«Άνδρες γαρ η πόλις….»

08:27 29/9/2023 - Πηγή: Huffington Post Greece

“Πίστευαν ότι ήταν οι ίδιοι προνομιούχοι σαν Έλληνες ή Ρωμαίοι, μόνο μέσα στην επικράτεια της πατρίδας (Πόλη- Κράτος) τους και μόνον στο μέτρο που η τελευταία παρέμεινε ανεξάρτητη, δίχως να κατακτηθεί…”

(M.Mπακούνιν).

Ο θεωρητικός του Αναρχισμού, αν και διακήρυξε την κατάργηση του κράτους ως καταπιεστικού θεσμού, εντούτοις έτρεφε μεγάλο “σεβασμό” στην αρχαία Πόλη-Κράτος γιατί τη θεωρούσε ως εγγυητή και τροφοδότη της ελευθερίας των κατοίκων της.

Αν η παραπάνω θέση του Μ. Μπακούνιν μπορεί να λέει κάτι ακόμη - όχι μόνον στους θιασώτες του αναρχισμού, αλλά και στους αστούς

- τότε αξίζει τον κόπο μία περιήγηση στις σχέσεις Πόλης και Πολίτη ενόψει και των αυτοδιοικητικών εκλογών.

Οι επικείμενες αυτοδιοικητικές εκλογές από τη φύση τους αναδεικνύουν το ρόλο της συμμετοχής του πολίτη στην επιλογή των «αρίστων». Κι αυτό γιατί ο πολίτης ως ενεργό υποκείμενο της πολιτικής - με τη ριζική έννοια του όρου - σκέπτεται, συγκρίνει και αποφασίζει. Αποφασίζει για τους τοπικούς «άρχοντες» και για το μέλλον του τόπου του. Γιατί η ζωή του κάθε ατόμου χωριστά είναι στενά συνυφασμένη με τη ζωή της «πόλης» του. Η πόλη δεν υπάρχει, δηλαδή, χωρίς τους πολίτες, αλλά ούτε κι αυτοί ξέχωρα από την πόλη.

Η σχέση του πολίτη με την πόλη είναι μια σχέση πολιτική και οργανική - βιολογική. Από παλιά πίστευαν πως ο άνθρωπος είναι τέκνο της γης. Μητέρα όλων η Γη (Ουρανός - Γαία), γι αυτό οι κάτοικοι μιας χώρας, ενός τόπου αποκαλούνται «γηγενείς» και «αυτόχθονες». Βέβαια μια πόλη, μία χώρα ή ένας τόπος (η ιδιαίτερη πατρίδα κάθε ανθρώπου) δεν προσδιορίζεται μόνο γεωγραφικά. Οι Αθηναίοι υπερηφανεύονταν για την καταγωγή τους και διακήρυσσαν πως «την αυτήν (χώραν - πόλιν) μητέρα και πατρίδα εκέκτηντο».

Γι′ αυτό οι κάτοικοι από την αρχαία εποχή μέχρι και σήμερα προσδιορίζονται κι από τον τόπο καταγωγής τους, όπως: Αθήνα - Αθηναίος, Σπάρτη - Σπαρτιάτης, Θήβα - Θηβαίος, Μέγαρα - Μεγαρεύς.

Ωστόσο, αυτός ο προσδιορισμός προβάλλει και μια άλλη αντίληψη - παραδοχή πως η «πόλη» προσδιορίζεται περισσότερο από τους κατοίκους της και λιγότερο από τα γεωγραφικά της δεδομένα. Σχετικά ο Θουκυδίδης έγραφε: 

«Άνδρες γαρ πόλις, και ου τείχη ουδέ νήες ανδρών κεναί»

(Οι άνδρες αποτελούν την πολιτεία και όχι τα τείχη ή τα καράβια χωρίς τους άνδρες).            

Ήταν, δηλαδή, ευρέως διαδεδομένη η άποψη πως η «πόλη» στηρίζεται και νοηματοδοτείται από τους πολίτες της. Γι αυτό ο διοικητικός χαρακτηρισμός κάθε πόλης ή δήμου παρέπεμπε και παραπέμπει ακόμη - για πολλούς δήμους - στους κατοίκους - πολίτες και λιγότερο στον τόπο και στη γεωγραφία του, όπως: Αθήνα - «Δήμος Αθηναίων» και όχι «Δήμος Αθήνας», Ιωάννινα - «Δήμος Ιωαννιτών» και όχι «Δήμος Ιωαννίνων» αλλά και: Κομοτηνή - «Δήμος Κομοτηνής, Καρδίτσα - «Δήμος Καρδίτσας».

Η αναφορά, λοιπόν, κάθε δήμου στους πολίτες και όχι αποκλειστικά στη «γεωγραφία» υποδηλώνει και την ουσία του θεσμού της αυτοδιοίκησης και της θέσης του ατόμου - πολίτη σε αυτή. Θα ήταν σκόπιμο οι παραπάνω διαπιστώσεις να αποτελέσουν αντικείμενο σχολιασμού και προβολής τόσο από τα ΜΜΕ όσο κι από αυτούς που φιλοδοξούν να υπηρετήσουν την αυτοδιοίκηση. Γιατί η διακονία των συμφερόντων της «πόλης» - «δήμου» - «κοινότητας» προϋποθέτει έναν υψηλό βαθμό συνειδητοποίησης του οργανικού δεσμού «πόλης» - «πολίτη» τόσο από τους διοικούντες όσο κι από τους πολίτες - ψηφοφόρους. 

Έτσι η γνώση και η  συνειδητοποίηση αυτού του δεσμού   εμπλουτίζει τη συνείδηση του χρέους και καθιστά το άτομο πρωταγωνιστή των εξελίξεων. Ο πολίτης - ο κάτοικος της πόλης με την ψήφο του αποφασίζει και εξουσιοδοτεί. Αποφασίζει για την δική του ζωή και τη ζωή των συμπολιτών του. Οι πόλεις υπάρχουν για τους πολίτες και «ένεκεν των πολιτών». Πόλη χωρίς πολίτες δεν υπάρχει.

Ο Θεμιστοκλής απαντώντας στον εκβιασμό του Ευρυβιάδη - πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, 480 π.Χ. - δήλωνε πως με τα πλοία του θα μεταφέρει τους Αθηναίους πολίτες σε άλλο τόπο, μακριά από την Αθήνα. Γι′ αυτόν και για τους Αθηναίους η Αθήνα θα ήταν εκεί που θα ήταν οι Αθηναίοι. «Άνδρες γαρ  πόλις» χωρίς βέβαια και να υποτιμάται ο αρχέγονος και μυστηριώδης δεσμός του ανθρώπου με τη γη, τον τόπο του.                

Μια χώρα, λοιπόν, μια πόλη, ένας τόπος δεν είναι απλώς «μια περιοχή με ορισμένα γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Κάθε χώρα είναι μια κοινωνία ανθρώπων με τη δική της ιστορία, με τον δικό της πολιτισμό, με τους δικούς της αγώνες για ανάπτυξη και ευημερία, με τον δικό της τρόπο ζωής και με τα δικά της σχέδια για το μέλλον» (Θ. Λιανός). Κάθε χώρα ή πόλη, δηλαδή, δεν προσδιορίζεται μόνο γεωγραφικά αλλά κι από ένα πλήθος άλλων παραγόντων - γνωρισμάτων. Πρωτίστως την ταυτότητα μιας χώρας τη συνθέτουν οι άνθρωποι με όλα εκείνα τα στοιχεία που τους καθιστούν πρωταγωνιστές και δημιουργούς της ιστορίας.

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο των ανθρώπων της πόλης στη διαμόρφωση του αξιακού μας συστήματος  και γενικότερα της ταυτότητάς μας επισήμανε και ο Πλάτων στο «Φαίδρο» του:

“Τα μεν ουν  χωρία και τα δένδρα ουδέν μ’ εθέλει διδάσκειν, οι δ’ εν τω άστει άνθρωποι…”

(Tα κτήματα, λοιπόν, και τα δέντρα τίποτε δεν μάς διδάσκουν, όσο οι άνθρωποι στην πόλη).

Η ιστορία μιας πόλης αποτελεί πηγή έμπνευσης αλλά και διδαχής των κατοίκων της. Στην ιστορία αντανακλάται η ψυχή κάθε πόλης, οι αξίες, τα πρότυπα, τα ιδανικά και οι αγώνες για ελευθερία και αυτονομία. Η ιστορία διαμορφώνεται και γράφεται από τους επώνυμους αλλά και τον ανώνυμο λαό πάνω στη βάση των ακατάλυτων αρχών και αξιών κάθε πόλης ή χώρας.

Επιπρόσθετα δομικό στοιχείο της ταυτότητας μιας πόλης - χώρας ή τόπου είναι και ο πολιτισμός. Σε αυτόν αντανακλάται η πνευματικότητα, η αισθητική, η ηθική, η πολιτική βούληση, η κοινωνική συνείδηση, οι αρετές αλλά και ο αγώνας της καθημερινότητας για υλική επιβίωση. Στον πολιτισμό, δηλαδή, κάθε τόπου ανευρίσκεται κάθε στοιχείο που χαρακτηρίζει τόσο τον εσωτερικό κόσμο των κατοίκων αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον. Η βιοθεωρία των ανθρώπων μιας πόλης χρωματίζει με έντονο τρόπο το πολιτιστικό οικοδόμημα προσδίνοντας έτσι το στοιχείο της μοναδικότητας και ιδιαιτερότητας.                 

Τέλος η ταυτότητα μιας πόλης χρωματίζεται όχι μόνο από το πλούσιο παρελθόν, την ιστορική παράδοση και τον αγώνα για επιβίωση αλλά κι από το γενικότερο σχεδιασμό του μέλλοντος. Γιατί οι κάτοικοι και οι λαοί γενικότερα δεν πειθαρχούν τόσο στις αναγκαιότητες της ιστορίας και του υλικού πλούτου του παρόντος όσο στην επιθυμητή εικόνα που πλάθουν και σχεδιάζουν για την πόλη - χώρα τους. Προβάλλουν, δηλαδή, στο μέλλον ανεκπλήρωτες επιθυμίες και εθνικά οράματα και με βάση αυτά οργανώνουν κάθε πτυχή της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής.

Όλα τα παραπάνω, λοιπόν, συνθέτουν το μωσαϊκό ενός τόπου - μιας πόλης και των κατοίκων της. Οι κάτοικοι προσδιορίζουν και προσδιορίζονται από την πόλη τους. Μια διαλεκτική σχέση, μια σχέση πολιτική. Άνθρωποι και πόλη. Άνθρωποι και τόπος. Άρχοντες και αρχόμενοι. Άνθρωποι - ψηφοφόροι και πολίτες. Πόλη - πολίτης - πολιτική - πολίτευμα - πολιτεία - πολιτισμός. Μία οικογένεια λέξεων - εννοιών. Ένας υπόγειος δεσμός, μια σημαντική σχέση... 

«ΑΝΔΡΕΣ ΓΑΡ  ΠΟΛΙΣ…»

(Θουκυδίδης, H-77)