Ο Βραχόκηπος ή ο κήπος των αισθήσεων

09:38 16/7/2017 - Πηγή: Huffington Post Greece

Νίκος Καζαντζάκης, αυτός ο μέγας Ανατολίτης, ο μέγας ταξιδευτής. Αυτό που έχει καταφέρει δεν το συναντάς εύκολα σε ομότεχνούς του. Αυτός ο μέγας Κρητικός γράφει πρώτα με την καρδιά, συναρμόζει τη φωνή της ψυχής του με τη φωνή του κόσμου και το ευρηματικό τετραπέρατο μυαλό του συμπληρώνει τις λέξεις. Οι λέξεις του δεν είναι πάντα οικείες σε εμάς. Είναι γνωστή η αγάπη του να φτιάχνει λέξεις. Όποιο βιβλίο του πιάσουμε ερχόμαστε αντίκρυ σε έναν καινούριο θαυμάσιο λεξόκοσμο.

Ο Καζαντζάκης αγαπάει σε βάθος να γράφει. Όταν πιάνει το μολύβι και κοιτάει το χαρτί, έτοιμος να αναμετρηθεί μαζί του,

το μυαλό του γεμίζει θύμησες παλιές και εικόνες από ταξίδια. Κλείνει για λίγο τα μάτια και οι εικόνες γίνονται μεταφορές λογοτεχνικές και λόγος στοχαστικός.

Για τον Καζαντζάκη, η γραφή είναι έμφυτη ανάγκη. Για αυτό δίνει όλη την ψυχή του. Όποιο έργο του να πιάσει κάποιος, από την Ασκητική(1927) και εξής, με αποκορύφωση το τεράστιο (ποσοτικά και ποιοτικά) έργο της Οδύσσειας, θα βρει σημαντικό αριθμό ποιητικών εκφράσεων· μάλιστα οι ποιητικές εικόνες στα μέρη της αφήγησης είναι πολύ συχνή επιλογή, σχεδόν αβίαστη. Αβίαστος φαίνεται ο τρόπος που προέκυψαν, αλλά είμαι βέβαιος ότι ο Καζαντζάκης δούλευε πολύ αυτές τις εικόνες έως ότου βγουν έτσι.

Δίχως να επεκταθώ άλλο, επισημαίνω πως ο Βραχόκηπος είναι από τα πρώτα μυθιστορήματα του Καζαντζάκη, καθώς το 1936 που γράφεται, ο συγγραφέας έχει ολοκληρώσει το Συμπόσιο (1927), τον Τόντα Ράμπα(1929), ενώ παλαιότερα μυθιστορήματα είναι τα Όφις και Κρίνο (1906) και Σπασμένες ψυχές(1908). Ενώ βρίσκεται σε ηλικία που τελειώνει την Οδύσεια, δεν έχει να παρουσιάσει σημαντικό δείγμα μυθιστορημάτων, μέχρι τη στιγμή που γράφει τον Βραχόκηπο. Με αυτό το κείμενο θεωρώ πως γίνεται το πέρασμα στα έργα που τον ανέδειξαν σε συγγραφέα παγκόσμιας κλίμακας, δίχως ωστόσο το ίδιο το έργο Βραχόκηπος να είναι ιδιαιτέρως γνωστό. Πάνω σε αυτό πιστεύω πως, όπως με το Συμπόσιο που ήταν καταχωνιασμένο σε τετράδια και σημειώσεις και ανακαλύφθηκε αργά, έτσι και ο Βραχόκηπος δεν προβλήθηκε από τον συγγραφέα όσο έπρεπε. Ένας λόγος για αυτό είναι ότι στο εξωτερικό γνώρισε μόνο δύο εκδόσεις όσο ζούσε ο Καζαντζάκης και αυτές σε γλώσσες διαφορετικές από τη γλώσσα γραφής (Γαλλικά). Φυσικά μετά θάνατον άλλαξε η τύχη του έργου.

Ο Καζαντζάκης θέλησε να δώσει με τον Βραχόκηπο την πεμπτουσία από το ταξίδι του στην Άπω Ανατολή. Είναι ένα βιβλίο απαραίτητο για να γνωρίσει κανείς τη σκέψη και τη βαθιά ηδονική ζωτικότητα του Νίκου Καζαντζάκη. Ο Βραχόκηπος βρίσκεται κοντά στην Ασκητική. Όπως η Ασκητική, την οποία θεωρώ ύμνο στην ελευθερία του ανθρώπου, έτσι και ο Βραχόκηπος είναι ένα ταξίδι στον αγώνα του ανθρώπου για ελευθερία. Ο Καζαντζάκης επέλεξε να ενσωματώσει στα καίρια σημεία του έργου κομμάτια της Ασκητικής, συνδέοντας τα βιώματα στη μακρινή Ιαπωνία με την εσωτερική του πνευματική ζύμωση.

Η περιγραφή των τοπίων και της καθημερινότητας δίνεται με αναφορά στη λειτουργία των αισθήσεων. Αυτά που βιώνει ο συγγραφέας βαπτίζονται στη λογοτεχνική του φαντασία και γίνονται ένα παραμύθι με αληθινούς χαρακτήρες και πραγματικά γεγονότα. Καθώς ο Καζαντζάκης μας ξεναγεί στην ψυχή και το βάθος της Ιαπωνίας και της Κίνας, μας ανοίγει την καρδιά του και η γλώσσα του τραγουδάει μύθους και ελπίδες. Ολο το ταξίδι είναι ένα αγώνας για ψυχική ελευθερία και αξιοπρέπεια.

Ως μεγάλος γνώστης της ανθρώπινης ψυχολογίας και όντας ευαίσθητος στις περιγραφές, ο Νίκος Καζαντζάκης παρουσιάζει αριστοτεχνικά τις ομοιότητες και διαφορές Δύσης και Ανατολής. Οι δυτικοί από τη μια είναι εραστές της τρυφηλότητας και της αναλυτικής εξήγησης του κόσμου, με σκοπό αυτός να κλειστεί σε κουτάκια και να χωρέσει στον τετράγωνο ευρωπαϊκό νου. Από την άλλη, οι ανατολίτες λατρεύουν την πειθαρχία, την πίστη σε ιδανικά και την προσήλωση στα ήθη τους.

Σε κάθε περιγραφή ο Καζαντζάκης είναι βαθιά στοχαστικός και πολλές φορές ο λόγος του γίνεται ερωτικός. Όμως θέλει προσοχή, γιατί ο Νίκος Καζαντζάκης δεν είναι μόνο αυτό. Μπορεί στην ίδια πρόταση να είναι ιδιαιτέρως ερωτικός και στοχαστικός παράλληλα, αλλά πάντα δίνει την ψυχή του για να είναι ακριβής και ευρηματικός. Εξετάζοντας τις επιστολές που στέλνει την ίδια περίοδο στη γυναίκα του Ελένη, παρατηρώ πως αποτυπώνεται το πόσο συναρπάζεται από την θαυμάσια, μυστηριώδη και σαγηνευτική Άπω Ανατολή.

Ο Καζαντζάκης πάντα βρίσκει τρόπο να αποδώσει την ουσία του περιβάλλοντός του και να μας ζωγραφίσει τοπία και χαρακτήρες. Από τα βαθιά δάση μέχρι τα ακρογιάλια του ανατέλλοντος ηλίου, η ματιά του αποτυπώνει τις αρτηρίες της ζωής στη μακρινή Ανατολή και δίνει τον παλμό στον οποίο κινείται ο κόσμος.

Η καρδιά του Νίκου Καζαντζάκη είναι ένας κήπος. Έτσι πρέπει να διαβάσουμε τον Βραχόκηπο. Ένας κήπος με βράχους ή, καλύτερα, είναι ο ίδιος ο κήπος -η καρδιά του-ένας βράχος. Με αυτό εννοώ ότι η καρδιά του είναι ελεύθερη και αγέρωχη, όπως ο βράχος. Δεν λυγίζει, βαστάει δυνατά απέναντι στον καιρό. Η καρδιά του είναι δυνατή, δεν γερνάει ποτέ. Σμιλεύτηκε από τον χρόνο. Ο Βραχόκηπος, λοιπόν, είναι η καρδιά, η ψυχή του Νίκου Καζαντζάκη. Στον Βραχόκηπο η καρδιά του σπάει σε χίλια κομμάτια. Φεύγουν από μέσα οι θύμησες, τα πάθη και τα μίση, τα λογικά και τα γραμμένα και έτσι αγνή και αναγεννημένη ανυψώνεται σε αναζήτηση, μένει βράχος ελεύθερος, χωρίς ανθρώπινες αδυναμίες, αγέρωχος, στήριγμα της ψυχής στον δρόμο για το μεγάλο ταξίδι. Ελεύθερος από άκρη σε άκρη, ο Νίκος Καζαντζάκης ταξιδεύει στα πέρατα του κόσμου, όπως έκανε πριν δέκα χρόνια με τη Ρωσία (1926) και ο νους του συνταξιδεύει, στοχάζεται και δυναμώνει. Μαζεύοντας ο Καζαντζάκης εμπειρίες και αποθηκεύοντας εικόνες, ετοιμάζεται μέσα του για το επόμενο μυθιστόρημα.