίσχυε και για τους Εβραίους. Μόνο που το Δευτερονόμιο, κεφάλαιο 23, άφηνε ένα παραθυράκι: Μπορείς να δανείζεις, όχι όμως ομόθρησκούς σου. Με τη σωστή ερμηνεία των ιερών κειμένων, όλες οι θρησκείες είναι πολλαπλώς χρήσιμες.

Έτσι οι Εβραίοι ανέλαβαν το ρόλο του Ευρωπαίου τραπεζίτη. Στη Βενετία αρχικώς, στο ghetto nouovo, περίμεναν τους πελάτες τους πίσω από τους πάγκους τους (banchi). Και επειδή δάνειζαν δικά τους χρήματα με ελάχιστη διασπορά και σε ένα πολύ ασταθές οικονομικό περιβάλλον, ο τόκος ήταν συχνά δυσθεώρητος και οι απαιτούμενες εγγυήσεις πολύ ισχυρές. Μία λίβρα από τη σάρκα του, μας λέει ο Σαίξπηρ, ζήτησε ο Σάϋλοκ από τον δύσμοιρο Αντόνιο ως εγγύηση για να του δανείσει 3.000 δουκάτα. Και όχι μόνο ο μεγάλος ποιητής, αλλά στο σύνολό της η Ευρωπαϊκή λογοτεχνία, από τον Γκόγκολ μέχρι τον Ουγκό, έχει να μας παρουσιάσει ανάλογα παραδείγματα άσπλαχνων «τραπεζιτών».

Μπορεί οι χριστιανοί να έκαναν χρήση των χρηματοοικονομικών εργαλείων των εβραίων, ουδέποτε όμως τους συγχώρεσαν για τον πλουτισμό τους. Καλά τα λεφτά, κακός ο δανειστής. Στην περίοδο δε της μαύρης πανώλης, τους επέρριψαν την ευθύνη του θανατικού. Τους δηλητηρίαζαν λέει, τα πηγάδια. Σε πολλές πόλεις οι πιστοί του Γιαχβέ είχαν 2 επιλογές: Είτε να απαρνηθούν την πίστη τους και να αυτοεξοριστούν, είτε να παραδοθούν ομαδικά στην πυρά. Και στις 2 βέβαια περιπτώσεις, γραμμάτια και συναλλαγματικές ακυρώνονταν και η περιουσία τους μοιραζόταν στο χριστιανικό πληθυσμό, ο οποίος παρέδιδε το 25% στην εκκλησία για να λάβει άφεση αμαρτιών. Με τη σωστή ερμηνεία είπαμε των κειμένων, όλες οι θρησκείες χρήσιμες.

Οι θεωρίες συνωμοσίες ατελείωτες. Ο Ροτσάϊλντ πολλαπλασίασε τον πλούτο του, σπεκουλάροντας στα Βρετανικά ομόλογα διασπείροντας ψεύτικες ειδήσεις αναφορικά με την κατάληξη της μάχης του Βατερλώ. Ο Γκαίμπελς μάλιστα, φρόντισε να βάλει την UFA να κινηματογραφήσει την εν λόγω εκδοχή, ταινία που μου προκαλεί εντύπωση που στις μέρες μα δεν προβάλλεται δισ ημερησίως από τα κρατικά τουλάχιστον κανάλια.

Η υποχώρηση της κυριαρχίας της εκκλησίας στην κοινωνική και οικονομική ζωή αφαίρεσε το μονοπώλιο των Εβραίων. Πλέον και οι Χριστιανοί, ασχολήθηκαν δυναμικά με τα θέλγητρα του banking, αναλαμβάνοντας το ρίσκο να βρεθούν πρόσωπο με πρόσωπο με τους κερασφόρους δαίμονες. Και προφανώς το σύστημα εκσυγχρονίστηκε, βελτιώθηκε, άλλαξε μορφή. Δεν δάνειζαν πλέον δικά τους χρήματα, αλλά τα χρήματα των καταθετών τους. Δεν είχαν τους πάγκους τους στα γκέτο αλλά στις κεντρικές λεωφόρους. Και από τη στιγμή που διαχειρίζονταν τεράστια κεφάλαια, η διασπορά των δανείων πολλαπλασιάστηκε, το ρίσκο περιορίστηκε συμπαρασύροντας τα επιτόκια και τις εγγυήσεις. Δεν χρειαζόταν πια να προσφέρεις σαν εγγύηση τη σάρκα σου, ίσως ένα οικοπεδάκι.

Το σύστημα άλλαξε μορφή, η δυσπιστία όμως του κοινού παρέμεινε σταθερή. Με εξαίρεση τις δεκαετίες του '90 και του 2000. Ξαφνικά η τράπεζα έγινε στη συνείδηση των πολιτών αυτό που έλεγε η παλαιά διαφήμιση: «Η μεγάλη μας φίλη». Η φίλη που μας μοιράζει κάρτες αφειδώς, χρηματοδοτεί τις διακοπές μας, τις δεξιώσεις των γάμων μας, το καινούργιο δικό μας σπίτι στα Βόρεια Προάστεια. Η εικόνα του αιμοδιψή Σάϋλοκ σβήστηκε για να την αντικαταστήσει το χαμογελαστό πρόσωπο ενός νεαρού που πίσω από το γραφείο του, μας περιμένει για να προτείνει λύσεις σε όλα μας τα προβλήματα.

Μέχρι που ήρθε η ώρα της λυπητερής. Ώρα δύσκολη, που συνοδεύτηκε από μια πρωτοφανή οικονομική κρίση. Και ο νεαρός άρχισε να ζητά επιτακτικά τα χρήματα των δανείων πίσω. Και ξανάγινε Σάϋλοκ. Τοκογλύφος, κοράκι, μαυραγορίτης, με μία λέξη Τραπεζίτης. Και επανήλθαν δριμύτερα τα στερεότυπα, και ξαναβγήκαν από τα μπαούλα τα κίτρινα αστέρια.

Μόνο που πλέον, όπως αναφέραμε, οι τρισκατάρατοι, δεν δάνειζαν τα δικά τους λεφτά για να κάψουμε στην πυρά τα κιτάπια τους και να απαλλαγούμε εν μια νυκτί από τις απαιτήσεις τους. Τα δικά μας δάνειζαν. Του Κώστα, του Μανώλη, της Ειρήνης, και τα δίνανε στο Μηνά να πάρει σπίτι, στο Θανάση για να ανοίξει το δικό του μαγαζί με τα σιδερικά, στο συνεταιρισμό για να φτιάξει σύγχρονη μονάδα συσκευασίας. Και αν δεν τα επιστρέψει ο Μηνάς, ο Θανάσης και ο συνεταιρισμός, τι θα γίνουν οι καταθέσεις του Κώστα, του Μανώλη και της Ειρήνης; Κανένα σπίτι στα χέρια τραπεζίτη. Οκ. Κίτρινα αστέρι στο πέτο και προπηλακισμοί αν χρειαστεί. Μαζί σας. Τους καταθέτες όμως τους ρωτήσατε; Τους φορολογούμενους που ανάλαβαν το βάρος 3 ανακεφαλαιοποιήσεων για να μη στερέψει η πηγή των ATM; Δεν πρέπει και αυτοί να ρωτηθούν; Ρωτήστε τους, αναλύστε τους σωστά το διακύβευμα και ότι αυτοί αποφασίσουν. Και σε ότι αφορά στα παιδιά με τα κίτρινα αστέρια, θα σταθώ δίπλα τους και μαζί θα απολογηθούμε χρησιμοποιώντας τα λόγια του ποιητή, τα λόγια του απεχθούς Σάϋλοκ:

"Δεν είμαστε άνθρωποι; Δεν έχουμε μάτια; Δεν έχουμε χέρια, όργανα, αισθήσεις, ανάστημα, πάθη, συμπάθειες; Tρώμε το ίδιο φαγητό, μας πληγώνουν τα ίδια όπλα, μας απειλούν οι ίδιες αρρώστιες, μας θεραπεύουν τα ίδια φάρμακα, μας κρυώνουν και μας ζεσταίνουν οι ίδιοι χειμώνες, τα ίδια καλοκαίρια. Αν μας κεντρίσεις, δεν θα ματώσουμε; Αν μας γαργαλήσεις, δεν θα γελάσουμε; Αν μας δηλητηριάσεις, δεν θα πεθάνουμε; Αν μας αδικήσεις, δεν θα εκδικηθούμε;"