Μια Ιταλίδα στα Εξάρχεια: Η Monia Cappuccini καταγράφει την αλληλεγγύη των πρωταγωνιστών της γειτονιάς που απάντησε στην κρίση

13:09 22/2/2018 - Πηγή: Huffington Post Greece

Πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγα ότι πριν λίγα χρόνια μια Ιταλίδα αποφάσισε να έρθει στην Ελλάδα και να μείνει στα Εξάρχεια, με σκοπό να συγγράψει τη διδακτορική της διατριβή που έγινε και βιβλίο;

Η Monia Cappuccini, ανθρωπολόγος και δημοσιογράφος, παρουσίασε πρόσφατα στο Στέκι Μεταναστών το βιβλίο της «Austerity and Democracy in Athens -

Crisis and Community in Exarchia», δηλαδή «Λιτότητα και Δημοκρατία στην Αθήνα - Κρίση και Κοινότητα στα Εξάρχεια».

Άραγε, πώς και το γιατί διάλεξε για τη διατριβή της την περίπτωση της Ελλάδας και συγκεκριμένα της Αθήνας εν μέσω κρίσης.

«Την περίοδο 2010-2011 ήταν σε εξέλιξη ένα παγκόσμιο ”κίνημα της πλατείας” σε Αίγυπτο, ΗΠΑ (Occupy Movement), Ισπανία (Acampadas) και στην Ελλάδα η πλατεία Συντάγματος με τους αγανακτισμένους. Έχοντας μια εμπειρία με τα κοινωνικά κινήματα στην Ιταλία και ως ανθρωπολόγος, έπρεπε να διαλέξω σε ποια χώρα θα έκανα την έρευνά μου. Οι επικρατέστερες επιλογές ήταν δύο: Ισπανία και Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι η ισπανική γλώσσα είναι πολύ κοντά στην ιταλική, διάλεξα την Ελλάδα», μου εξηγεί η Monia και συνεχίζει:

«Για να είμαι ειλικρινής, στην αρχή ήρθα για δύο εβδομάδες γιατί δεν ήμουν σίγουρη αν θα μπορούσα να πραγματοποιήσω τελικά εδώ την έρευνά μου. Ωστόσο, ήρθα σε επαφή με το ΕΚΚΕ, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών όπου οι άνθρωποι ήταν πολύ φιλόξενοι και πολύ βοηθητικοί οπότε ξεκίνησα την έρευνά μου στα Εξάρχεια το 2013, η οποία αφορά το διάστημα Νοεμβρίου 2012-Ιανουαρίου 2015, δηλαδή, κατ′ εμέ, τα χειρότερα χρόνια για την Ελλάδα την τελευταία δεκαετία».

Τι ήταν όμως εκείνο που την έκανε να επικεντρωθεί στα Εξάρχεια;

«Η κυριότερη έννοια μου αρχικά ήταν να συνδυάσω το χώρο με το κίνημα, καθώς το θέμα της έρευνάς μου ήταν ”Αστικός χώρος και κοινωνικά κινήματα της κρίσης”.

Σε πρώτο επίπεδο, ήρθα στα Εξάρχεια απλώς για να ρίξω μια ματιά, να δω αν η περιοχή είναι αυτό που χρειαζόμουν. Στην αρχή δεν ενθουσιάστηκα. Όχι εξαιτίας των αναταραχών αλλά γιατί δεν ήμουν σίγουρη ότι μπορούν να μου δώσουν αυτό που έψαχνα. Επίσης, ένιωσα ότι ήταν τρελό εκ μέρους μου να διαλέξω ένα μέρος που μου είναι απολύτως ξένο από την άποψη της γλώσσας κυρίως.

Ωστόσο, δεν είχα χρόνο να αλλάξω σχέδια κι έτσι έμεινα. Ξεκίνησα μαθήματα ελληνικών στο Στέκι Μεταναστών κι ήμουν η μόνη που δε μιλούσε καθόλου τη γλώσσα. Αυτό, όμως, με βοήθησε να γίνω σιγά σιγά μέρος μιας κοινότητας, γνώρισα ανθρώπους, είχα μια καθημερινότητα, ενσωματωνόμουν σταδιακά. Ένιωθα πολύ πιο ασφαλής στα Εξάρχεια παρά, για παράδειγμα, στην Ομόνοια».

Η Monia χαρακτηρίζει στο βιβλίο της τα Εξάρχεια ως μια γειτονιά «extraordinary», δηλαδή πέρα από το συνηθισμένο και εξηγεί:

«Χρησιμοποιώ αυτό τον προσδιορισμό με την κυριολεκτική έννοια του όρου. Είναι πραγματικά μια ασυνήθιστη περιοχή. Αν τη συγκρίνεις με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, δεν υπάρχει πουθενά περιοχή σαν τα Εξάρχεια, τουλάχιστον όχι τώρα πια. Κάποτε ήταν κάτι αντίστοιχο το Κρόιτσμπεργκ στο Βερολίνο αλλά κι αυτό δεν είναι στο κέντρο της πόλης. Τα Εξάρχεια είναι μια γειτονιά κυρίως της μεσαίας τάξης, είναι κοντά στο Εθνικό Πανεπιστήμιο κι έχουν μια ιστορία τόσο ως προς τις πολιτικές εξελίξεις όσο και ως προς την ανθρωπολογία τους. Είναι μια περιοχή της Αθήνας που έχει τις ρίζες της, το χαρακτήρα της κι αυτό είναι ένα στοιχείο πολύ σημαντικό όχι μόνο για την Αθήνα, αλλά για κάθε πόλη».

Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των Εξαρχείων είναι η συγκέντρωση αλληλέγγυων δομών και συλλογικοτήτων πέριξ της πλατείας. Η σχέση που έχει αναπτυχθεί με τα χρόνια ανάμεσα στην εξέλιξη αυτών των δομών και της πλατείας της ίδιας είναι αμφίδρομη: οι δομές βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στην πολιτικοποιημένη περιοχή των Εξαρχείων και τα Εξάρχεια συντηρούν τον πολιτικοποιημένο χαρακτήρα τους χάρη στη διαχρονική ύπαρξη αυτών των εγχειρημάτων.

Στόχος της Monia, όπως μου εξηγεί η ίδια, όταν ήρθε να κάνει τη διατριβή της στην Ελλάδα, δεν ήταν να επικεντρωθεί στο συγκρουσιακό περιβάλλον των Εξαρχείων, αλλά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων που ζουν, εργάζονται και κινούνται εκεί. Έτσι, τη ρώτησα την άποψή της και για τις συλλογικότητες που έχουν τη βάση τους ή/και δραστηριοποιούνται στην πλατεία και γύρω.

«Είναι αλήθεια ότι στα Εξάρχεια μπορεί να βρει κανείς πολλές συλλογικότητες. Είναι και ένας από τους λόγους που τα χαρακτηρίζω ”ασυνήθιστη περιοχή”.

Η λειτουργία και η δράση τους υπήρξε καταλυτική ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα, τότε που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να διαχειριστούν την ίδια τους τη ζωή. Υπήρχαν προβλήματα επισιτιστικά και υγείας.

Κατά τη γνώμη μου, σημαντικό ρόλο στον τρόπο οργάνωσης των κοινοτήτων έπαιξε η δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και όσα ακολούθησαν. Είναι ένα χρονικό αλλά και πρακτικό ορόσημο για τις εξελίξεις στην ελληνική κοινωνία. Γιατί, όταν βλέπεις διαδηλώσεις και συγκρούσεις, βλέπεις το αποτέλεσμα όσων συμβαίνουν ”από κάτω”, το αποτέλεσμα όσων οδήγησαν σε αυτές τις συγκρούσεις. Η Ελλάδα είναι χαρακτηριστική περίπτωση αυτού του πράγματος. Η δολοφονία του Γρηγορόπουλου, λοιπόν, άλλαξε την ελληνική κοινωνία στις ρίζες της».

Πράγματι, από τη μία υπάρχει το παράδειγμα των Εξαρχείων, με όλες τις πολιτικές ζυμώσεις, τις δράσεις και την αλληλεγγύη, από την άλλη, όμως, υπήρξαν και υπάρχουν προάστια της Αθήνας που άφησαν τις γειτονιές τους στη Χρυσή Αυγή, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι ο Άγιος Παντελεήμονας.

Η Monia αναφέρεται και σε αυτές τις αντιθέσεις της ίδιας πόλης στο βιβλίο της.

«Ήρθα στην Ελλάδα τη χειρότερη περίοδο: ήταν σε εξέλιξη η επιχείρηση ”Ξένιος Δίας” της ΕΛΑΣ στο κέντρο της πόλης και τα πογκρόμ της ΧΑ σε μετανάστες.

Η διαλεκτική αντιπαράθεση ανάμεσα στη λιτότητα και τη δημοκρατία που χρησιμοποίησα ως κατευθυντήρια γραμμή για την έρευνά μου προέκυψε από την αστική και κοινωνική πόλωση που παρατήρησα ως φαινόμενο στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της εργασίας μου και το οποίο τόνισα ως συνέπεια της εποχής της λιτότητας στην Ελλάδα.

Από τη μία μεριά, έχουμε περιοχές όπως τα Εξάρχεια, με τον ιστορικό ριζοσπαστικό τους χαρακτήρα που ενισχύθηκε από τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008. Από την άλλη πλευρά, η περίπτωση του Αγίου Παντελεήμονα, που μετατράπηκε σε θύλακα, σε οχυρό για τη ΧΑ, τόσο σε επίπεδο δράσης στις γειτονιές όσο και σε εκλογικό επίπεδο, όπως αναφέρω και στο κεφάλαιο 5.2.4.

Αν και τώρα δεν είναι έτσι, όταν έκανα την έρευνά μου στην Αθήνα, ο Άγιος Παντελεήμονας ήταν μια πραγματικά απαγορευμένη περιοχή για μετανάστες, καθώς και για αντιφασιστικές ομάδες και αντιρατσιστικές δραστηριότητες. Τα πράγματα άλλαξαν μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, ως αποτέλεσμα της γενικότερης καταστολής της οργάνωσης σε εθνικό επίπεδο, που συμπεριελάμβανε επίσης και τα γραφεία της στην περιοχή.

Μέχρι και πριν λίγα χρόνια, για παράδειγμα, ήταν αδιανόητη η ύπαρξη και μόνο μιας περίπτωσης σαν το City Plaza σε αυτή την περιοχή. Δεν εννοώ ότι το πρόβλημα έχει λυθεί, πρέπει να καταλάβουμε ότι η ΧΑ δε θα εξαφανιστεί έτσι απλά και ότι περιμένουν στη γωνία. Ωστόσο, η παρουσία της σε αυτή τη συγκεκριμένη περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα έχει υποβαθμιστεί σημαντικά».

Από αριστερά: Monia Cappuccini, Δημήτρης Δεληολάνης, Αθηνά Αραμπατζή, Σταύρος Σταυρίδης

Όσο προετοιμαζόμουν για τη συνάντηση με τη Monia, παρατήρησα ότι στον επίλογο του βιβλίου της υπάρχει ένα κεφάλαιο που λέγεται «Eros in the city of Athens», δηλαδή «Έρωτας στην πόλη της Αθήνας».

Έχοντας συζητήσει όλα τα παραπάνω μαζί της, δεν μπόρεσα παρά να αναρωτηθώ: υπάρχει χώρος για κανονικότητα σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη χώρα όπως η Ελλάδα;

«Την περίοδο που ήρθα, η κατάσταση ήταν τόσο πολωμένη που μου θύμισε το συγκρουσιακό δίπολο του Έρωτα και του Θανάτου. Γιατί, επί της ουσίας, με την εφαρμογή τέτοιων πολιτικών, στόχος ήταν να σκοτώσουν ανθρώπους, να τους οδηγήσουν στον αφανισμό. Στο μυαλό μου, λοιπόν, ο Έρωτας αντιπροσωπεύει όλα αυτά τα εγχειρήματα αλληλεγγύης, τα Στέκια που έδωσαν εναλλακτικές στον κόσμο. Μπορεί να μην μπόρεσαν να αλλάξουν το σύστημα, αλλά τουλάχιστον έδωσαν εναλλακτικές.

Τώρα, αν με την έννοια της κανονικότητας αναφέρεσαι στο να ζουν οι άνθρωποι στο εξής όπως ζούσαν στο παρελθόν, η απάντηση είναι ξεκάθαρα όχι. Απλά στην παρούσα φάση τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα. Κι όταν λέω καλύτερα, δεν εννοώ πως έχουν λυθεί όλα τα προβλήματα, σαφώς και αυτό δε συμβαίνει.

Τα χρόνια που έμεινα στην Ελλάδα, μπορούσες να νιώσεις την κρίση παντού τριγύρω, υπήρχε διάχυτη αυτή η αίσθηση. Στη συνέχεια, η κρίση έγινε κανονικότητα, οπότε το ”νέο κανονικό” είναι το να ζεις, να αισθάνεσαι, να δημιουργείς ό,τι μπορείς μέσα στην κρίση.

Αυτό που κρατώ προσωπικά από την (πολύ χαμογελαστή) Monia Cappuccini είναι ότι γνώρισα μια γυναίκα που εντάχθηκε κανονικά στην ελληνική πραγματικότητα. Συνυπήρξε, συναισθάνθηκε, παρατήρησε, έκανε φίλους και μετά έγραψε την εργασία της. Μια εύγλωττη συνομιλήτρια, με αγάπη για την πόλη που τη φιλοξένησε περίπου τρία χρόνια και που υπήρξε το πεδίο μελέτης για το σύγγραμμά της.

Ήταν μια γνωριμία που θα θυμάμαι και την ευχαριστώ πολύ γι′ αυτή τη συζήτηση.

*Το βιβλίο «Austerity and Democracy in Athens - Crisis and Community in Exarchia» κυκλοφορεί από τις ακαδημαϊκές εκδόσεις Palgrave.