Δημήτρης Σταράκης: Μαύρος Αχιλλέας, μαύρος Ιησούς

15:02 8/1/2018 - Πηγή: altsantiri

Και ξαφνικά, «μαύρισαν» τους ομηρικούς ήρωες, μα είναι δυνατόν; Αυτή ήταν η απορία πολλών από εμάς, όταν ανακοινώθηκε από το BBC ότι οι ρόλοι του Αχιλλέα, του Πάτροκλου και του Δία θα αναληφθούν από μαύρους ηθοποιούς. Αμέσως, οι αντιδράσεις ήταν έντονες και οι περισσότερες από αυτές στέκονταν στην «αλλοίωση» της φιγούρας του Αχιλλέα και των υπόλοιπων πρωταγωνιστών του ομηρικού έπους, μέσω μιας «επανεγγραφής της ιστορίας». Αλλά γιατί ακριβώς αντιδράσαμε απέναντι στο άκουσμα μιας τέτοιας είδησης;

Η τέχνη έχει ως χαρακτηριστικό της τη δυνατότητα

μιας άλλη παρουσίασης μυθικών, πραγματικών και ιδιαιτέρως χαρακτηριστικών φιγούρων, οι οποίες μας δίνουν τη δυνατότητα να αναδείξουμε το γεγονός ότι ο ήρωας δεν καθορίζεται από τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, αλλά από τις δράσεις και τα διλήμματα τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει και τελικά να ορίσει με τις αποφάσεις του. Όταν όμως μένουμε στο φαίνεσθαι, και όχι στο είναι, η ουσία και η μοναδική δυνατότητα που μας δίνουν ήρωες όπως ο Αχιλλέας, ο Έκτορας, οι θεοί του Ολύμπου, η Αντιγόνη και τόσοι άλλοι από την πολιτιστική μας κληρονομιά χάνεται μεμιάς. Αυτό συμβαίνει επειδή «κλειδώνουμε» την εικόνα του ήρωα μας με τα χαρακτηριστικά που μας μοιάζουν. Έτσι, καθετί διαφορετικό από το δικό μας είδωλο προκαλεί αναταραχή.

Οι αντιδράσεις για τους μαύρους πρωταγωνιστές την μεταφοράς του Ομηρικού έπους δεν είναι πάντως κάτι το πρωτοφανές. Πριν από 81 χρόνια, ο μεγάλος Όρσον Ουέλς ανέβασε στο Χάρλεμ μια μεταφορά του Μάκμπεθ του Σαίξπηρ με μαύρους ηθοποιούς. Και τότε, οι αντιδράσεις ήταν θυελλώδεις, σχετικά με την «αλλοίωση» των σαιξπηρικών χαρακτήρων που.

Αυτό όμως που αποδείχθηκε με τη τολμηρή μεταφορά του Μάκμπεθ στο Χάρλεμ ήταν το εξαιρετικό ταλέντο των μαύρων ηθοποιών, οι οποίοι προκάλεσαν την 15λεπτη αποθέωση τους από το κοινό που κατέκλυσε την αίθουσα, αμέσως μετά το τέλος της πρεμιέρας τους.

Ακόμα όμως και στην καθημερινή μας ζωή, οι αποτυπώσεις φιγούρων που έχουν μέγιστη επίδραση στην αντίληψη μας για τη ζωή και το θάνατο παίρνουν μορφή οικεία, κοντινή σε μας. Έτσι, σε πάμπολλα μέρη της Αφρικής, οι χριστιανοί απεικονίζουν τον Ιησού ως μαύρο, όπως στην παρακάτω αποτύπωση από την περιοχή Κάλαχα της Κένυας. Ο μαύρος Ιησούς είναι ένας τρόπος να ταυτιστούν με τις διδαχές του, να τον κάνουν δικό τους και να δείξουν τελικά τέτοιες φιγούρες είναι πέραν από την σύλληψη που συνηθίζουμε να έχουμε.

Με τα σύντομα παραδείγματα μου θέλησα να δείξω ότι οι πολλαπλές αποτυπώσεις κεντρικών προσώπων από την πολιτιστική και την θρησκευτική παράδοση προκαλούν το ακριβώς αντίθετο από την αλλοίωση που τονίζει μια πουριτανική (από το πούρος=καθαρός) κριτική απέναντι στον μαύρο Αχιλλέα, τον μαύρο Μάκμπεθ, τον μαύρο Ιησού: Επιτυγχάνει την μαζικότερη επαφή με τα νοήματα που εκπέμπουν οι φιγούρες αυτές και βοηθά έτσι ώστε να υπάρχει η επεξεργασία αλλά και η αποδοχή των επιδράσεων τους. Είτε μαύρος, είτε λευκός, ο Αχιλλέας και ο Ιησούς θα μας θέτουν πάντα σε πνευματική κίνηση και μπορούν να εκφράζονται μέσα από τις αποτυπώσεις των ανθρώπων που μπορούν να ταυτιστούν και να προβληματιστούν με την απήχηση των πράξεων τους.