Από την ελπίδα στην παρακμή και από την παρακμή στο χάος : Η περίπτωση του Νίγηρα

08:39 4/9/2023 - Πηγή: Huffington Post Greece

Ο Πρόεδρος της Νιγηρίας μετά από τηλεφωνική συνομιλία με τους ομολόγους του στην Ουάσιγκτον και στο Παρίσι, ζήτησε από τη Γερουσία της χώρας του την έγκρισή της για στρατιωτική εμπλοκή στη γείτονα χώρα του Νίγηρα, σε περίπτωση που αυτό κριθεί αναγκαίο. Πράγματι ο Νιγηριανός πρόεδρος, ο οποίος τυχαίνει να εκτελεί και χρέη προέδρου του Οργανισμού Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS), δήλωσε ρητά πως η συντονισμένη, επιχειρησιακή, στρατιωτική εμπλοκή των χωρών του Οργανισμού πρέπει να θεωρηθεί

ως το επόμενο βήμα.  Μάλιστα εκ μέρους του Οργανισμού επέβαλε και ένα χρονικό τελεσίγραφο στη χούντα, με κομβική ημερομηνία την 8η Αυγούστου. 

Η 8η Αυγούστου ήλθε, πέρασε και αντί για στρατιωτική εμπλοκή προτιμήθηκε η επιβολή ενός πακέτου οικονομικών κυρώσεων, που περιελάμβανε μεταξύ άλλων τον διεθνή αποκλεισμό της χώρας, το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων - που βρίσκονται εκτός χώρας- και την παύση της ανθρωπιστικής βοήθειας, που λάμβανε η χώρα από διεθνείς οργανισμούς για την καταπολέμηση της φτώχειας και του αναλφαβητισμού. 

Πώς όμως επήλθε αυτό το πολιτικοκοινωνικό αδιέξοδο που οδήγησε σε αυτήν την κατάσταση; Γιατί η Δύση φαίνεται να υπαναχωρεί, δημιουργώντας  αυτό το κενό ισχύος που  πολλές χώρες (με πρωτοστατούσες τη Ρωσία και Κίνα) είναι διατεθειμένες να καλύψουν; Γιατί φλέγεται σχεδόν όλη η υποσαχάρια Αφρική και γιατί ο Νίγηρας αποτελεί κομβικό παίχτη στο γεωπολιτικό σκάκι, που παίζεται αυτή τη στιγμή και έχει ως έπαθλο τον έλεγχο της περιοχής του Σαχέλ;

 Όπως αποτυπώνεται στο παρακάτω διάγραμμα, η ζώνη του Σαχέλ αποτελείται από 11 χώρες, που χαρακτηρίζονται από ετερογενείς μεταξύ τους δεσμούς και  δημιουργούν περίπλοκους γεωπολιτικούς συσχετισμούς. 

.

Ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας θα δούμε πως σχεδόν όλες οι χώρες, που ανήκουν στη ζώνη του Σαχέλ, παρουσιάζουν κάποια κοινά ιστορικά χαρακτηριστικά, όπως τη διαχρονική πολιτική αστάθεια και τα διαρκή ξεσπάσματα στρατιωτικών  πραξικοπημάτων. 

Αυτή τη στιγμή η πολιτική και εκτελεστική εξουσία στο Μάλι, την Μπουργκίνα Φάσο, τον  Νίγηρα και τη Γουινέα ασκείται από στρατιωτικούς, που ανέλαβαν την εξουσία με πραξικόπημα, ενώ στο Σουδάν μαίνεται ακόμη ο εμφύλιος.  Αντίστοιχα, η Ερυθραία θεωρείται ένα μη λειτουργικό (failed state) κράτος, που παρότι έχει επίσημη κυβέρνηση, η πραγματική εξουσία ασκείται από παραστρατιωτικές και ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις που παρουσιάζουν κοινή δομή, ύφος και χαρακτήρα με τις αντίστοιχες οργανώσεις στη Σομαλία. 

Γι’ αυτό ο Νίγηρας και η φιλοδυτική (φιλογαλλική) κυβέρνηση - υπό τον πρωθυπουργό  Μοαμέντ Μπαζούμ - εκλεκτό του Γάλλου προέδρου Μακρόν, αποτελούσε ένα από τα τελευταία προπύργια των δυτικών, μεγάλης μάλιστα γεωπολιτικής σημασίας.  Από το 2020 έχουν γίνει 10 απόπειρες ή επιτυχή πραξικοπήματα στην εν λόγω περιοχή, όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα που τα αποτυπώνει χρονολογικά.

.

Αξίζει να αναφερθεί πως, παρότι η περιοχή ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητη σε πολιτικές αναταραχές που ξεσπούσαν ανά τα χρόνια, το σύγχρονο μοτίβο, βάσει του οποίου λαμβάνουν χώρα τα πραξικοπήματα, φαίνεται να έχει αλλάξει. Στις προηγούμενες δεκαετίες ένα μέρος (συνήθως υψηλόβαθμοι) των ενόπλων δυνάμεων με τις ευλογίες και την έμπρακτη στήριξη, μιας εκ των δύο τότε μεγάλων δυνάμεων (Γαλλία και Σοβιετική Ένωση), κήρυτταν κατάσταση εκτάκτου ανάγκης κι επέβαλαν πραξικόπημα. Παράλληλα επανέφεραν ως άμεση εθνική προτεραιότητα την υλοποίηση των συμφερόντων της χώρας, που τους βοήθησε να ανέλθουν στην εξουσία. 

Βίαια επεισόδια που εμπεριείχαν ακρότητες, πάμπολλες φυλακίσεις και δολοφονίες πολιτικών αντιπάλων αποτελούσαν το κεντρικό στερεότυπο των παλιότερων πραξικοπημάτων. Τα σύγχρονα πραξικοπήματα έχουν ηγέτες συνήθως χαμηλόβαθμους, νεότερους  ηλικιακά, οι οποίοι χαίρουν μεγάλο μέρος της λαϊκής υποστήριξης. Ταυτόχρονα επενδύουν στο αποικιοκρατικό συναίσθημα που, σε αντίθεση με τους προκατόχους τους, καταφέρνουν να του δίνουν και έντονο θρησκευτικό φανατισμό, δυσχεραίνοντας μια ήδη προβληματική κατάσταση.

Η αρχή έγινε το 2020 στο Μάλι, όταν μέλη των ενόπλων δυνάμεων με πρόσχημα την οικονομική κακοδιαχείριση, τις πελατειακές σχέσεις μεταξύ πολιτικού κατεστημένου και μιας κοινωνικής ελίτ, μέσω πραξικοπήματος ανέλαβε την εξουσία. Ο πρόεδρος Μακρόν αποφάσισε να δράσει και να εμπλακεί άμεσα. Η ιδιαιτερότητα που έχει το Μάλι, εκτός του ότι είναι η 11η φτωχότερη χώρα του κόσμου - παρότι είναι εξαιρετικά πλούσιο σε κοιτάσματα χρυσού - είναι ο βαθμός διείσδυσης των ισλαμιστικών τρομοκρατικών οργανώσεων. 

Η Τζιχάντ έλεγχε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας ενώ κατάφερε να συμμαχήσει με τη φυλή των Τουαρέγκ και να εδραιώσει την παρουσία της σε περιοχές, που έτσι κι αλλιώς δεν έχουν καταφέρει να ελεχθούν από την κεντρική διοίκηση. Ο συνταγματάρχης Ασιμί Γκοϊτά διέβλεψε το αδιέξοδο και το χάος που είχε δημιουργηθεί από την ατολμία της κεντρικής κυβέρνησης να αντιμετωπίσει τους τζιχαντιστές (πολλοί από αυτούς ήταν έμπειροι μαχητές με θητεία στη Λιβύη και το Ιράκ) και επέβαλε πραξικόπημα. 

Στην Μπουρκίνα Φάσο, ένα χρόνο μετά, οι ένοπλες δυνάμεις με επικεφαλής τον μετέπειτα νεότερο Αφρικανό ηγέτη, λοχαγό Ιμπραχίμ Τραορέ, εισέβαλαν στο προεδρικό ανάκτορο στην Ουαγκαντουγκού και συνέλαβαν τον Πρόεδρο Ρος Μαρκ Κριστιάν Καμπορέ. Η διαφορά του Τραορέ με τους άλλους πραξικοπηματίες είναι πως υιοθέτησε μια άκρως εθνικιστική παναφρικανική ρητορική, με έντονα στοιχεία μισαλλοδοξίας και φυλετικού εθνικισμού προς τους δυτικούς και κυρίως τους Γάλλους. 

Κατηγόρησε έντονα την προηγούμενη κυβέρνηση πως δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να ‘’ξεπουλά’’ τον ορυκτό πλούτο της χώρας στους φυσικούς απογόνους των βασανιστών- αποικιοκρατών της Αφρικανικής  χώρας. Μάλιστα σε πρόσφατη ομιλία του σε εκδήλωση, με σκοπό τη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Αφρικής (Russia Africa summit), δεν παρέλειψε να αναφερθεί στη σήψη που έχει περιέλθει ο δυτικός πολιτισμός. Μάλιστα δήλωσε πρόθυμος να συντρέξει τη Ρωσία στην προσπάθεια ανοικοδόμησης ενός νέου μοντέλου καταμερισμού ισχύος.

Ενδιάμεσα στα πραξικοπήματα στο Μάλι και στην Μπουργκίνα Φάσο (5 Σεπτεμβρίου 2021) ο πρόεδρος της Γουινέας, Αλφά Κοντέ, συνελήφθη από τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας κοντά στο προεδρικό ανάκτορο στο Κονακρί. Παράλληλα μετά τη σύλληψη του προέδρου, ο αρχηγός των στασιαστών, ο συνταγματάρχης Μαμαντί Ντουμπουγιά, εμφανίστηκε στην τηλεόραση και, απευθυνόμενος στον λαό της χώρας του, ανακοίνωσε τη διάλυση της κυβέρνησης. Αξίζει να αναφερθεί πως, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο συνταγματάρχης- πραξικοπηματίας, μια από τις βασικές παθογένειες, που τον οδήγησαν στην κατάλυση της όποιας δημοκρατίας υπήρχε στη Γουινέα, ήταν η ασέβεια της προηγούμενης κυβέρνησης στις δημοκρατικές αρχές και στα δημοκρατικά ήθη και έθιμα (!).

Γιατί ο Νίγηρας αποτελεί όμως ιδιάζουσα περίπτωση;  Αυτή τη στιγμή η Γουινέα, η Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι έχουν στρατιωτικές χούντες, που ελέγχουν την εξουσία δημιουργώντας μια ζώνη αστάθειας. Μέχρι στιγμής γνωρίζουμε ότι οι  χώρες αυτές δεν έχουν αναπτύξει ακόμα τις κατάλληλες υποδομές, ώστε να μπορούν να μεταφέρουν στρατιωτική βοήθεια, ούτε έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν οικονομικά τη χούντα στον Νίγηρα. Τι θα συμβεί όταν αποκτήσουν πλήρη έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών τους πόρων και με τη βοήθεια της Ρωσίας αποκτήσουν την κατάλληλη τεχνογνωσία και  δημιουργήσουν τα απαραίτητα εμπορικά δίκτυα, ώστε να μπορούν να εξάγουν  τον ορυκτό τους πλούτο, αποφεύγοντας τις κυρώσεις; 

Αυτή τη συνθήκη διάβασε ο πρόεδρος της Νιγηρίας και - για να προλάβει αυτή την εξέλιξη- ζήτησε τη βοήθεια των υπόλοιπων χωρών, κυρίως της Σενεγάλης που μαζί με την Γκάνα και την ίδια τη Νιγηρία αποτελούν τους  οικονομικούς και στρατιωτικούς πυλώνες της ECOWAS, ώστε αν χρειαστεί να επέμβουν. Έτσι, σε αντίθεση με τα προηγούμενα πραξικοπήματα, η Δύση αντέδρασε με πυγμή και δήλωσε την αμέριστη στήριξή της στην πρωτοβουλία του προέδρου της Νιγηρίας.

Ο Νίγηρας είναι από τις πιο πλούσιες σε ουράνιο χώρες (7η σε ποσότητα κοιτασμάτων) και μάλιστα αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς ουρανίου στον κόσμο ενώ αποτελεί τον πρώτο  και τον δεύτερο μεγαλύτερο προμηθευτή ουρανίου της Γαλλίας και της Ε.Ε αντίστοιχα, με βάση τα στοιχεία του 2022. Αν αναλογιστεί κανείς ότι ο μεγαλύτερος προμηθευτής ουρανίου της Ε.Ε είναι η Ρωσία και τρίτος το Καζακστάν, γίνεται αντιληπτή η γεωπολιτική και γεωοικονομική σημασία του Νίγηρα.

.

Ένα εξαιρετικά ανησυχητικό στοιχείο, που αναδύθηκε από αυτή τη σειρά των πραξικοπημάτων, είναι ο ρόλος της Ρωσίας που φαίνεται να εκτελεί συγκεκριμένο σχέδιο εξωτερικής πολιτικής, με σκοπό την αύξηση της επιρροής  της, τόσο στη ζώνη του Σαχέλ όσο και στην υπόλοιπη υποσαχάρια Αφρική.  Εκμεταλλευόμενη τα έντονα αντιγαλλικά, αντιαποικιοκρατικά αισθήματα, εξαγοράζοντας στρατιωτικούς αξιωματούχους και εξοπλίζοντάς τους, η Ρωσία ήρθε στην Αφρική για να μείνει. Μέσω της μισθοφορικής εταιρείας Wagner, που προφανώς δεν αναγνωρίζεται ως μέρος του επίσημου κράτους αλλά ως το μακρύ, σκοτεινό και αιματοβαμμένο χέρι του Πούτιν, έχει καταφέρει να διαδραματίσει κομβικό ρόλο  σε όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, φυσικά με το αζημίωτο.

Στο Μάλι ανέλαβε την εκπαίδευση του στρατού αλλά και τον μερικό εξοπλισμό του, και ως αντάλλαγμα πήρε σημαντικό μερίδιο στη διαδικασία εξόρυξης χρυσού (τουλάχιστον 2 ορυχεία θεωρούνται περιουσιακά στοιχεία της Wagner).  Στην Μπουργκίνα Φάσο η ιστορία επαναλήφθηκε, με την παρουσία της  Wagner να είναι τόσο έντονη που δεν τηρούνται ούτε τα προσχήματα.  Στον εμφύλιο του Σουδάν πάλι η μισθοφορική οργάνωση έχει επιλέξει στρατόπεδο, αυτό του στρατηγού Χεμέντι και πάλι με αντάλλαγμα ορυχεία χρυσού και ουρανίου.

Ο Νίγηρας πρέπει να αποτελέσει μια διαφορετική περίπτωση. Είναι η ευκαιρία του Γάλλου πρόεδρου να ενώσει υπό τη διακριτική (και αόρατη) εξουσία του τα υπόλοιπα δημοκρατικά και δυτικοκεντρικά προσανατολισμένα κράτη, ώστε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο μπλοκ αντίστασης στο ντόμινο αστάθειας που έχει δημιουργηθεί.