Οι ψηφιακές τεχνολογίες απειλούν τα ανθρώπινα δικαιώματα των ηλικιωμένων;

10:49 4/7/2022 - Πηγή: Dikaiologitika

Η ψηφιακή τεχνολογία που χρησιμοποιείται για τη βελτίωση της φροντίδας και της ζωής των ηλικιωμένων θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματά τους, σύμφωνα με νέα έρευνα.

Στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας, μια σειρά από νέες και αναδυόμενες τεχνολογίες αξιοποιούνται από ηλικιωμένους ανθρώπους και τις οικογένειές τους και από κρατικούς και ανεξάρτητους παρόχους φροντίδας για διαφορετικούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων της υποβοηθούμενης διαβίωσης, της παρακολούθησης της υγείας και της ευημερίας, της

παροχής συντροφικότητας ή της αύξησης της αλληλεπίδρασης με φίλους και συγγενείς, της εκτέλεσης οικιακών εργασιών, της τόνωσης της μακροπρόθεσμης μνήμης με υπενθυμίσεις, της υποστήριξης της λήψης αποφάσεων από τους παρόχους φροντίδας, της ανίχνευσης του πόνου, κ.ά

Ωστόσο, ερευνητές από το University of Essex’s ESRC Human Rights, Big Data and Technology Project σε μια πρόσφατη έκθεσή τους με τίτλο: “A digital cage is still a cage”(ένα ψηφιακό κλουβί εξακολουθεί να είναι κλουβί) επισημαίνουν ότι ναι μεν οι ψηφιακές τεχνολογίες βελτιώνουν την κοινωνική φροντίδα, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να απειλούν τα ανθρώπινα δικαιώματα συμβάλλοντας στην απομάκρυνση και την απομόνωση των ηλικιωμένων από την ευρύτερη κοινότητα. Για αυτό χρειάζεται προσοχή και εντατικός έλεγχος.

Σύμφωνα με τους καθηγητές Lorna McGregor και Neil Crowther, η τεχνολογία μπορεί να θέσει σε σημαντικό κίνδυνο την ιδιωτικότητα και το δικαίωμα στην αυτονομία και να οδηγήσει σε «ιδρυματοποίηση» των ηλικιωμένων μέσα στα ίδια τους τα σπίτια. «Οι νέες και οι συνεχώς αναδυόμενες ψηφιακές τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογιών που λειτουργούν με τεχνητή νοημοσύνη, προσφέρουν πολλές ευκαιρίες για την προστασία και την προώθηση της υγείας και της ευημερίας μας καθώς μεγαλώνουμε, όπου και χρειαζόμαστε περισσότερη υποστήριξη. Αλλά χωρίς προσοχή και χωρίς καθορισμό των λόγων για τους οποίους χρησιμοποιούνται θα μπορούσαν να αναπαραγάγουν απαγορευτικές πρακτικές, όπως υπερβολικό έλεγχο, εξαναγκασμό ή γιατί όχι, ακόμη και βία εναντίον των ηλικιωμένων», λέει η καθηγήτρια Ανθρώπινων Δικαιωμάτων και Νομικής Lorna McGregor.

Απειλείται η ιδιωτικότητα;

Οι τεχνολογίες ενέχουν σημαντικούς κινδύνους για την ιδιωτικότητα, κάτι που είναι ιδιαίτερα σοβαρό δεδομένου ότι αναπτύσσονται σε όλους τους χώρους των σπιτιών, συμπεριλαμβανομένης της κρεβατοκάμαρας και του μπάνιου, όπου μπορούν να καταγράφουν, να επεξεργάζονται και να διαμοιράζονται δεδομένα σχετικά με τις πιο προσωπικές στιγμές της καθημερινής ζωής των ηλικιωμένων ατόμων. Αυτοί οι κίνδυνοι αυξάνονται καθώς οι τεχνολογίες γίνονται πιο εξελιγμένες και είναι σε θέση να αλληλεπιδρούν, για παράδειγμα, στο πλαίσιο ενός «έξυπνου» σπιτιού.

«Θεωρώ ότι η τεχνολογία απειλεί με την ίδια λογική που απειλεί και μια πέτρα. Με πέτρες μπορείς να χτίσεις σπίτι, με πέτρες μπορείς να αφαιρέσεις μια ζωή», σχολιάζει ο επικεφαλής του Εργαστηρίου Σχεδιασμού Ενσωματωμένων Συστημάτων και Εφαρμογών (ESDALAB) του τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών (ΗΜΜΥ) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Καθηγητής Νικόλαος Βώρος και συνεχίζει: «Το πρόβλημα δεν είναι η τεχνολογία αυτή καθ’ αυτή αλλά η ορθή χρήση της. Το μεγάλο ζητούμενο είναι ποιος καθορίζει την ορθή χρήση της τεχνολογίας και πως αυτή ελέγχεται ή εποπτεύεται. Κατά τη γνώμη μου είναι κυρίως θέμα θεσμικού πλαισίου. Πρέπει το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο να ενσωματώσει κανόνες και μηχανισμούς προστασίας για τα προσωπικά δεδομένα. Ήδη έχει γίνει αρχή με το GDPR. Οι τεχνολογίες υποβοήθησης ηλικιωμένων μπορούν να σώσουν ζωές, αλλά μπορούν παράλληλα να δημιουργήσουν προβλήματα αν δεν αξιοποιηθούν σωστά».

Το εργαστήριο του Καθηγητή Βώρου εδώ και χρόνια αναπτύσσει τεχνολογίες υποβοηθούμενης διαβίωσης στα πλαίσια ερευνητικών προγραμμάτων (όπως τα: http://www.radio-project.eu, https://planv-project.gr ή https://equal.tobea.gr). Ο ίδιος εξηγεί πως οι τεχνολογικές δράσεις του εργαστηρίου του είναι πλήρως συμβατές με τους κανόνες και τις κατευθύνσεις που υπαγορεύει το θεσμικό πλαίσιο του GDPR. Για παράδειγμα τα δεδομένα κρυπτογραφούνται, δεν διατίθενται προς επεξεργασία σε τρίτους χωρίς τη ρητή συναίνεση των εμπλεκομένων, ενώ η πρόσβαση σε αυτά ελέγχεται με φυσικό τρόπο (με βιομετρικά χαρακτηριστικά στους servers) αλλά και ψηφιακά. Επίσης, η χρήση οποιασδήποτε μορφής τεχνολογίας απαγορεύεται σε περιοχές όπως το μπάνιο. «Το εργαστήριο έχει αναπτύξει τεχνολογία η οποία σε περίπτωση προβλήματος απλά αναφέρει το γεγονός (π.χ. πτώση ηλικιωμένου), δηλαδή η εικόνα δεν καταγράφεται πουθενά (άρα δεν μπορεί να ανακτηθεί ή να αποσταλεί κάπου) απλά χρησιμοποιείται για τη λήψη της απόφασης και … χάνεται». Σύμφωνα με τον Έλληνα επιστήμονα, όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν την ανάπτυξη «ευφυών» συσκευών που θα μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις στο σημείο που παράγεται η πληροφορία, χωρίς αυτή να χρειάζεται να καταγραφεί ή να αποσταλεί κάπου. Αυτό βεβαίως έχει σχέση με το είδος της υπηρεσίας που αναπτύσσεται.

Κίνδυνος ιδρυματοποίησης ατόμων

Σύμφωνα με την έρευνα των Βρετανών, στην πιο ακραία κατάσταση, η χρήση τεχνολογιών θα μπορούσε να αποκτήσει τα χειρότερα χαρακτηριστικά της ιδρυματικής περίθαλψης των ηλικιωμένων αντί να διευκολύνει την ανεξάρτητη διαβίωση και την ένταξή τους στην κοινότητα. Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ζουν σε ένα επιβεβλημένο καθεστώς καθημερινής διαβίωσης είτε προγραμματισμένο, είτε εξελισσόμενο μέσω μηχανικής μάθησης, που περιορίζει τις επιλογές τους και συνεπάγεται καταναγκασμό.

Για παράδειγμα, θα μπορούσε να περιλαμβάνει τεχνολογίες που προγραμματίζονται να κλειδώνουν τις πόρτες όταν ένα ηλικιωμένο άτομο επιχειρήσει να φύγει από το σπίτι του μόνο του ή σε απρογραμμάτιστη ώρα, ενδεχομένως, επιβάλλοντάς του περιορισμούς στην ελευθερία κινήσεών ή ακόμη και de facto μορφές στέρησης της ελευθερίας, μέσω τεχνο-περιορισμών. Όταν ένα ηλικιωμένο άτομο που ζει στην κοινότητα δεν μπορεί να βγει ελεύθερα από το σπίτι του χωρίς άδεια και στενή επίβλεψη τότε υπάρχει πρόβλημα, παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες διαβίωσής του είναι ρυθμιζόμενες για να κάνουν την καθημερινότητά του άνετη και όσο ευχάριστη κι αν γίνεται. Το «χρυσό» κλουβί είναι πάντα κλουβί!

Υπάρχει όμως και άλλη μια πτυχή που θίγεται μέσα στην έκθεση. Η παροχή φροντίδας που υπόκεινται σε διαχείριση και παρακολούθηση από αυτές τις τεχνολογίες, εμβαθύνει σε μοντέλα «χρόνου και καθήκοντος» στερώντας την ευκαιρία στους οικείους να υποστηρίζουν και να φροντίζουν τους ηλικιωμένους με ενσυναίσθηση. Επίσης, οι τεχνολογίες μπορεί να υποκαθιστούν τη λήψη αποφάσεων καταργώντας στα άτομα με γνωστικές δυσλειτουργίες τα νομικά τους δικαιώματα και την αυτονομία. Λαμβάνοντας για παράδειγμα αποφάσεις χωρίς ουσιαστική συναίνεση ή τη συμβολή ηλικιωμένων, η τεχνολογία «εφαρμόζεται» σε αυτούς και όχι για αυτούς.

Δυο πιθανά μελλοντικά σενάρια

Ως αποτέλεσμα αυτών των ανησυχιών, η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν δύο πιθανά μελλοντικά σενάρια. Το ένα είναι ένα μέλλον με χρήση όλο και πιο απομακρυσμένων και αυτοματοποιημένων υπηρεσιών που επιφέρουν κόστος σε κάθε επίπεδο. Το άλλο είναι ένα μέλλον στο οποίο αυτές οι τεχνολογίες γίνονται εργαλεία για την επίτευξη των καλύτερων συνθηκών για τη μετέπειτα ζωή μας, με βάση τα δικαιώματα, την αυτονομία, την αξιοπρέπεια και την κοινωνική διασύνδεση.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς της έκθεσης, εάν ληφθούν υπόψη τα ευρήματα και οι συστάσεις τους για ένα πλαίσιο προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι ψηφιακές τεχνολογίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην υποστήριξη και πραγματικά στην ανεξάρτητη διαβίωση των ηλικιωμένων. Ουσιαστικά οι ερευνητές θέτουν το ζήτημα της ηθικής χρήσης της τεχνολογίας και κυρίως της τεχνητής νοημοσύνης.

«Το να κάνουμε τις συσκευές πιο ευφυείς προϋποθέτει τη χρήση τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης είτε στη συσκευή είτε κοντά στη συσκευή. Και τα δύο συνιστούν τεχνολογικές προκλήσεις λόγω του γεγονότος ότι οι αισθητήρες που χρησιμοποιούνται συνήθως έχουν περιορισμένες δυνατότητες επεξεργασίας. Ένα άλλο θέμα είναι το πως οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να ενσωματώσουν κανόνες σχετικούς με την ηθική χρήση των τεχνολογιών στο πεδίο εφαρμογής τους. Το τελευταίο είναι ένα νέο πεδίο που αξίζει να μελετηθεί περαιτέρω», καταλήγει ο Καθ. Βώρος

#ΨΗΦΙΑΚΕΣ_ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ #ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΙ #ΕΡΕΥΝΑ