Τίποτα δεν είναι πια το ίδιο

09:21 1/3/2025 - Πηγή: Dikaiologitika

Μετά την Παρασκευή, τίποτα πια δεν είναι το ίδιο. Η κυβέρνηση –η σημερινή αλλά και όποια τη διαδεχθεί στο μέλλον– θα γνωρίζει πως η εξουσία της δεν είναι ασύδοτη, πως τα περιθώρια των επικοινωνιακών της ελιγμών δεν είναι απεριόριστα.

Η δικαιοσύνη θα ξέρει πως εκεί έξω υπάρχει μια κοινωνία που δεν στήνει λαϊκά δικαστήρια, αλλά αγωνιά και παρακολουθεί, απαιτεί ισότητα, διαφάνεια και θεσμούς που λειτουργούν.

Η 28η Φεβρουαρίου του 2025 είναι ήδη σταθμός στη σύγχρονη ιστορία. Το αδιανόητο πλήθος, οι εκατοντάδες χιλιάδες, ίσως και εκατομμύρια πολίτες που βρέθηκαν στους

δρόμους είναι αρκετό για να καταστήσει τη μέρα αυτή «γεγονός», με την έννοια που προσδίδουν στον όρο οι ιστορικοί: ένα συμβάν που τέμνει τον ιστορικό χρόνο και εμπεριέχει δυναμική που μπορεί να αλλάξει τον ρου της ιστορίας.

Τα Τέμπη και όσα ακολούθησαν είναι μια σύγχρονη εκδοχή της ελληνικής τραγωδίας. Που, όπως και στην αρχαιότητα, έτσι και σήμερα, συναρθρώνει το ανθρώπινο, το ηθικό και το πολιτικό: τον ανθρώπινο πόνο μπροστά στην απώλεια των αγαπημένων, το χρέος απέναντι στους αδικοχαμένους για απόδοση δικαιοσύνης και την –στην ουσία της πολιτική– σύγκρουση με την αλαζονεία της εξουσίας.

Αυτή η δεύτερη επέτειος ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένα μνημόσυνο, από μια τεράστια συμβολική αγκαλιά για τις 57 οικογένειες. Άλλωστε, και το ίδιο το τραύμα και το πένθος, όταν έχει βιωθεί, όπως εδώ, στον δημόσιο χώρο και από κοινού ως συλλογικό –«Ήταν όλοι τους παιδιά μας» έγραφε ένα πλακάτ μπροστά μου, όταν πια ανηφορίζαμε τη Βουλιαγμένης για να φύγουμε από το Σύνταγμα που είχαν πνίξει τα χημικά– έχει γίνει πολλές φορές στην παγκόσμια ιστορία κομμάτι των πολιτικών αγώνων. Από την κηδεία των θυμάτων της διαδήλωσης της 3ης Δεκεμβρίου 1944 στην Αθήνα και τις μανάδες των «εξαφανισμένων» από τη χούντα στην Αργεντινή, μέχρι τα θύματα των σύγχρονων γυναικοκτονιών και το κίνημα «Ni una menos» –κι αλήθεια, πόσο συγκλονιστική η παρουσία στη συγκέντρωση της μάνας της Κυριακής Γρίβα που δολοφονήθηκε μπροστά στο Α.Τ. Αγίων Αναργύρων, γιατί «το περιπολικό δεν είναι ταξί»!– και τους δολοφονημένους από την αστυνομική βία, όπως ο Αλέξης Γρηγορόπουλος, η μνήμη των νεκρών, η απαίτηση για αλήθεια και δικαιοσύνη για τον θάνατό τους γίνονται συχνά αντικείμενο πολιτικών και κοινωνικών αγώνων. Το «Δεν έχω οξυγόνο», οι τελευταίες λέξεις της νέας κοπέλας που έχασε τη ζωή της στα Τέμπη, είναι το δικό μας «I can’t breathe» του George Floyd.

Η συγκέντρωση αυτή της δεύτερης επετείου ήταν και πολιτικό –με την ουσιαστική έννοια του όρου– γεγονός. Από μόνη της, η παρουσία στον δημόσιο χώρο ενός τέτοιου πρωτοφανούς πλήθους αποκτά πολιτικό χαρακτήρα. δεν μπορεί να είναι παρά πολιτική. Η απόφαση ενός εργαζόμενου να χάσει ένα μεροκάματο ή ενός μικροεπαγγελματία να κλείσει για μια μέρα το μαγαζί του, για να δείξει την αλληλεγγύη του προς τους άλλους και για να διαδηλώσει μαζί τους, είναι μια βαθύτατα πολιτική πράξη.

Η μάχη εναντίον της συγκάλυψης, η απαίτηση για αλήθεια, η αντίσταση στον κυνισμό, η επαναφορά του αιτήματος για ηθική στη δημόσια ζωή δεν μπορεί να είναι παρά πολιτική. Το αίτημα για απόδοση δικαιοσύνης, η κριτική σε τουλάχιστον δύο από τις πολιτειακές εξουσίες, την κυβέρνηση και τη δικαιοσύνη, το ίδιο. Το σύνθημα που φώναζαν οι μαθητές του σχολείου δίπλα μου, «Να λέει ένα παιδί ‘δεν έχω οξυγόνο’, αυτό είναι που κάνει το κράτος δολοφόνο», ή οι επιβάτες στο βαγόνι του μετρό, «Εσείς μετράτε κέρδη και ζημιές, εμείς μετράμε ανθρώπινες ζωές», δεν μπορεί να είναι παρά πολιτικό.

Σε μεγάλο βαθμό, η συγκέντρωση αυτή της δεύτερης επετείου ήταν και αντικυβερνητική, ανεξάρτητα από τις προθέσεις των διοργανωτών της ή των συμμετεχόντων. Τη μετέτρεψε σε τέτοια με τη στάση της διαχρονικά και με αποκορύφωμα τις τελευταίες μέρες η ίδια η κυβέρνηση και όσοι -λίγοι ευτυχώς πλέον- πρόθυμοι γύρω της. Με την επιμονή στα περί ανθρώπινου λάθους, όταν το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ επιβεβαίωσε πλήρως τις καταγγελίες που έκαναν από την πρώτη στιγμή οι εργαζόμενοι και τα σωματεία των μεταφορών για τα ελλείμματα ασφάλειας στον σιδηρόδρομο. Με την πολιτική κάλυψη που παρείχε στον τότε υπουργό Μεταφορών και με την προφανή απόπειρα συγκάλυψης είτε μέσω μιας κοινοβουλευτικής διερεύνησης-παρωδία είτε με τη μη διαφύλαξη του χώρου του δυστυχήματος ώστε να διευκολυνθεί η σε βάθος έρευνα είτε με τον ίδιο τον πρωθυπουργό να απορρίπτει εκ προοιμίου ως «θεωρίες συνομωσίας» τα ερωτήματα για το φορτίο της εμπορικής αμαξοστοιχίας. Με την επίθεση στις οικογένειες των θυμάτων των Τεμπών ή την απόπειρα τρομοκράτησης των πολιτών για δήθεν «αντικαθεστωτικά έκτροπα» που αναμένονταν στις συγκεντρώσεις.

Και τελικά και με την καταστολή που οδήγησε στη διάλυση της συγκέντρωσης της Αθήνας. Την ώρα που οπισθοχωρούσε από το Σύνταγμα προς τη Συγγρού το συγκεντρωμένο πλήθος στο σημείο που βρισκόμουν–στην πλειοψηφία τους μαθητές και γονείς με πανό σχολείων και εκπρόσωποι σωματείων– ήταν η μόνη στιγμή που τα συνθήματα διαδόθηκαν σε όλο το σώμα της συγκέντρωσης τριγύρω: «Δολοφόνοι, δολοφόνοι» και «Μητσοτάκη γ…….». Ήταν η στιγμή που οι συγκεντρωμένοι, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν ελάχιστη ή μηδενική προηγούμενη παρουσία σε συγκεντρώσεις, αποδοκίμασαν τις διμοιρίες των ΜΑΤ που κατευθύνονταν προς την πλατεία. Στο δικό τους μυαλό ήταν ξεκάθαρο –και σωστά– ότι την πρώτη και κύρια ευθύνη για τη διάλυση της συγκέντρωσης είχε σε κάθε περίπτωση η αστυνομία και η κυβέρνηση.

Η 28η Φεβρουαρίου 2025 είχε πολλή συγκίνηση, πολλά δάκρυα, πολλή θλίψη. Είχε όμως και οργή, αποφασιστικότητα και διεκδίκηση. Ήταν κατά κάποιον τρόπο μια συντακτική στιγμή. Μέσα σε μια εικόνα γενικευμένης πολιτικής και θεσμικής κρίσης, ξαναγίναμε «εμείς ο λαός», όπως ξεκινάει το ιστορικό συνταγματικό κείμενο που γέννησε η αμερικάνικη επανάσταση. Με τις αντιφάσεις και τις πολλαπλότητές μας, ξαναγίναμε «εμείς ο λαός», αποφασισμένοι όχι μόνο να μην αφήσουμε να ξεχαστεί η μνήμη των θυμάτων, όχι μόνο να φροντίσουμε να αποδοθεί δικαιοσύνη για τα Τέμπη, αλλά και να διεκδικήσουμε δικαιοσύνη και δημοκρατία.

Μετά την Παρασκευή, τίποτα πια δεν είναι το ίδιο. Η κυβέρνηση –η σημερινή αλλά και όποια τη διαδεχθεί στο μέλλον– θα γνωρίζει πως η εξουσία της δεν είναι ασύδοτη, πως τα περιθώρια των επικοινωνιακών της ελιγμών δεν είναι απεριόριστα. Η δικαιοσύνη θα ξέρει πως εκεί έξω υπάρχει μια κοινωνία που δεν στήνει λαϊκά δικαστήρια, αλλά αγωνιά και παρακολουθεί, απαιτεί ισότητα, διαφάνεια και θεσμούς που λειτουργούν.

Πέραν αυτού, το πώς ακριβώς θα μοιάζει το μετά είναι ακόμα ανοιχτό. Η μαζικότητα –ή, μάλλον, η οιονεί καθολικότητα της κινητοποίησης της 28ης Φεβρουαρίου– καθιστά κάθε προσπάθεια να βρει κανείς επικρατούσα τάση εντός της μάλλον μάταιη. Από την άλλη πλευρά βέβαια οι παραδοσιακές μορφές κοινωνικής και πολιτικής συγκρότησης και εκπροσώπησης και οι παραδοσιακές κινηματικές οργανωσιακές πρακτικές δεν έχουν εκλείψει και θα εθελοτυφλούσε όποιος θεωρούσε ότι αυτές δεν παίζουν κανέναν ρόλο. Σε θεσμικό επίπεδο, για παράδειγμα, η βουλή και η ευρωβουλή υπήρξαν και θα είναι και στη συνέχεια πεδία σφοδρής σύγκρουσης για τα Τέμπη και εκεί τα κόμματα της αντιπολίτευσης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να αναδειχθούν ζητήματα και να δοθεί φωνή στις οικογένειες των θυμάτων. Ενώ σε κοινωνικό επίπεδο, το γεγονός ότι στις σημερινές συγκεντρώσεις η συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου κατέβηκε χωρίς κάποιο οργανωμένο μπλοκ, δεν σημαίνει ότι εντός αυτού του κινήματος δεν συμμετέχουν, δεν δρουν και δεν επιδρούν κάθε είδους φορείς και συλλογικότητες, όχι μόνο κόμματα και οργανώσεις, αλλά και σωματεία, φοιτητικοί σύλλογοι, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών κ.λπ. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι η 28η Φεβρουαρίου απέκτησε τη μαζικότητα αυτή (και) χάρη στο γεγονός ότι τα σωματεία προκήρυξαν γενική απεργία και έδωσαν μάχη για την επιτυχία της.

Όμως, μέχρι σήμερα τουλάχιστον τον καταλυτικό και αποκλειστικό ρόλο στην οργάνωση και εκπροσώπηση της λαϊκής αντίδρασης παίζουν οι οικογένειες των θυμάτων, με τον συγκλονιστικό αγώνα που δίνουν. Και αν ανάμεσα στις εκατοντάδες χιλιάδες ή στα εκατομμύρια όσων βρέθηκαν σήμερα στους δρόμους υπάρχει μια κοινή αγωνία για το σήμερα, είναι πολύ λογικό να υπάρχουν πολλές και πολύ διαφορετικές –ακόμα και αποκλίνουσες– απόψεις για το πώς θα θέλαμε να μοιάζει το μετά.

Αυτή άλλωστε η ανοιχτότητα ως προς την κατάληξη, αυτή η ενδεχομενικότητα είναι χαρακτηριστικό κάθε μεγάλου ιστορικού γεγονότος.

(Η Δανάη Κολτσίδα είναι νομικός και πολιτική επιστήμονας)

#ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΟ #ΣΥΝΤΑΓΜΑ