Γιώργος Παπακωνσταντίνου: Απαιτούνται συγκρούσεις με συμφέροντα και πολιτικές που θα αφουγκράζονται τις ανάγκες των πολιτών

06:41 24/2/2025 - Πηγή: Dikaiologitika

Με αφορμή την αυριανή παρουσίαση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ( Τρίτη 25 Φεβρουαρίου στις 19:00), του νέου του βιβλίου, «Οι νέοι κανόνες του παιχνιδιού – Παγκόσμια διακυβέρνηση για έναν νέο κόσμο», το οποίο συνυπογράφει με τον Jean Pisani-Ferry, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου μας μίλησε για την κρίση συνεργασίας που διαπερνά το διεθνές σύστημα.

Σε μια εποχή

που η παγκοσμιοποίηση χάνει έδαφος, οι διεθνείς θεσμοί αποδυναμώνονται και οι γεωπολιτικές ισορροπίες μεταβάλλονται ραγδαία, ο πρώην υπουργός Οικονομικών, Γιώργος Παπακωνσταντίνου, μιλά στο Dnews.gr και στον Θανάση Κουκάκη για τις προκλήσεις της παγκόσμιας διακυβέρνησης, τις αδυναμίες του ευρωπαϊκού οικονομικού μοντέλου και τις δομικές παθογένειες της ελληνικής οικονομίας. Με αφορμή την αυριανή παρουσίαση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ( Τρίτη 25 Φεβρουαρίου στις 19:00), του νέου του βιβλίου, «Οι νέοι κανόνες του παιχνιδιού – Παγκόσμια διακυβέρνηση για έναν νέο κόσμο», το οποίο συνυπογράφει με τον Jean Pisani-Ferry, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου μας μίλησε για την κρίση συνεργασίας που διαπερνά το διεθνές σύστημα, τη στιγμή που οι παγκόσμιες προκλήσεις – από την κλιματική αλλαγή μέχρι τη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης – απαιτούν ακριβώς το αντίθετο: συλλογική δράση και νέες μορφές διεθνούς διακυβέρνησης. Όπως επισημαίνει, «ίσως ποτέ άλλοτε οι κανόνες παγκόσμιας διακυβέρνησης δεν ήταν τόσο αδύναμοι, ούτε η γεωπολιτική τόσο εύθραυστη», προειδοποιώντας ότι αν οι κυβερνήσεις δεν γεφυρώσουν αυτό το χάσμα, «θα διολισθήσουμε σε έναν κόσμο που λειτουργεί συναλλακτικά και μόνο, με βασικό γνώμονα το δίκαιο του ισχυρότερου».

Αναφερόμενος στην ευρωπαϊκή οικονομία, αναγνωρίζει ότι η ΕΕ είναι υπερβολικά ρυθμιστική αλλά ανεπαρκής στην προώθηση της καινοτομίας, ενώ επισημαίνει πως η μεγαλύτερη αδυναμία της είναι η έλλειψη μιας ενιαίας αγοράς κεφαλαίων που να επιτρέπει τη χρηματοδότηση νέων ιδεών. Υπογραμμίζει, επίσης, πως η απορρύθμιση που προωθείται από τις ΗΠΑ αποτελεί σοβαρή απειλή για την ΕΕ, αν δεν γίνει με ισορροπημένο τρόπο, διατηρώντας κρίσιμες ρυθμίσεις για την προστασία των καταναλωτών και των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Η συζήτηση περνά αναπόφευκτα στις γεωπολιτικές εξελίξεις και στην πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ στο Ουκρανικό, την οποία χαρακτηρίζει «σοκ» για την Ευρώπη. Οι μονομερείς κινήσεις των ΗΠΑ, η αμφισβήτηση των διεθνών θεσμών και η παράκαμψη της ΕΕ δημιουργούν ένα νέο τοπίο, στο οποίο η Ένωση οφείλει να προσαρμοστεί άμεσα. Ο Παπακωνσταντίνου θεωρεί αναπόφευκτη την εμβάθυνση της κοινής αμυντικής πολιτικής, εκτιμώντας πως «το αμέσως προσεχές διάστημα θα δούμε ήδη αποφάσεις για κοινό ευρωπαϊκό δανεισμό που θα διευκολύνει αυτήν την κατεύθυνση», επιτρέποντας στην Ευρώπη να αποκτήσει μεγαλύτερη στρατηγική αυτονομία.

Στην ελληνική οικονομία, βλέπει μια ανησυχητική στασιμότητα όσον αφορά τη μετάβαση σε ένα σύγχρονο παραγωγικό μοντέλο. Αν και αναγνωρίζει τη δυναμική ορισμένων εξωστρεφών επιχειρήσεων, τονίζει ότι οι επενδύσεις που γίνονται σήμερα – κυρίως στο real estate και μέσω κερδοσκοπικών funds – δεν οδηγούν σε ουσιαστική ανάπτυξη. Η εξάρτηση της χώρας από τέτοιου είδους επενδύσεις, όπως σημειώνει, δεν μετασχηματίζει την οικονομία και δεν αυξάνει την παραγωγικότητα, κάτι που αποτυπώνεται στον χαμηλό μεσοπρόθεσμο ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 1-1,5%. Κλείνοντας, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου αναφέρεται στην αυξανόμενη κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στους θεσμούς και την ενίσχυση του αντισυστημικού λόγου. Υπογραμμίζει ότι η πολιτική δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο σε αριθμούς και ψυχρή λογική, αλλά πρέπει να απαντά και στο συναίσθημα, προτείνοντας τολμηρές, εφαρμόσιμες λύσεις που αγγίζουν την καθημερινότητα των πολιτών. «Όταν οι άνθρωποι αισθάνονται αποκλεισμένοι από την ανάπτυξη και τις πολιτικές αποφάσεις, γίνονται ευάλωτοι στον αντισυστημικό λόγο», σημειώνει, υποστηρίζοντας πως η λύση δεν είναι μόνο περισσότερη ανάπτυξη, αλλά και μια πολιτική που να κάνει τους πολίτες να νιώθουν ότι τους αφορά πραγματικά.

Ερώτηση: Κύριε Παπακωνσταντίνου, στο βιβλίο σας με τον Jean Pisani-Ferry «Οι νέοι κανόνες του παιχνιδιού – Παγκόσμια διακυβέρνηση για έναν νέο κόσμο», προτείνετε μια νέα ατζέντα για την παγκόσμια διακυβέρνηση. Ωστόσο, ζούμε σε μια εποχή όπου η παγκοσμιοποίηση υποχωρεί, ενώ χώρες που στο παρελθόν πρωταγωνίστησαν σε αυτή, όπως οι ΗΠΑ, πλέον υιοθετούν μια αμιγώς ομφαλοσκοπική φάση. Σε αυτό το πλαίσιο, πόσο ρεαλιστικός είναι ο συντονισμός σε παγκόσμιο επίπεδο; Υπάρχει σήμερα το ελάχιστο επίπεδο συναίνεσης που απαιτείται για συλλογική δράση;

Απάντηση: Ακριβώς εκεί βρίσκεται το πρόβλημα. Ίσως ποτέ άλλοτε οι κανόνες παγκόσμιας διακυβέρνησης δεν ήταν τόσο αδύναμοι, οι θεσμοί τόσο απαξιωμένοι, η γεωπολιτική τόσο εύθραυστη, η πολιτική τόσο εχθρική προς την ανάληψη συλλογικής δράσης που να μπορεί να υποστηρίξει τα παγκόσμια δημόσια αγαθά και τις βασικές αρχές στις οποίες έχει θεμελιωθεί η οικονομική αλληλεξάρτηση. Αλλά την ίδια στιγμή ποτέ άλλοτε το διακύβευμα δεν ήταν τόσο μεγάλο. Από την κλιματική αλλαγή και την παγκόσμια υγεία έως τη διακυβέρνηση της τεχνητής νοημοσύνης, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, το διεθνές εμπόριο και τη μετανάστευση, το μέγεθος των προκλήσεων απαιτεί μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια και η ίδια η φύση των προβλημάτων απαιτεί συντονισμένη διεθνή δράση. Συνεπώς ακόμα και αν οι συνθήκες δεν το ευνοούν, είναι κρίσιμο να βρούμε τρόπο να καλύψουμε αυτό το χάσμα μεταξύ της δύσκολης πραγματικότητας και των απαιτήσεων για συντονισμένη δράση. Χωρίς υπερβολή, είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Αν αποτύχουμε, θα διολισθήσουμε σε έναν κόσμο που λειτουργεί χωρίς αρχές, συναλλακτικά και μόνο, με βασικό γνώμονα το δίκαιο του ισχυρότερου.

Ερώτηση: Το τελευταίο διάστημα, ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, έχει τοποθετηθεί επανειλημμένα υπέρ της ανάγκης αναμόρφωσης του παραγωγικού μοντέλου της ΕΕ, με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μεταξύ άλλων, επισημαίνει την ανάγκη περιορισμού της υπερβολικής γραφειοκρατίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς και την αναθεώρηση αυστηρών ρυθμιστικών πλαισίων που, όπως υποστηρίζει, επιβαρύνουν την ανάπτυξη σε πολλούς τομείς. Πώς αξιολογείτε αυτή την πρωτοβουλία; Σε ποιο βαθμό το βιβλίο σας συμβάλλει στη συζήτηση για τη βελτίωση του ευρωπαϊκού οικονομικού μοντέλου, δεδομένου ότι κουβαλάτε και την εμπειρία διαχείρισης της ελληνικής οικονομικής κρίσης;

Απάντηση: Τόσο ο Μάριο Ντράγκι όσο και ο Ενρίκο Λέττα στις εκθέσεις τους έχουν κάνει σημαντικές προτάσεις για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας και για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς. Είναι σαφές ότι στην Ευρώπη είμαστε καλοί στη ρύθμιση αλλά λιγότερο καλοί στην καινοτομία. Δεν είμαστε στην αιχμή της ατζέντας των νέων τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη. Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συχνά ένα υπερβολικά αυστηρό πλαίσιο «πνίγει» τις νέες ιδέες. Υπό αυτή την έννοια, είναι θετική η πρόσφατη πρόθεση της ΕΕ να προχωρήσει σε απλοποίηση του ρυθμιστικού πλαισίου. Όμως προσοχή: δεν φταίει για όλα η γραφειοκρατία ή οι υπερβολικές ρυθμίσεις. Για παράδειγμα, για το γεγονός ότι πολλές νέες ιδέες βρίσκουν χρηματοδότηση στις ΗΠΑ και όχι στην ΕΕ, ευθύνεται πολύ περισσότερο η έλλειψη ολοκληρωμένης αγοράς κεφαλαίων στην Ευρώπη. Και ας μην ξεχνάμε ότι πολλές από τις ρυθμίσεις που υπάρχουν στις αγορές έχουν μπει για τους σωστούς λόγους: την προστασία του περιβάλλοντος ή των καταναλωτών για παράδειγμα. Σε μία συγκυρία όπου η νέα αμερικανική κυβέρνηση θα επιχειρήσει την πλήρη απορρύθμιση ευρωπαϊκών αγορών σε όφελος των αμερικανικών κολοσσών όπως αυτών που κυριαρχούν στις ψηφιακές πλατφόρμες, η ΕΕ θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική ως προς το ποιες ρυθμίσεις είναι υπερβολικές και πρέπει να φύγουν και ποιες άλλες πρέπει να παραμείνουν.

Ερώτηση: Η προσέγγιση του Ντόναλντ Τραμπ στην επίλυση του Ουκρανικού αναδεικνύει τα όρια των υφιστάμενων μηχανισμών παγκόσμιας διακυβέρνησης, οι οποίοι διαμορφώθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πλέον είτε αποδυναμώνονται είτε καθίστανται αναποτελεσματικοί. Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη εμφανίζεται αδύναμη να διαμορφώσει μια ενιαία στρατηγική απέναντι στις εξελίξεις. Θεωρείτε ότι η ύπαρξη μιας κοινής αμυντικής πολιτικής της ΕΕ θα ενίσχυε την ικανότητά της να αντιδρά με μεγαλύτερη συνοχή; Και αν ναι, πόσο ρεαλιστικό είναι αυτό να επιτευχθεί στο άμεσο μέλλον;

Απάντηση: Το σοκ για την Ευρώπη από τις πρώτες εβδομάδες της δεύτερης προεδρίας Τραμπ είναι τεράστιο. Περιμέναμε επίθεση σε θέματα δασμών ή πίεση για μεγαλύτερες ευρωπαϊκές δαπάνες και βρεθήκαμε μπροστά σε έναν καταιγισμό: αμφισβήτηση συνόρων και εδαφικής ακεραιότητας (Γροιλανδία), εθνοκάθαρση (Γάζα), ωμή προώθηση αμερικανικών συμφερόντων με σχεδόν γκανγκστερικό τρόπο (η πρόταση για εκχώρηση δικαιωμάτων στις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας), απευθείας διμερείς διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία αγνοώντας την Ουκρανία αλλά και την ΕΕ, και βέβαια μονομερείς αποφάσεις που στην ουσία κατεδαφίζουν το σύνολο των υφιστάμενων μηχανισμών παγκόσμιας διακυβέρνησης της μεταπολεμικής περιόδου. Μπροστά σε αυτή την ολομέτωπη επίθεση, η Ευρώπη πρέπει να βρει απαντήσεις. Δυστυχώς μετά τα εκλογές του Νοεμβρίου πιστέψαμε σε μία πιο «ήπια» δεύτερη τετραετία Τραμπ και τώρα τρέχουμε να προλάβουμε τις εξελίξεις. Σημαντικό και αναπόφευκτο μέρος αυτών των απαντήσεων θα πρέπει να είναι και η κοινή αμυντική πολιτική. Θεωρώ ότι το αμέσως προσεχές διάστημα θα δούμε ήδη αποφάσεις για κοινό ευρωπαϊκό δανεισμό που θα διευκολύνει αυτήν την κατεύθυνση.

Ερώτηση: Σε μια από τις τελευταίες τοποθετήσεις του, ο Κώστας Σημίτης είχε εκφράσει την άποψη ότι η οικονομική πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης έχει αποφέρει ασταθή αποτελέσματα, καθώς οι περισσότερες επενδύσεις αφορούν κυρίως τον τομέα του real estate και συμφωνίες κερδοσκοπικών funds. Μάλιστα, είχε επισημάνει ότι πολλά από αυτά τα funds χρηματοδοτούνται μέσω δανείων από τις ελληνικές τράπεζες, γεγονός που, όπως είχε τονίσει, συνεπάγεται ότι εθνικά κεφάλαια αξιοποιούνται ώστε ξένοι επενδυτές να αποκτούν έλεγχο επί της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με τον Κώστα Σημίτη, αυτή η πρακτική δεν συνιστά πραγματική ξένη επένδυση, αλλά «κερδοσκοπικό οπορτουνισμό». Συμμερίζεστε αυτή την άποψη; Θεωρείτε ότι το ελληνικό παραγωγικό μοντέλο πάσχει από δομικές αδυναμίες και έλλειψη βάθους;

Απάντηση: Δεκαετίες τώρα μιλάμε για την αλλαγή του ελληνικού παραγωγικού μοντέλου… και αλλαγή δεν βλέπουμε. Προφανώς υπάρχουν σήμερα πολλές εξαιρετικά δυναμικές εξωστρεφείς επιχειρήσεις όπως και ένα «οικοσύστημα» νεοφυών επιχειρήσεων σε τεχνολογίες και τομείς αιχμής. Αλλά η συνολική δομή της οικονομίας παραμένει σε αναντιστοιχία με τις ανάγκες της εποχής και της διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Οι πολλές διαρθρωτικές αλλαγές που έγιναν την περίοδο της κρίσης δεν είχαν τελικά το βάθος και το εύρος που χρειαζόταν για να «γεννήσουν» μία νέα κρίσιμη μάζα επιχειρήσεων. Οι επενδύσεις που γίνονται σήμερα σε real estate ή οι εξαγορές πετυχημένων ελληνικών επιχειρήσεων – ακόμα και αυτές όταν είναι σημαντικές σε μέγεθος - είναι σημάδια ανάκαμψης της οικονομίας της χώρας και επενδυτικών ευκαιριών για ξένα funds αλλά δυστυχώς όχι μετασχηματισμού της οικονομίας μας και σημαντικής αύξησης της παραγωγικότητας. Απόδειξη ότι ο μεσο- και μακροπρόθεσμος δυνητικός ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας δεν ξεπερνά σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς το 1-1,5%. Το ζητούμενο των πολιτικών που θα προωθήσουν και θα επιταχύνουν αυτόν τον μετασχηματισμό παραμένει πάντα.

Ερώτηση: Πόσο εφικτή είναι η προώθηση προοδευτικών πολιτικών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της πλειοψηφίας, όταν οι θεσμοί έχουν απαξιωθεί στα μάτια των πολιτών και ο αντισυστημικός λόγος κερδίζει συνεχώς έδαφος; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την αποκατάσταση της χαμένης εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και κοινωνίας σε Ελλάδα και ΕΕ;

Απάντηση: Η πολιτική είναι συνδυασμός αποτελεσμάτων και αφηγήματος. Όσο ένα αυξανόμενο μέρος του πληθυσμού στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη αισθάνεται ότι η ανάπτυξη και οι κρατούσες πολιτικές δεν τον συμπεριλαμβάνουν, τόσο γίνεται ευάλωτο στον αντισυστημικό λόγο, ακόμα και όταν – αποδεδειγμένα – οι αντισυστημικές προτάσεις εάν εφαρμοστούν θα κάνουν τη ζωή του χειρότερη. Ο αντισυστημικός λόγος πείθει γιατί εντοπίζει εύκολους εχθρούς: την παγκοσμιοποίηση, τα ξένα συμφέροντα, τη μετανάστευση…Μια πειστική προοδευτική απάντηση συνεπώς είναι αναγκαίο να λειτουργήσει σε δύο επίπεδα. Χρειάζεται ριζοσπαστικές αλλά εφαρμόσιμες προτάσεις που βελτιώνουν τη ζωή των πιο ευάλωτων και της πλειοψηφίας, ακόμα και όταν έχουν πολιτικό κόστος, ακόμα και – ή ειδικά όταν – ενέχουν συγκρούσεις με συμφέροντα. Χρειάζεται όμως και ένα αφήγημα που να μιλά όχι μόνο στη λογική και με βάση τα στοιχεία, αλλά κυρίως στο συναίσθημα και στην ανάγκη των πολιτών να ακουστούν και να αισθανθούν ότι η πολιτική αφορά αυτούς και όχι τους πολιτικούς.

#ΓΙΩΡΓΟΣ_ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ #ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ