Ο δείκτης εξάρτησης και η γήρανση του πληθυσμού

09:25 18/9/2017 - Πηγή: Huffington Post Greece

Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά μιας χώρας, αλλά και του κόσμου γενικότερα, μπορούν να μας δώσουν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις μιας κοινωνίας-οικονομίας. Σύμφωνα με μελέτες του ΟΗΕ, ανάμεσα στο 2015 και το 2030, ο αριθμός των ατόμων που έχουν ηλικία άνω των 60 ετών, αναμένεται να αυξηθεί κατά 56%, φτάνοντας κοντά τα 1,4 δισεκατομμύρια. Επίσης, μέχρι το 2050, υπολογίζεται ότι ο αριθμός των ηλικιωμένων σε παγκόσμιο επίπεδο, θα είναι σχεδόν διπλάσιος, αγγίζοντας τα 2,1 δισεκατομμύρια. Το φαινόμενο της γήρανσης του

πληθυσμού, δείχνει να έχει σημαντικές επιδράσεις στην οικονομία, στην κοινωνία, καθώς και στις πολιτικές αποφάσεις που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις των χωρών. Γενικά, η γήρανση του πληθυσμού , φαίνεται να είναι ταχύτερη στις αναπτυγμένες χώρες σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του φαινομένου, αποτελεί η Ιαπωνία, η οποία διατηρεί σημαντικά ποσοστά αύξησης των ηλικιωμένων ατόμων σε σχέση με τους νέους, παγκοσμίως. Μετά την Ιαπωνία, ακολουθούν αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, με την Ελλάδα να βρίσκεται στην πρώτη δεκάδα.

Ένα εργαλείο που αναλύει κάποια συγκεκριμένα δημογραφικά-ηλικιακά χαρακτηριστικά, είναι ο δείκτης εξάρτησης (dependency ratio). Πρόκειται για ένα κλάσμα, που στον αριθμητή έχει το πλήθος των ατόμων που έχουν ηλικία κάτω από 15 ετών και πάνω από 64 (τα άτομα που θεωρούνται εξαρτώμενα μέλη) και στον παρονομαστή έχει το πλήθος των ατόμων, που θεωρούνται ότι βρίσκονται σε ηλικία για να εργαστούν και να ενταχθούν στο εργατικό δυναμικό της χώρας, από 15 ετών μέχρι 64 ετών (τα άτομα που θεωρούνται «παραγωγικά» μέλη). Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε πως ο δείκτης εξάρτησης, είναι ο αριθμός των εξαρτώμενων μελών που αντιστοιχεί στα παραγωγικά μέλη μιας κοινωνίας. Για παράδειγμα, ένας δείκτης εξάρτησης 50%, σημαίνει ότι ανά 100 παραγωγικά μέλη αντιστοιχούν 50 εξαρτώμενα μέλη.

Ο συγκεκριμένος δείκτης έχει αποδειχθεί αρκετά χρήσιμος, καθώς μπορούμε να βγάλουμε αρκετά σημαντικά συμπεράσματα, τόσο για την κοινωνική όσο και την οικονομική κατάσταση στην οποία μπορεί να βρεθεί μια χώρα μακροχρόνια. Αν σκεφτούμε λογικά, τα παραγωγικά μέλη είναι εκείνα που εργάζονται και στην ουσία χρηματοδοτούν τα εξαρτώμενα μέλη. Παραδείγματος χάριν, ένα άτομο 40 ετών που έχει οικογένεια, χρηματοδοτεί τα παιδιά του για την ανατροφή τους, την μόρφωσή τους, την υγεία τους κλπ. Παράλληλα, μέσω της ασφάλισης και φορολόγησής του, δημιουργούνται πόροι προκειμένου να στηριχθούν και οι ηλικιωμένοι όσον αφορά τη σύνταξη, την υγεία τους κλπ. Έτσι, αν ο δείκτης εξάρτησης αρχίζει και αυξάνεται, αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται περισσότερα παραγωγικά μέλη για να χρηματοδοτήσουν τα εξαρτώμενα μέλη. Αν αυτό συμβαίνει για αρκετά χρόνια, τότε έχουμε το φαινόμενο της λεγόμενης γήρανσης του πληθυσμού.

Αν παρατηρήσουμε τον δείκτη εξάρτησης στην Ελλάδα, αυτό που αντικρίζουμε, είναι ότι από το 1999 και μετά παρουσιάζει μια μόνιμη αύξηση. Από 47,1% που ήταν το 1999, φτάνει στο 56,2% το 2015. Επίσης, αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι στο δείκτη εξάρτησης της Ελλάδας, τα εξαρτώμενα μέλη είναι κυρίως οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι έχουν αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με τα παραγωγικά μέλη. Το γεγονός αυτό, συνδεόμενο με το υψηλό ποσοστό ανεργίας εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, προμηνύει δυσμενείς εξελίξεις στην οικονομική κατάσταση της χώρας.

Με απλά λόγια, αν δεν αυξηθεί η απασχόληση και το ποσοστό των παραγωγικών μελών, τότε δεν θα υπάρχουν οι απαραίτητοι πόροι για να χρηματοδοτηθούν τα μη παραγωγικά μέλη της κοινωνίας και κυρίως οι ηλικιωμένοι. Κατά την προσωπική μου άποψη, ακόμα και αν η Ελλάδα δεν αντιμετώπιζε οικονομική κρίση, ο αυξανόμενος δείκτης εξάρτησης , θα πίεζε σημαντικά τα δημοσιονομικά ελλείμματα, καθώς το κράτος θα έπρεπε να δανειστεί για να χρηματοδοτήσει τις συντάξεις, που δεν θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τα παραγωγικά μέλη.

Αν συγκρίνουμε και άλλες χώρες του κόσμου, τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά. Ο παγκόσμιος δείκτης εξάρτησης βρίσκεται στο 54,2% το 2016 και για πάνω από 30 χρόνια συνεχώς μειωνόταν (δηλαδή υπήρχε αύξηση των παραγωγικών μελών). Η Ε.Ε. έχει δείκτη εξάρτησης 53,9% και ειδικά την τελευταία δεκαετία, έχει αυξηθεί σημαντικά. Πρόκειται δηλαδή, για γήρανση του πληθυσμού. Οι Η.Π.Α. έχουν 51,5% και η σημαντικότερη αύξηση εντοπίζεται κυρίως την τελευταία πενταετία. Η Κίνα έχει 37,5% δείκτη εξάρτησης ενώ στη Ρωσία το ποσοστό βρίσκεται στο 44,6%.

Ωστόσο, πέρα από τα αρνητικά χαρακτηριστικά του δείκτη εξάρτησης, δεν σημαίνει ότι επηρεάζουν απόλυτα και στον ίδιο βαθμό όλες τις χώρες. Όμως, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και έγκαιρη πρόγνωση έτσι ώστε να αποφευχθούν διάφορες στρεβλώσεις και ανισορροπίες.

Στοιχεία: Worldbank
Πηγή: Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και δημογραφικά χαρακτηριστικά