Παγκόσμιες αλλαγές και ελληνική στασιμότητα

07:00 8/1/2025 - Πηγή: Dikaiologitika

Οι ανταγωνισμοί έχουν φτάσει σε σημείο σύγκρουσης ακόμη και στην Ευρώπη και εγκυμονούν κινδύνους σε πολλά περιφερειακά σημεία. Ο οικονομικός πόλεμος και οι κυρώσεις που τον συνοδεύουν είναι ιστορικά προάγγελος παγκόσμιας κρίσης.

Οι δηλώσεις Τράμπ για αγορά της Γροιλανδίας, απόκτηση εκ νέου της διώρυγας του Παναμά, πίεση στο Μεξικό για το μεταναστευτικό, αύξηση φόρων όχι μόνο για τα κινεζικά προϊόντα αλλά και γι αυτά φιλικών χωρών όπως οι ευρωπαϊκές και ο Καναδάς, προμηνύουν μια επιστροφή σε πολιτικές προστατευτισμού και φαινόμενα γενικότερης κρίσης.

Από την άλλη πλευρά την ασιατική

δίνεται μάχη για να κερδηθούν οι μακρινές αγορές αλλά και οι χώρες που βρίσκονται στον περίγυρο της Ρωσίας (Γεωργία, Μολδαβία, Καύκασος) και της Κίνας (κεντρική Ασία, Ειρηνικός). Ακόμη και η Αφρική όπου η παρουσία της Γαλλίας και της Αμερικής νότια του Σαχέλ έχει μειωθεί σημαντικά.

Οι στρατιωτικές ασκήσεις του ΝΑΤΟ στον Αρκτικό κύκλο και η βούληση απόκτησης της Γροιλανδίας από την νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ, δείχνουν ένα νέο στρατηγικό προσανατολισμό. Η μέχρι τώρα ξεχασμένη Γροιλανδία βρίσκεται κατά τα 2/3 στον Αρκτικό κύκλο, όπου περνούν νέοι σύντομοι δρόμοι εμπορίου, έχει μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου και σπάνιων γαιών, τα οποία με το λιώσιμο των πάγων, σε λίγα χρόνια θα μπορούν να γίνουν εκμεταλλεύσιμα. Ακόμη και η δήλωση του πρωθυπουργού της Γροιλανδίας για ανεξαρτησία από την Δανία, βάζει σε υποψίες ότι το παιγνίδι έχει χοντρύνει και δεν διακρίνει «εχθρούς» και «φίλους».

Οι πολιτικές αυτές δείχνουν μια επιθετικότητα για να κερδηθούν κράτη, να ελεγχθεί η παγκόσμια οικονομία και να περιορισθεί ο ρόλος των λαών κι η όποια αυτονομία αυτοί ακόμη διαθέτουν.

Η αντιπαράθεση πλέον έχει μορφή «εδαφικού» ιμπεριαλισμού εναντίον οικονομικού ιμπεριαλισμού. Θυμίζει κάπως την εποχή της αποικιοκρατίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Ξέρουμε βέβαια τι ακολούθησε.

Οι νέοι πόλεμοι

Τις διαφορές μέχρι τώρα πλήρωναν οι περιφέρειες και οι μικροί. Ο κύκλος μείωσης των κερδών κλείνει. Ήρθε η ώρα να πληρώσουν και οι ευρωπαϊκοί λαοί, που ως τώρα είχαν σταθερότητα, κοινωνικό κράτος και επαρκή μισθό. Το νέο μήνυμα είναι «κόψτε τις παροχές, αγοράστε όπλα και ενέργεια».

Ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ γράφει στα social media ότι η «χρυσή εποχή» των εσόδων για την Αμερική ήταν την περίοδο 1870-1914 όταν υπήρχαν μεγάλες κυρώσεις για τα εισαγόμενα προϊόντα. Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε για όλο τον κόσμο της belle epoque. Προαναγγέλλει επιστροφή σε αυτή την εποχή. Ξέχασε να μας πει τι συνέβη μετά.

Ο ψυχρός πόλεμος άφησε ένα σταθερό επίπεδο ζωής γιατί απαιτούσε κοινωνική συνοχή. Ο θερμός πόλεμος είναι ολοκληρωτικός. Εχθρός είναι ο οικονομικός αντίπαλος και όσοι τον στηρίζουν. Η ένταση έγινε εμφανής με στρατηγικά και οικονομικά δόγματα και τεράστιους στρατιωτικούς προϋπολογισμούς. Συνεχίζει τώρα με την διεκδίκηση των «περασμάτων» (chokepoints), των θαλάσσιων οδών μεταφοράς εμπορευμάτων και των ζωτικών χώρων. Όταν πλησιάσει επικίνδυνα κάποιος αντίπαλος γίνεται ολοκληρωτικός πόλεμος τύπου Ουκρανίας. Σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει πλέον μέτωπο και μετόπισθεν. Η αντιπαράθεση γίνεται στη λογική «όλα ή τίποτα».

Οι μικροί παίχτες

Η παγκοσμιοποίηση ξύπνησε και τους «μικρούς» που βρίσκονται σε στρατηγικές θέσεις. Για παράδειγμα οι Χούτις της Υεμένης, με μικρό κόστος έχουν κάνει μεγάλη ζημιά στα οικονομικά συμφέροντα της Δύσης και προκάλεσαν μεγαλύτερη ανασφάλεια στο Ισραήλ.

Οι κίνδυνοι για τα πλοία αυξήθηκαν. Από τον Οκτώβριο του 2023 μέχρι τον Οκτώβριο του 2024 έγιναν 130 επιθέσεις (μια κάθε τρείς μέρες) με φτηνά drones των 2.000 δολαρίων και πυραύλους των 5-10.000 δολ. Οι ΗΠΑ ξόδεψαν μέχρι τώρα ένα (1) δις δολ. για παρουσία πλοίων και αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Στο ισραηλινό λιμάνι Ειλάτ έχουν προκληθεί τεράστιες ζημιές. Οι πύραυλοι των Χούτις φτάνουν μέχρι το Τελ-Αβιβ.

Από την Ερυθρά Θάλασσα περνούσε το 12-15% του παγκόσμιου εμπορίου. Τώρα μειώθηκε κατά 56%. Ο περίπλους της Αφρικής από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας κοστίζει 2,1 εκατομμύρια δολ. Τριπλάσιο κόστος και δυο εβδομάδες παραπάνω σε χρόνο, σε σχέση με το Σουέζ.

Σε διάστημα ενός χρόνου η κίνηση μέσω Σουέζ μειώθηκε κατά 6.600 πλοία που κινήθηκαν γύρω από την Αφρική για να αποφύγουν τις επικίνδυνες περιοχές.

Το συνολικό κόστος από τους κινδύνους της Υεμένης στο παγκόσμιο εμπόριο έφτασε το ένα (1) τρις δολ.

Η Ερυθρά Θάλασσα είναι για την Ευρώπη ότι ο Παναμάς για τις ΗΠΑ ενώ διατηρεί τον ρόλο της για το ιρανικό πετρέλαιο που πηγαίνει στην Κίνα.

Οι νέοι δρόμοι του εμπορίου

Στον βορρά η κλιματική αλλαγή επιτρέπει πλέον τον δρόμο μέσω του Αρκτικού κύκλου που τον χρησιμοποιεί κύρια η Ρωσία για μεταφορά φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Κίνα.

Στην Ασία υπάρχουν ή αναπτύσσονται διάφοροι δρόμοι που προσπαθούν να διατηρήσουν την ορμή της ασιατικής παραγωγικότητας και συγχρόνως να είναι οικονομικότεροι. Τέτοιοι είναι:

· Ο δρόμος του INSTC – International North-South Transport Corridor, ο οποίος θα μεταφέρει εμπορεύματα από την Ινδία στο Ιράν, Αζερμπαϊτζάν, Ρωσία, Ευρώπη και θα είναι 30% φτηνότερος και 40% συντομότερος από τον αντίστοιχο του Σουέζ. Ο δρόμος τεχνικά έχει κατασκευαστεί αλλά υπάρχουν πολιτικά προβλήματα επειδή ευνοούνται οι χώρες στις οποίες έχουν επιβληθεί αμερικανικές κυρώσεις.

· Ο τουρκο-ιρακινός δρόμος Ανάπτυξης (Development Road) κατά τα πρότυπα του παλαιού σιδηροδρόμου Βερολίνου-Βαγδάτης, ο οποίος βρίσκεται ακόμη στα σχέδια.

· Ο δρόμος μεταφοράς εμπορευμάτων από την Κίνα στην Ευρώπη μέσω της Κασπίας, γνωστός σαν Middle Corridor, έχει ενεργοποιηθεί από το 2017. Τώρα όμως αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον μετά την υποβάθμιση του Northern Corridor που περνάει από την Ρωσία. Ξεκινάει από την Κίνα, Καζακστάν, Κασπία-Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Τουρκία-Ευρώπη. Ο δρόμος αυτός ευνοείται από την Δύση αλλά προσκρούει στην έλλειψη υποδομών στο έδαφος της Ε.Ε. Έτσι μετά την Τουρκία δεν ακολουθείται ο δρόμος μέσω Ελλάδος αλλά οι μεταφορές γίνονται με πλοία προς Ρουμανία ή προς νότια Ευρώπη. Ποιοι επωφελούνται από την έλλειψη χερσαίων και σιδηροδρομικών μεταφορών στον ελληνικό χώρο είναι φανερό. Το ταξίδι από Κίνα-Ευρώπη μέσω του διαδρόμου αυτού διαρκεί 12 ημέρες ενώ μέσω Ρωσίας 19 μέρες και το θαλάσσιο 30 μέρες.

· Μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ ξεκίνησαν εκ νέου συζητήσεις της Ε.Ε. με τις Αραβικές χώρες για δημιουργία του Ινδικού δρόμου (India-Middle East-Europe Economic Corridor) που φιλοδοξεί να περιορίσει τον κινεζικό Belt and Road.

Παράλληλα, ολοκληρώθηκε τον Δεκ. 2024 ο αγωγός μήκους 5.000 χλμ που θα μεταφέρει το ρωσικό φυσικό αέριο από την Σιβηρία στην Κίνα. Η Ρωσία θα χάσει από την ευρωπαϊκή αγορά, θα κερδίσει από την κινεζική.

Ο δυτικός κόσμος έχει να επιλέξει ανάμεσα σε προϊόντα από όχι και τόσο φιλικές ασιατικές χώρες που θα έρχονται από σύντομους δρόμους, με μικρό κόστος και σε προϊόντα φιλικών χωρών που θα έρχονται από ασφαλείς δρόμους, με μεγάλο κόστος.

Κανονιοφόροι vs δρόμοι εμπορίου

Η παραγωγική «επίθεση» της Κίνας, των BRICS και των χωρών του Παγκόσμιου Νότου, φαίνεται ότι δεν μπορεί να αναχαιτισθεί από την πολιτική των κανονιοφόρων της Δύσης. Ακόμη και στην περίπτωση που τα όρια στενέψουν και η περικύκλωση γίνει πολύ ασφυκτική, υπάρχει η περίπτωση αντίδρασης τύπου εισβολής στην Ουκρανία, με τα γνωστά αποτελέσματα. Αντιδράσεις μικρότερης μορφής βλέπουμε ήδη στην Γεωργία, Μολδαβία και Ρουμανία. Οι διαδοχικές επεκτάσεις του ΝΑΤΟ, παρά τα συμφωνηθέντα το 1991(ούτε μια ίντσα ανατολικότερα), δεν μπορούν να συνεχίζονται επ’ άπειρον χωρίς αντιδράσεις.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο SIPRI οι 41 αμερικανικές πολεμικές βιομηχανίες είχαν κέρδη το 2023 317 δις δολ. ενώ οι 27 ευρωπαϊκές είχαν κέρδη 133 δις δολ. (εξαιρουμένης της Ρωσίας), της Ρωσίας 25,5 δις, της Κίνας 103 δις και της Τουρκίας 6 δις δολ.

Παρά τους υπέρογκους εξοπλισμούς οι κυρίαρχες χώρες δεν μπόρεσαν να καταβάλουν αντιπάλους με λιγοστές δυνατότητες όπως οι Χούτις της Υεμένης, για την καταστολή των οποίων μόνο οι Αμερικανοί ξόδεψαν ένα (1) δις. Απόδειξη ότι δεν έχουν αποτέλεσμα πάντοτε τα πολλά και μεγάλα εξοπλιστικά. Είναι σαν να κυνηγάς κουνούπια με πυροβόλα.

Το ίδιο οι αμυντικές συμφωνίες όπως μεταξύ της Ιαπωνίας και ΗΠΑ που περιγράφηκε στα «Παιγνίδια Εξουσίας» του Dnews.gr, με βάση την οποία η Ιαπωνία θα ξοδέψει για πρώτη φορά 8 τρισεκατομμύρια γιεν (53,7 δις ευρώ) και η αντίστοιχη συμφωνία ΗΠΑ-Φιλιππίνων, είναι αμφίβολο αν σταματήσουν την κινεζική οικονομική επέκταση στον Ειρηνικό και την στρατιωτική της ενίσχυση.

Η Αμερική έχει αεροναυτική υπεροχή αλλά η Κίνα είναι τεράστια χερσαία δύναμη και με την βοήθεια της Ρωσίας απλώνει αγωγούς, διαδρόμους και συνεργασίες στην κεντρική Ασία, δηλαδή «λεωφόρους εμπορίου» που δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν εύκολα. Το τζίνι έχει βγει για τα καλά από το μπουκάλι.

Οι αντοχές των κοινωνιών

Είναι αμφίβολο αν η Δύση και ειδικά η Ευρώπη θα μπορέσει να αντέξει βάζοντας τις γεωπολιτικές προτεραιότητες πάνω από το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών της. Ειδικά μετά την πίεση των ΗΠΑ για αγορά περισσότερης ενέργειας ενώ τα ευρωπαϊκά προϊόντα θα φορολογούνται πάνω από 10%.

Ήδη η Ακροδεξιά στην Γαλλία και Γερμανία υπόσχεται λιγότερη πειθαρχία στις αμερικανικές δεσμεύσεις και κερδίζει έδαφος στις παραγωγικές δυνάμεις (στους Ευρωπαίους βιομήχανους και στους εργαζόμενους).

Αντίθετα, η σοσιαλδημοκρατία ονειρεύεται μια «ισχυρή» Ευρώπη με «αυτόνομη» άμυνα και θυσιάζει την παραδοσιακή βιομηχανική της παραγωγή και την λαϊκή υποστήριξη. Χάνει και τα δυο στηρίγματα που είχε μέχρι τώρα.

Συνήθως κερδίζει αυτός που πληρώνει τοις μετρητοίς (Ακροδεξιά) και όχι με ακάλυπτες επιταγές (Σοσιαλδημοκρατία).

Το γιατί ο Έλον Μάσκ στηρίζει την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά θα φανεί αν είναι απλή ιδεολογική συμπάθεια με βάση πολιτιστικές φασιστικές εμμονές ή προωθεί συνειδητά την δημιουργία club των πλούσιων. Είτε προωθεί «κάστρο της λευκής φυλής» είτε «κάστρο των πλούσιων» είναι το ίδιο επικίνδυνο και στην ίδια κατεύθυνση. Για την ώρα χρησιμοποιεί τα «ελεύθερα» social media για να προωθήσει τη μισαλλοδοξία του.

Τα αποτελέσματα του ανταγωνισμού

Μπορεί οι δυτικές πλούσιες χώρες των G7, οι χώρες των «εχόντων», να έχουν οικονομίες που βασίζονται εδώ και 150 χρόνια στις εισαγωγές φτηνών πρώτων υλών και εργατικού δυναμικού από την Ασία και την Αφρική όμως δημιουργήθηκε ένα άλλο μπλοκ των BRICS+, οι χώρες των «μη εχόντων» μέχρι τώρα, που είναι πλούσιο σε πόρους και με εξαγωγικές δυνατότητες και που δεν έχουν διάθεση να ταΐζουν φτηνά τις πλούσιες χώρες για άλλα 150 χρόνια. Το νέο μπλοκ δεν είναι ούτε σοσιαλιστικό ούτε δημοκρατικό ούτε σταθερό στη σύνθεσή του. Απλά δημιουργεί πολυπολικότητα, ανταγωνιστική στη Δύση.

Οι ανταγωνισμοί αυτοί έχουν φτάσει σε σημείο σύγκρουσης ακόμη και στην Ευρώπη και εγκυμονούν κινδύνους σε πολλά περιφερειακά σημεία. Ο οικονομικός πόλεμος και οι κυρώσεις που τον συνοδεύουν είναι ιστορικά προάγγελος παγκόσμιας κρίσης.

Από το 1902 ο John Hobson στο πρωτοποριακό για την εποχή εκείνη βιβλίο του συσχέτιζε τον ιμπεριαλισμό με τον προστατευτισμό: «Ο ιμπεριαλισμός αποκηρύσσει το ελεύθερο εμπόριο και εδράζεται σε μια οικονομική βάση προστατευτισμού».

Την ηρεμία στον κόσμο δεν μπορεί να φέρει ούτε η αμερικανική επίδειξη στρατιωτικής πυγμής ούτε ο κατακλυσμός κινεζικών προϊόντων ούτε η ρωσική χρήση στρατιωτικής ισχύος.

Η γειτονιά κι εμείς

Λόγω της τεράστιας παγκόσμιας αναδιανομής οι χώρες που βρίσκονται σε κομβικές θέσεις αναζητούν κάποιο ρόλο. Η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε τις περιστάσεις, δεν εφάρμοσε τις κυρώσεις, απέκτησε ανταγωνιστική βιομηχανία, ενισχύεται σαν κόμβος αγωγών και διαδρόμων ενώ παρουσιάζεται σαν περιφερειακή δύναμη, η οποία αψηφά το διεθνές δίκαιο και χαράσσει παράνομες θαλάσσιες συμφωνίες, χωρίς αντιδράσεις.

Η δική μας χώρα βρίσκεται χωρίς παραγωγική δυνατότητα και παρότι έχει κομβική θέση δεν έχει ενταχθεί στους δρόμους του παγκόσμιου εμπορίου όπως θα μπορούσε με τον σημαντικό χερσαίο διάδρομο Middle Corridor που συνδέει την Κίνα με την Τουρκία και στη συνέχεια με πλοία (…) την Ευρώπη. Οι όποιες απορίες για την έλλειψη σοβαρού σιδηροδρομικού δικτύου που θα ενώνει την Αλεξανδρούπολη με την Θεσσαλονίκη και την Δυτική Ελλάδα, είναι εύλογες.

Εγκλωβισμένη οικονομικά από συμφωνίες τύπου Μάαστριχτ, που σχεδιάστηκαν για να εξυπηρετήσουν αποκλειστικά τα γερμανικά συμφέροντα, δεν μπορεί ή αδρανεί να συνδεθεί με εμπορικά συμφέροντα άλλων περιοχών και περιμένει την όποια βοήθεια από τα «Ταμεία» των Βρυξελλών.

Το κακό δεν είναι μόνο ότι η χώρα μας στερείται παραγωγικής βάσης. Το χειρότερο είναι ότι η σημερινή κυβέρνηση (ακόμη και σε αντίθεση με παλιότερες κυβερνήσεις της Δεξιάς) δεν έχει κεντρικό στόχο να αποκτήσει η χώρα παραγωγικότητα. Επιπλέον, μεγάλα συμφέροντα δεν ενδιαφέρονται, για δικούς τους λόγους, να δημιουργηθεί παραγωγική ανάπτυξη, με την έννοια που την ξέρουν σε όλο τον κόσμο.

Η κυβερνητική πολιτική προσπαθεί με τη βοήθεια των επικοινωνιακών μηχανισμών να καλύψει το κενό. Όμως το «ψέμα έχει κοντά πόδια» και υπάρχει περίπτωση να βρεθούμε κάτω όχι μόνο από στρατιωτική πίεση από την γείτονα χώρα αλλά και οικονομική. Μια πίεση που θα δημιουργήσει γεωπολιτικό κενό ασφάλειας που δεν θα μπορούν να καλύψουν τα όποια ακριβά όπλα προμηθεύεται, χωρίς διαφάνεια.

(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)

#ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ #ΝΤΟΝΑΛΝΤ_ΤΡΑΜΠ #ΕΥΡΩΠΗ