Ο πρώτος αυστηρός καπιταλιστής

10:26 28/9/2017 - Πηγή: Huffington Post Greece

Όταν ακούμε τη λέξη καπιταλισμός, δυο κράτη μας έρχονται πρώτα στο μυαλό, Αγγλία και Αμερική, συνήθως όμως οι ρίζες μένουν αφανείς υπό το βάρος της επιφάνειας και σε αυτή την περίπτωση. Από αυτές τις ιστορίες έχουμε ασχοληθεί με την αποικιοκρατία και δη την Αγγλική μέσα από αρκετές γραμμές και ήρθε η στιγμή να δούμε ποιος πραγματικά ήταν αυτός που έθεσε το πρότυπο των σύγχρονων καπιταλιστικών κρατών, με τους πολλούς πολέμιους και τους πολλούς υποστηρικτές.

Η Ολλανδία ήταν ήδη από τα τέλη του 16ου αιώνα ένα κράτος σχεδόν συμμορφωμένο με τη σύγχρονη έννοια του όρου καπιταλιστικό. Αστικοποιημένο,

συνταγματικά δημοκρατικό βασισμένο στην αντιπροσωπευτική εκπροσώπηση που γνωρίζουμε και σήμερα. Επίσης διέθετε ένα σταθερά αναπτυσσόμενο λιμάνι, το Άμστερνταμ, με οικονομική βάση το εμπόριο. Και φυσικά πώς θα μπορούσα να το ξεχάσω; Ένα ανθηρό τραπεζικό σύστημα και ένα οργανωμένο χρηματιστήριο. Είχε σα να λέμε όλα τα χαρακτηριστικά πρωταγωνιστή για ένα κόσμο που γεννιόταν.

Όπως καταλαβαίνουμε το Άμστερνταμ εξελίχθηκε σε πόλο έλξης όλων εκείνων που επιδίωκαν αύξηση και ασφάλεια για τα κεφάλαιά τους. Πολλά από αυτά λοιπόν, διατέθηκαν για τη χρηματοδότηση αποστολών με προορισμό τις Ινδίες (τις γνήσιες) και ό,τι άλλο προέκυπτε στην πορεία. Αυτές οι αποστολές απέδειξαν και στους Ολλανδούς, ό,τι είχαν αποδείξει στους Ισπανούς και τους Πορτογάλους... Τις αμέτρητες ευκαιρίες που δίνονταν σε όποιον είχε πλοία και διάθεση για υπερπόντιες περιπέτειες.

Εκμεταλλευόμενοι τον μαρασμό των Πορτογαλικών κτήσεων σε συγκεκριμένες περιοχές, προσπαθούν να τους εκτοπίσουν και τελικά καταφέρνουν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους ένα δίκτυο που εκτεινόταν από τον Περσικό κόλπο μέχρι την Ινδία και την Ινδονησία. Η διαφορά από τους Πορτογάλους ήταν στην αντιμετώπιση των ντόπιων πληθυσμών. Οι Ολλανδοί φερόμενοι διπλωματικότερα, δεν θέλησαν να προσφέρουν φωτιά και ατσάλι αλλά συνεργασία, εκτός κάποιων εξαιρέσεων (βλέπε Μπατάβια). Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Το ολλανδικό εμπόριο σε όλο αυτό το δίκτυο έδινε στους αριθμούς ξέφρενα ανοδική πορεία. Τόσο ξέφρενη που έκανε τους αριθμούς μόνους κοινωνούς της αλήθειας.

Το 1602 ιδρύεται η πολυμετοχική εταιρεία ανατολικών Ινδιών στα πρότυπα της εν λειτουργία αγγλικής, με συμμετοχή του δήμου του Άμστερνταμ στο αρχικό κεφάλαιο. Πλήρως συμμορφωμένη με τις φιλελεύθερες οικονομικές επιταγές της χώρας. Οποιοσδήποτε απ' οπουδήποτε, μπορούσε να συμβάλει μετοχικά στην εταιρεία καθιστώντας τη πρώτη πολυεθνική στον κόσμο και μάλιστα διαφημιζόμενη μέσω του Τύπου της εποχής. Η διαφήμιση αφορούσε βέβαια την αγορά μετοχών. Σκεφτείτε πρωτοπορία.

Η επιτυχία της εταιρείας ήταν τεράστια στην Ασία. Τα κέρδη μοιράζονταν στους μετόχους και τα πλεονάζοντα κεφάλαια διατίθονταν για νέες αποστολές. Όλο αυτό έδωσε μεγάλη ώθηση στη μετακίνηση Ευρωπαίων στην Ασία για επαγγελματικούς λόγους κυρίως. Πολλοί εξ αυτών ήταν υπάλληλοι. Για να διανοηθούμε το μέγεθος της επιτυχίας των Ολλανδών στην Ασία αξίζει να πούμε ότι από το 1641 και για δυο αιώνες, είχαν το αποκλειστικό εμπορικό προνόμιο με την Ιαπωνία. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι οι Ολλανδοί είχαν τον πρώτο λόγο στις εμπορικές συναλλαγές με την Ιαπωνία, σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη χώρα, ιδίως Ευρωπαϊκή.

Γενικά το Ολλανδικό μοντέλο δεν ακολούθησε τα ήδη υπάρχοντα. Σπάνια δημιουργούσε αποικίες εγκατάστασης. Κυρίως ενδιαφερόταν για τον έλεγχο των εμπορικών σταθμών και μόνο, με μόνη εξαίρεση το Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής απ' όπου εκδίωξαν τους Πορτογάλους αποίκους και πήραν τον πλήρη έλεγχο της αποικίας.

Όσον αφορά την Αμερική, το ολλανδικό ενδιαφέρον αρκέστηκε σε κάποιες αποστολές που δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να συγκριθούν με εκείνες της Ασίας. Τα απομεινάρια των αποστολών αυτών είναι η Νέα Ολλανδία, το νέο Άμστερνταμ που αργότερα έγινε Μανχάταν, το Κονέκτικατ και το Λονγκ Άιλαντ. Σε αυτά οι Ολλανδοί ασκούσαν κυρίως λαθρεμπόριο με Άγγλους και Ισπανούς που αρνούνταν να δεχθούν τον αυστηρό παρεμβατισμό των μητροπόλεων τους στις τσέπες τους. Το λαθρεμπόριο είχε την τιμητική του σε όλο το νέο κόσμο (όχι μόνο στην Καραϊβική). Πώς θα μπορούσαν άραγε να πωλούν τα πλιάτσικα τους οι πειρατές, οι οποίοι δεν μπορούσαν να εμπορεύονται νόμιμα στα αποικιακά λιμάνια. Αυτή τη δουλειά την έκαναν μεσάζοντες λαθρέμποροι, που αγόραζαν τα προϊόντα σε χαμηλές τιμές από τους πειρατές και τα πωλούσαν σε τιμές αγοράς στα λιμάνια.

Η πειρατεία για τον πολιτισμό ήταν ένα τέρας χρήσιμο από όλες τις απόψεις. Αν δεν υπήρχε, οι ασφαλιστικές δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης ή μάλλον καλύτερα τόση επιρροή, οι τιμές θα παρέμεναν σταθερές και το κέρδος φυσιολογικό. Και κάτι τελευταίο, δεν θα υπήρχε δαίμονας-τέρας για να πολεμάμε. Παρ' όλα αυτά δεν θεωρώ ότι όλα τα τέρατα που πολέμησε ανά περιόδους ο πολιτισμός, τα δημιούργησε ο ίδιος, σε κάποιες περιπτώσεις απλά εκμεταλλεύτηκε την ύπαρξή τους και αυτό είναι μάλλον γενικός κανόνας. Δεν πιστεύω στις θεωρίες συνομωσίας που θεωρούν τα πάντα προμελετημένα, πιστεύω όμως στην ικανότητα κάποιων ανθρώπων να εκμεταλλεύονται συγκυρίες και τραγωδίες. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που διαμορφώνουν συχνά τον κόσμο σύμφωνα με τη θέλησή τους όπως έχω ξαναπεί.

*Το άρθρο έχει αρχικά δημοσιευθεί στο Viewtag.gr.