Μαρίζα Ντεκάστρο: Μιλώντας στα παιδιά για τις 2194 ημέρες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

08:37 28/10/2024 - Πηγή: Huffington Post Greece

Ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας κατεβάζουν τη σβάστικα από την Ακρόπολη (30 Μαΐου 1941). Από το βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο «2194 Ημέρες Πολέμου».

«Το δυσκολότερο εγχείρημα δεν ήταν να απομονώσω τα στρατιωτικά γεγονότα και θέματα, π.χ. Δουνκέρκη, Ολοκαύτωμα, Αντίσταση, κ.ά. που είναι λίγο πολύ δεδομένα, όσο να τα πλαισιώσω με μαρτυρίες ή λογοτεχνικά κείμενα που θα μιλούσαν στους νεαρούς αναγνώστες…».

Ένα βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά από

12 ετών και κατορθώνει να συμπυκνώσει στις σελίδες του τα έξι χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ενός πολέμου, που όπως υπενθυμίζει η πολυβραβευμένη συγγραφέας Μαρίζα Ντεκάστρο «Είμαστε τυχεροί που δεν τον ζήσαμε», όμως «τον έζησε η οικογένειά μου, η οικογένειά σου, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι, άντρες, γυναίκες, παιδιά».

Το νέο βιβλίο της με τίτλο «2194 Ημέρες Πολέμου. 1 Σεπτεμβρίου 1939 - 2 Σεπτεμβρίου 1945» (εκδόσεις Μεταίχμιο) σε εικονογράφηση του Αχιλλέα Ραζή, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, φωτίζει από τους φυλετικούς νόμους της Νυρεμβέργης, τη Νύχτα των Κρυστάλλων και το Blitzkierg (που σημαίνει πόλεμος-αστραπή, τακτική με την οποία η Γερμανία κατέλαβε μεγάλο μέρος της Ευρώπης) μέχρι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τη Κατοχή, την Αντίσταση, τον Μανώλη Γλέζο και τον Λάκη Σάντα, την Απελευθέρωση, την κατεστραμμένη Ελλάδα του 1945, τον Εμφύλιο και την ατομική βόμβα, αλλά και το κόστος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε ανθρώπινες ζωές.

Ωστόσο, από τις σελίδες του περνούν επίσης και μεταξύ άλλων, η ηρωική απόκρυψη των αρχαιολογικών μας θησαυρών, τα καταφύγια της Αθήνας μέσα από τη μαρτυρία του ποιητή Κώστα Βάρναλη, ο Τσάρλι Τσάπλιν που διακωμωδεί τον Χίτλερ στην ταινία «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ», οι ταινίες της προπαγάνδας και η λογοκρισία, ο Μίμης Φωτόπουλος και ο Γιάννης Ρίτσος, η λεηλασία από τους Ναζί των έργων τέχνης.

«Προτού μάθω στο σχολείο για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον είχα ακούσει στο σπίτι μου. Θυμάμαι τον μπαμπά μου, ήμουνα εφτά οχτώ χρονών, να μου διηγείται τα κυριακάτικα πρωινά ιστορίες από την Κατοχή. Οι αναμνήσεις του ήταν πολύ ζωντανές. Μου έλεγε πώς έβρισκε τρόφιμα, πώς ξέφυγε από τους καταδότες και τι τους πλήρωσε για να σωθεί, πού κρύφτηκε, πόσα σπίτια άλλαξε, για φιλίες που έδεσαν και κράτησαν μέχρι το τέλος της ζωής του. Μου έλεγε για χορούς και πώς έτρεχαν στα σκοτεινά για να γυρίσουν στα σπίτια τους τα ζευγαράκια μετά την απαγόρευση της κυκλοφορίας…» (απόσπασμα από τον πρόλογο)

-Κυρία Ντεκάστρο, η αφήγηση εκκινεί όχι με την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά με τα γεγονότα του Ιουνίου του 1914 και τον Μεγάλο Πόλεμο.

Πράγματι! Στο βιβλίο υπάρχει ένα εκτενές εισαγωγικό κεφάλαιο με τον τίτλο «Προοίμιο», ώστε να γίνει κατανοητό τι οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πόλεμος δεν ξεκίνησε στα ξαφνικά. Υπήρξε μια πορεία γεγονότων συνδεδεμένων μεταξύ τους που τον προετοίμασαν: αφενός η απογοήτευση της Γερμανίας από την ήττα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οικονομικές επιδιώξεις των μεγάλων αποικιοκρατικών κρατών, τα πραξικοπήματα, οι ιδεολογίες, οι κοινωνικές αλλαγές… Είναι αδύνατον να καταλάβει κάποιος, και ιδιαίτερα το νεανικό κοινό, τα γιατί. Από την άλλη, την περίοδο του Μεσοπολέμου άνθισαν ο πολιτισμός, η λογοτεχνία, η τέχνη, ο κινηματογράφος. Όλα αυτά τα στοιχεία πιστεύω ότι δίνουν στο μέτρο του δυνατού μια σχετικά πλήρη εικόνα για την κατάσταση στην Ευρώπη της εποχής.

-Πόση μελέτη / έρευνα προηγήθηκε μέχρι τη στιγμή που αποφασίσατε τη δομή του βιβλίου;

Τη δομή την είχα αποφασίσει προτού ξεκινήσω το γράψιμο, και ακολούθησα την ίδια γραμμή με το βιβλίο μου 2651 ημέρες δικτατορίας. Η ιδέα ήταν ο Κόσμος και παράλληλα η Ελλάδα εκείνη την περίοδο. Το εκεί και το εδώ χωρίς παρωπίδες, δηλαδή όχι μόνο τα πολιτικοστρατιωτικά γεγονότα αλλά τη ζωή που ζούσαν οι άνθρωποι τότε. Θα πρέπει να δεχτούμε ότι κατά τη διάρκεια των πολέμων η ζωή δεν σταματάει, ναι άνθρωποι σκοτώνονται, μαρτυρούν, φοβούνται, ταυτόχρονα όμως δημιουργούν, διασκεδάζουν, ερωτεύονται, ονειρεύονται. Τα γράφει πολύ όμορφα η Άλκη Ζέη σε ένα από τα αυτοβιογραφικά βιβλία της. Ας πούμε ότι ήθελα να γράψω ένα βιβλίο για την καθημερινή ζωή στον πόλεμο, που είναι εντελώς διαφορετική από την καθημερινότητα σε καιρούς ειρήνης, αλλά που δεν παύει να βιώνεται ως καθημερινή.

Στη συνέχεια έπλευσα στον ωκεανό των ντοκουμέντων για διάβασμα: από μελέτες και μαρτυρίες, στις φωτογραφίες, τη λογοτεχνία, τις ταινίες… Το δυσκολότερο εγχείρημα δεν ήταν να απομονώσω τα στρατιωτικά γεγονότα και θέματα, π.χ. Δουνκέρκη, Ολοκαύτωμα, Αντίσταση, κ.ά. που είναι λίγο πολύ δεδομένα, όσο να τα πλαισιώσω με μαρτυρίες ή λογοτεχνικά κείμενα που θα μιλούσαν στους νεαρούς αναγνώστες. Ήταν μια δουλειά ανακάλυψης στοιχείων που κράτησε βδομάδες και βδομάδες. Για καλή τύχη όλων μας, φορείς, σοβαρά ιδρύματα και μουσεία διαθέτουν ελεύθερα τα υλικά τους!

-Στις ευχαριστίες αναφέρετε μεταξύ άλλων τον σπουδαίο ιστορικό -και «πολύ αγαπητό φίλο», όπως τον αποκαλείτε- Χάγκεν Φλάισερ. Ποια η συμβολή του στο βιβλίο σας, ποια ιδέα μοιράστηκε μαζί σας;

Μιας και δεν είμαι ιστορικός, και αυτό που κατέχω είναι η παιδαγωγική, η συμβολή των ιστορικών επιστημόνων είναι καθοριστική σε βιβλία σαν τις 2194 ημέρες, βιβλία στα οποία απαιτείται και επιβάλλεται συνεργασία για να έχουμε ένα σωστό αποτέλεσμα. Την πρώτη ιστορική θεώρηση έκανε η Άννα -Μαρία Δρουμπούκη, «μαθήτρια» του Φλάισερ, η οποία έλεγξε την τεκμηρίωση του υλικού που χρησιμοποίησα. Αποκεί και πέρα ήμουνα βέβαιη ότι χρειαζόμουνα ακόμα ένα μάτι. Ενέπλεξα λοιπόν, και καλά έκανα, τον φίλο Χάγκεν Φλάισερ - κορυφαίο ειδικό επί του θέματος- που όσο κι αν φανεί παράδοξο, είδε το βιβλίο τελειωμένο, πάνω στο μάρμαρο που έλεγαν οι παλιοί. Επιβεβαίωσε και συμφώνησε με τη δομή, πρότεινε επεξηγήσεις, λεπτομέρειες και πληροφορίες που έδεναν με το κυρίως κείμενο τις οποίες δεν ήξερα, έδωσε σωστούς χάρτες. Καθίσαμε λοιπόν 3-4 ώρες ένα δροσερό πρωινό, συζητήσαμε και ξεψαχνίσαμε κάθε πρόταση, με συμβούλεψε για προσθήκες που έπρεπε να γίνουν. Ήταν απολαυστικά!

27 Ιανουαρίου 1945. Οι σοβιετικές δυνάμεις απελευθερώνουν το Άουσβιτς. Από το βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο «2194 Ημέρες Πολέμου».

-Αν η Δικτατορία, τα Δικαιώματα και η Δημοκρατία είναι εξ ορισμού δύσκολα και σύνθετα θέματα, ο πόλεμος βρίσκεται στην κορυφή. Το βιβλίο σας κυκλοφορεί σε μία περίοδο κατά την οποία οι ειδήσεις από το μέτωπο της Μέσης Ανατολής κατακλύζουν καθημερινά τα ΜΜΕ. Ο πόλεμος δεν είναι λέξεις σε βιβλία ιστορίας αλλά εικόνες φρίκης στις οποίες τα παιδιά έχουν απόλυτη πρόσβαση.

Θα πρόσθετα και την Ουκρανία. Λέω, λοιπόν, ότι όπως εγώ πολλές δεκαετίες πριν έβλεπα εικόνες από την Μπιάφρα και αργότερα από το Βιετνάμ, έτσι και τώρα τα παιδιά δεν είναι στη γυάλα. Παρατηρούν, ακούν, παρακολουθούν τα γεγονότα και σχολιάζουν, ενδεχομένως με άλλο τρόπο από εμάς τους μεγάλους, αναρωτιούνται. Δεν είναι δυνατόν να μείνουν απέξω! Ας τους μιλάμε λοιπόν, ας μοιραζόμαστε μαζί τους…

-Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας με τον Αχιλλέα Ραζή. Βάλτε μας λίγο στο «μαγειρείο» σας.

Ποιος θα εικονογραφούσε και κυρίως πώς ένα τέτοιο βιβλίο; Η διδακτική μου εμπειρία μού έδειξε ότι τα ασπρόμαυρα παλιά οπτικά ντοκουμέντα δεν συγκινούν τα παιδιά. Έτσι χρειαζόμασταν κάτι διαφορετικό. Ο Αχιλλέας Ραζής είναι ο ζωγράφος που ανέλαβε να ζωγραφίσει πολλές γνωστές φωτογραφίες-ντοκουμέντα με τρόπο ώστε να είναι αναγνωρίσιμες αν θελήσει κάποιος να τις ψάξει. Του έδωσα υλικό, βρήκε και μόνος του, σκεφτήκαμε και, να, μεταφέρω τα λόγια του:

«Και οι λύπες και οι χαρές. Εφιαλτικές σειρήνες αλλά και το “In the Mood” του Glenn Miller και ο “Σαλταδόρος” του Γενίτσαρη. Οι κακοί και οι καλοί. Χίτλερ και Χοντρός Λιγνός.

Σέπια και μαύρο για τις στιγμές θλίψης, γκρι και μαύρο για τις μάχες και τον θάνατο, αλλά και χρώματα ζωντανά για τις στιγμές υπέρβασης, το πάθος, την αντίσταση στον εχθρό, τους πανηγυρισμούς, την ανέμελη χαρά της νεότητας που ήταν μεν εκεί, αλλά αναγκάστηκε, λόγω συνθηκών, να σοβαρέψει απότομα».

Μαρίζα Ντεκάστρο

-Ποιο είναι τελικά, το «μυστικό κλειδί» σας, αυτό που εδώ και τόσα χρόνια ανοίγει την πόρτα στην καρδιά και στο μυαλό των παιδιών; Πώς κατορθώνετε να κλείνετε την ψαλίδα των γενεών;

Δεν ξέρω αν ξεκλειδώνω καρδιές! Με απασχολεί περισσότερο να ανοίγω τα μυαλά, να δημιουργώ διάθεση για ανακαλύψεις και συζητήσεις. Το μπλέξιμο διαφορετικών θεμάτων, πηγών και εικόνων στα βιβλία μου, όπως και σε τούτο, ανοίγει την ψαλίδα του αναγνωστικού κοινού, ή όπως λέτε εσείς με άλλα λόγια κλείνει τις ηλικιακές διαφορές . Μπορεί να τα ορίζουμε ως νεανικά, δηλαδή για εφήβους, όμως ακόμα και μικρά παιδιά πάντα βρίσκουν κάτι να τα τραβάει. Κι αυτό είναι απρόβλεπτο, ο αυθορμητισμός των παιδιών δεν είναι μετρήσιμος και βρίσκεται έξω από τη δική μου πρόθεση.

Λίγα λόγια για τη Μαρίζα Ντεκάστρο

Η Μαρίζα Ντεκάστρο γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σορβόννη Παιδαγωγικά και Λογοτεχνία για Παιδιά και Νέους. Δίδαξε στην ιδιωτική εκπαίδευση Ιστορία και Λογοτεχνία σε μαθητές του δημοτικού.

Έχει γράψει βιβλία γνώσεων για παιδιά, σε θέματα ιστορίας και τέχνης, και μεταφράζει λογοτεχνία για νέους και ενήλικες. Από το 1998 γράφει κριτική παιδικού και εφηβικού βιβλίου σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, της IBBY-Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και της συντακτικής επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού Ο Αναγνώστης.

Βιβλία της έχουν τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων (2006, 2018, 2020, 2023), το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων της IBBY – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (2012, 2016, 2021) και το Βραβείο Μετάφρασης Νεανικού Βιβλίου της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας (2014). Αναγράφηκε στον Τιμητικό Πίνακα της IBBY 2016 για τη μετάφραση στα ελληνικά του νεανικού βιβλίου Θαύμα. Βιβλία της περιλαμβάνονται στον κατάλογο White Ravens 2017 και 2018 της Διεθνούς Νεανικής Βιβλιοθήκης του Μονάχου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗΤο κολαστήριο της Καρυάς - Μια άγνωστη ιστορία του Ολοκαυτώματος