Αποχαιρετισμός στο «μοντέλο διακυβέρνησης» της μεταπολίτευσης

06:54 28/12/2024 - Πηγή: Dikaiologitika

Διαφορετικά, θα έχουμε αποδεχθεί ακόμα μεγαλύτερη συμπίεση των κοινωνικών προσδοκιών για καλύτερες προοπτικές.

Αντιμέτωποι με μια πραγματικότητα που έχει αλλάξει δραματικά, παραμένουμε προσκολλημένοι σε πολιτικές πρακτικές και αντιλήψεις -σε ένα υπόδειγμα διακυβέρνησης- που αναπτύχθηκε σε παλαιότερες δεκαετίες και δεν διακρίθηκε ιδιαίτερα για την αποτελεσματικότητά του. Το πρότυπο αυτό είναι αναντίστοιχο προς τα προβλήματα που κυριαρχούν μέσα και έξω από τη χώρα, τις πιέσεις που διαγράφονται, τις μεγάλες μεταβολές στις γνώσεις και στη λειτουργία των σημερινών κοινωνιών. Η διακυβέρνηση, σε κάθε εποχή, απαιτεί διαφορετικές γνώσεις, ευαισθητοποιήσεις, ιεραρχήσεις, επιλογές, ευθύνες και αίσθηση του «τι είναι αναγκαίο», «τι είναι εφικτό» και «πώς κάνεις το μη εφικτό, εφικτό». Σημάδι ότι το πρότυπο διακυβέρνησης δεν είναι αποτελεσματικό, αποτελεί ο πολλαπλασιασμός των σοβαρών προβλημάτων και οι αδύναμες επιδόσεις της χώρας.

Ήρθε η ώρα ενός δύσκολου αποχαιρετισμού. Διαφορετικά, θα έχουμε αποδεχθεί ακόμα μεγαλύτερη συμπίεση των κοινωνικών προσδοκιών για καλύτερες προοπτικές.

Αναλύσεις για ποιους λόγους άλλες κοινωνίες εξελίσσονται πιο ικανοποιητικά και άλλες όχι, έχουν αναδείξει το ρόλο των θεσμών και ιδιαίτερα της διακυβέρνησης και των πολιτικών λειτουργιών. Όμως, δεν αρκεί να έχει μια χώρα θεσμούς. Σημασία έχει αν οι θεσμοί αυτοί λειτουργούν πράγματι και, κυρίως, με ποιο τρόπο. Θεσμούς έχουμε. Η Ελλάδα αποτελεί χώρα που έχει αναπτύξει ευρύ θεσμικό πλαίσιο, που, όμως, συχνά, η λειτουργία του είναι προβληματική. Πολλές θεσμικές ρυθμίσεις δεν εφαρμόζονται καν ή εφαρμόζονται με τρόπους αντίθετους προς την υποκείμενη λογική τους. Αναποτελεσματικότητα; Διαφθορά και ιδιοτέλεια; Απουσία γνώσεων; Αδιαφορία; Πώς εξηγείται ότι πορευόμαστε με συνεχείς παλινδρομήσεις εμπρός-πίσω, με μικρές ή μεγάλες κρίσεις, και με επιδόσεις, που πλέον μας φέρνουν στο κάτω άκρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και γύρω στο επίπεδο του 30% των διεθνών κατατάξεων, που είναι οριακά θετικό.

Σταθερά, σημειώνουμε μια εξέλιξη προς τα εμπρός, που είναι πιο αδύναμη από αυτήν άλλων συγκρίσιμων κοινωνιών, και που, από καιρό σε καιρό, ανατρέπεται από κάποια κρίση. Πώς όμως, εξηγείται, ότι ενώ η χώρα βρίσκεται στην 33η θέση με βάση το δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης του ΟΗΕ, στο διεθνή δείκτη αποτελεσματικής διακυβέρνησης (The Government Effectiveness Index) έχει την 57η θέση (σε σύνολο 191 χώρες), στο διεθνή δείκτη για το Κράτος Δικαίου την 44η θέση (σε σύνολο 142 χώρες), ενώ στο διεθνή δείκτη διαφθοράς την 56η θέση (σε σύνολο 180 χώρες) έχοντας εγκαταλείψει την 36η θέση που είχε το 1998;

Ποιοι θα ήταν οι εφικτοί κεντρικοί άξονες ενός σύγχρονου υποδείγματος Διακυβέρνησης; Προσδιορίζονται από τις πολύ ορατές αδυναμίες μας και τις «απαιτήσεις των καιρών»:

Το «σπάσιμο» πρακτικών, που επικεντρώνονται εμφατικά στον εκλογικό κύκλο τριών-τεσσάρων ετών και συνδέονται με άμεση εκλογική απήχηση, παραμερίζοντας άλλα προβλήματα που συνιστούν σοβαρές απειλές, συντελούνται στο μακρύ χρόνο, έχουν πολύ σοβαρές αρνητικές συνέπειες και απαιτούν έγκαιρη αντιμετώπιση. Αλλαγή της ισορροπίας των πολιτικών μεταξύ της εξυπηρέτησης κομματικού, προσωπικού και συλλογικού οφέλους υπέρ του συλλογικού. Κομματικές και προσωπικές ιδιοτέλειες σε κάθε χώρα παίζουν ρόλο. Το ερώτημα είναι τι βάρος έχουν στην άσκηση της πολιτικής. Έμφαση στην «προνοητική λειτουργία» της πολιτικής και των θεσμών αντί της απρονοησίας, με τρόπο που να περιορίζει όσο γίνεται προβληματικές εξελίξεις σε διάφορα πεδία σε επόμενο χρόνο, που ήδη μπορούν να προβλεφθούν. Ευαισθητοποίηση αντί καθησυχασμό της κοινωνίας για τα μεγάλα ρίσκα που αντιμετωπίζει, ώστε να διευκολυνθούν πολιτικές για την αντιμετώπισή τους. Οργάνωση ενός συστήματος παιδείας και μιας τεχνολογικής πολιτικής που θα καλύψει τις εξαιρετικά σημαντικές υστερήσεις της χώρας και θα δημιουργήσει τις αναγκαίες ικανότητες σε επιχειρήσεις, νεολαία, δημόσια διοίκηση κ.α. για να λειτουργήσουν με επιτυχία στο σύγχρονο κόσμο τους. Σημαντική στροφή από την κατανάλωση στις αποταμιεύσεις και επενδύσεις, και κυρίως σε επενδύσεις που αυξάνουν την παραγωγικότητα στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και θα φέρουν τη χώρα από «τα κάτω» στο μέσο όρο της Ε.Ε. Διακριτές και όχι «δήθεν» πολιτικές ενάντια στις μεγάλες και καθημερινά ορατές παθολογίες (διαφθορά, φαβοριτισμός, ανορθολογισμός, ρυθμοί λειτουργίας, αδιαφορία, άγνοια κ.α.). Εγκατάλειψη κυβερνητικών πρακτικών, που στοχεύουν στο να αποφύγουν το «πολιτικό κόστος». Το πολιτικό κόστος δεν μηδενίζεται επειδή μέσω απραξίας ή «δήθεν πολιτικών» μετατίθεται, αφανώς, από τις κυβερνήσεις στην κοινωνία. Διογκώνεται. Όμως, οι κυβερνήσεις δεν εκλέγονται για να αποφύγουν να κυβερνήσουν και να αντιμετωπίσουν προβλήματα, αλλά για να προστατέψουν την κοινωνία από κρίσεις, αδιέξοδα, αρνητικές συνέπειες -ακόμα και από δικά τους σφάλματα ή αμέλειες. Μορφές συνεννόησης μεταξύ πολιτικών κομμάτων για μια αναγκαία συνέχεια της πολιτικής σε ζητήματα, τα οποία δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με παλινδρομήσεις της πολιτικής ή από μεμονωμένες κυβερνήσεις. Θεσμοθέτηση ευθυνών για παράλειψη πολιτικών παρεμβάσεων σε κρίσιμα, γνωστά ζητήματα.

Πολλά από τα παραπάνω στοιχεία, στην ουσία, δίνουν έμφαση σε τρία κρίσιμα στοιχεία: Τη (μεγαλύτερη) διαφάνεια και εντιμότητα της διακυβέρνησης, την έμφαση στο αποτέλεσμα και την προνοητικότητα. Σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σημερινές κοινωνίες -και η δική μας- δεν είναι απλώς πρωτόγνωρα ή αποτέλεσμα απρόβλεπτων εξελίξεων. Κλιματική αλλαγή, γήρανση, υποταγή κάθε μέσο- και μακρο-πρόθεσμου οράματος στις σκοπιμότητες του «άμεσου», αδύναμη παραγωγικότητα και ρυθμοί μεγέθυνσης, περιοδικές διεθνείς νομισματικές κρίσεις (1998, 2000, 2007 κ.α.), σοβαροί τριγμοί σε περισσότερες κοινωνίες (Brexit, Γερμανία, Γαλλία, ΗΠΑ, Ν. Κορέα, Νότια Ευρώπη, κ.α.) είναι αποτέλεσμα επιλογών που προηγήθηκαν, για τις οποίες η «προνοητικότητα» αποτέλεσε μια αδιάφορη παράμετρο.

Προνοητικότητα στις πολιτικές, στην οικονομία, στις κοινωνικές λειτουργίες και αντιλήψεις προϋποθέτει μια οργανωμένη παρέμβαση και αλλαγή κουλτούρας, που θα αλλάξουν «ό,τι πρέπει να αλλάξει» στο «υπόδειγμα διακυβέρνησης». Το ίδιο το Σύνταγμα δεν μπορεί να αποτελεί μνημείο ξεπερασμένων πραγματικοτήτων. Η εμπειρία μας επίσης δεν προσφέρεται για αυτοθαυμασμούς. Πόση προνοητικότητα δείξαμε απέναντι στον εαυτό μας τον ίδιο, προκειμένου να μην φτάσουμε στην κρίση ή, αφού φτάσαμε, για να την ξεπεράσουμε, όπως άλλες χώρες; Τι κάνουμε σήμερα απέναντι στα μεγάλα προβλήματα του αύριο; Πόση προνοητικότητα ή απρονοησία υποδηλώνει η σταδιακή, αλλά συστηματική, επιστροφή μας σε τρόπους λειτουργίας της περιόδου πριν το 2009; Πόση αντίθεση και αντίφαση υπάρχει στο να αναφερόμαστε στην απρονοησία άλλων, αλλά να αποσιωπάμε τη δική μας;

Οι αρνητικές συνέπειες της απρονοησίας σε πολλά ζητήματα είναι πλέον πολύ σοβαρές. Το χειρότερο είναι, ότι αυτή η ραγδαία διόγκωση των συνεπειών της απρονοησίας ωθεί προς πολιτικές που χαρακτηρίζονται από ακόμα μεγαλύτερη απρονοησία. Κάτω από τις κοινωνικές ή και επιχειρηματικές αντιδράσεις, ΗΠΑ και Ευρώπη αποδυναμώνουν τις πολιτικές τους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, οι περιορισμοί στα ορυκτά καύσιμα χαλαρώνουν, οι ισχυρές χώρες περιορίζουν τη χρηματοδοτική στήριξη των αδύναμων χωρών για πολιτικές που θα συμβάλλον στην άμβλυνση της κλιματικής κρίσης. Φτάσαμε σε σημείο που να θεωρείται, ότι «πλέον μόνο η Κίνα μπορεί να ηγηθεί παγκόσμια για την κλιματική αλλαγή» (Adam Tooze).

Απέναντι σε τόσο μεγάλες αλλαγές, ο ρόλος της διακυβέρνησης και του κράτους αποκτά μεγαλύτερη σημασία, χωρίς αυτό να σημαίνει επιστροφή στον καταστροφικό κρατικισμό παλαιότερων εποχών και άλλοθι για κρατικές δαπάνες που συνδέονται με σπατάλη, διαφθορά ή πολιτική ιδιοτέλεια. Η ανάγκη για ένα νέο υπόδειγμα διακυβέρνησης σημαίνει ανάγκη για ένα κράτος που θα παρεμβαίνει για να ενισχύσει την ανθεκτικότητα της οικονομίας και των θεσμών, τη λειτουργία της δημόσιας ζωής, ώστε να μας προφυλάξει από δυσβάστακτες συνέπειες, μια επώδυνη μορφή των οποίων γνωρίσαμε στο πρόσφατο παρελθόν.

(Ο Τάσος Γιαννίτσης είναι Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, π. υπουργός- Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από το Κ-Report)

#ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ #ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ