4 Ιουνίου 1907: Η φονική πλημμύρα του Ληθαίου στα Τρίκαλα

06:39 4/6/2020 - Πηγή: News 24|7

Μια από τις χειρότερες φυσικές καταστροφές που έχουν πλήξει ποτέ τη χώρα μας, σημειώθηκε στις 4 Ιουνίου του 1907, όταν πλημμύρισε ο Ληθαίος ποταμός στα Τρίκαλα, οδηγώντας στον θάνατο περισσότερους από 100 ανθρώπους.

Όπως αναφέρεται στο “Εγκυκλοπαιδικόν Ημερολόγιον του Έτους 1908” που κυκλοφόρησε από το «Βιβλιοπωλείον της Εστίας» με συντάκτη τον Ι.Α.

Βρετό. ι“κατά τον Ιούνιον του παρελθόντος έτους πλημμυρήσας εξ αδιακόπων βροχών ο διά της πόλεως διερχόμενος Ληθαίος παραπόταμος του Πηνειού, εκρήμνισεν υπέρ τας 1.000 οικίας και έπνιξεν άνω των 100 κατοίκων. Από μιας μόνον οικίας εξήχθησαν 48 πτώματα!”.

Ήταν μια ζεστή μέρα (Δευτέρα) σε μια περίοδο ανομβρίας , όπου είχαν προηγηθεί θρησκευτικές λιτανείες για να βρέξει και μόλις είχε λήξει το εβδομαδιαίο «παζάρι» της πόλης αναφέρει ο κ. Γιάννης Μπαντέκας στη περιγραφή του πλημμυρικού φαινομένου όπως δημοσιεύθηκε στο trikalaenimerosi.gr Η σφοδρή καταιγίδα άρχισε περί τις 16:00 (το απόγευμα) και είχε εντυπωσιακά τοπικό χαρακτήρα (έβρεξε σχεδόν μόνο στα όρια της υδρογραφικής λεκάνης του Ληθαίου ποταμού & σε κάποιες γειτονικές περιοχές) και κράτησε μέχρι περίπου στις 23:00. Τα αποτελέσματα ήταν τρομακτικά: Ένα τεράστιο «κύμα» σάρωσε την πόλη, (σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρξε και ταυτόχρονο μικρότερο «κύμα» από τον Αγιαμονιώτη ποταμό) αφού προηγουμένως είχε σαρώσει (κυριολεκτικά) όλα τα χωριά που βρίσκονται κατά μήκος της κοίτης του Ληθαίου (στο ανατολικό περιθώριο της Δυτικής Θεσσαλίας) και όχι μόνο.

Άφησε πίσω του αδιευκρίνιστο αριθμό θυμάτων (ο επίσημος κατάλογος των καταμετρημένων αναφέρει περί τους 100-150, αλλά λαμβάνοντας υπόψην τις λίστες των αγνοουμένων και εξαφανισθέντων, τα θύματα ενδεχομένως ξεπερνούν τους 400! –ορισμένοι κάνουν λόγο για 600!!), χιλιάδες άστεγους (1200-2000 οικίες κατέρρευσαν ολοσχερώς μέσα στην πόλη), πλήθος νεκρών ζώων και ολοσχερή καταστροφή της γεωργικής & κτηνοτροφικής παραγωγής των χωριών στις όχθες του ποταμού (Σπαθάδες, Βασιλική, Μικρό Κεφαλόβρυσο, Μεγάλο Κεφαλόβρυσο, Ράξα, Σωτήρα, Περδικοράχη, Ρίζωμα, Πατουλιά, Γλύνος, Νομή, Λόγγος, κ.α.).

Οι περιοχές γύρω από το Φρούριο (που μαζί με το παλαιό οθωμανικό ρολόι διακρίνονται καθαρά) είναι οι μόνες που δεν επλήγησαν από την καταστροφική πλημμύρα.

Στα Τρίκαλα καταστράφηκαν όλες οι γέφυρες (πλην της κεντρικής), η συντριπτική πλειοψηφία των παλαιών πλίνθινων σπιτιών κατέρρευσε και οι κάτοικοι κατέφυγαν είτε στα υψώματα του Βαρουσίου, είτε σε μεγάλα πέτρινα σπίτια ευκατάστατων συμπολιτών –η κατάρρευση ορισμένων και από αυτά πρόσθεσε δεκάδες θύματα στον κατάλογο) ενώ τις επόμενες ημέρες επικρατούσε μια απερίγραπτα εφιαλτική κατάσταση: δυσοσμία από το πλήθος των πτωμάτων (ανθρώπων και ζώων) που βρίσκονταν είτε θαμμένα στη λάσπη και στα ερείπια είτε διάσπαρτα.., επιδημίες, έλλειψη διατροφής, πόσιμου νερού, κουνούπια, κλπ. Η ολιγωρία της κρατικής μηχανής ήταν χαρακτηριστική: Προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση με επιτροπές εράνων, ενώ οι πλούσιοι της πόλης φρόντισαν να καταφύγουν στην γειτονική Καρδίτσα προκειμένου να αποφύγουν την συνδρομή (ο έρανος απέδωσε 5.000 δραχμές, ενώ 30.000 δραχμές έστειλε το κράτος)!

Χρειάστηκε να παρέλθει μια εβδομάδα για να αντιληφθεί η κεντρική διοίκηση το μέγεθος της καταστροφής (επίσκεψη υπουργού Καλογερόπουλου) ενώ προηγουμένως είχε απειληθεί κοινωνική έκρηξη και επίθεση σε δημόσια κτήρια, κλπ. Τις επόμενες ημέρες κατέφθασε και ο βασιλεύς Γεώργιος (φιλοξενούμενος του τσιφλικά Ζωγράφου στην Λαζαρίνα) αλλά έφυγε κακήν κακώς μην αντέχοντας την φρικτή κατάσταση που αντίκρισε. Στα αίτια της καταστροφής –εκτός του πρωτοφανούς ύψους βροχής της καταιγίδας, συγκαταλέγονται αλόγιστες επεμβάσεις στην κοίτη του Ληθαίου, η ανεξέλεγκτη υλοτόμηση στα δάση της υδρογραφικής λεκάνης & η ύπαρξη ενός φράγματος σε κάποιον υδρόμυλο που οι κάτοικοι φρόντισαν να γκρεμίσουν αμέσως μετά την πλημμύρα. Όλα τα παραπάνω θεωρούνται –δυστυχώς- επιτεύγματα του «βασιλείου της Ελλάδος» που είχε προσφάτως (1881) προσαρτήσει την Θεσσαλία (με το γνωστό καθεστώς των τσιφλικάδων και των ακτημόνων κολίγων), γιατί η οθωμανική διοίκηση προστάτευε «δια ροπάλου» τόσο τον ποταμό, όσο και τα δάση!

Το φαινόμενο χαρακτηρίστηκε από σφοδρότητα και έντονη τοπικότητα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, η στάθμη του ποταμού ανήλθε έως και 6 μέτρα σε σχέση με την κανονική & αποτέθηκε ένα παχύ στρώμα λάσπης, ενώ είχαν προηγηθεί μικρότερα, αλλά σημαντικά πλημμυρικά επεισόδια και κατά τα προηγούμενα έτη (π.χ. 1883, 1885, 1886, 1887, 1888, 1889, 1891, 1896, 1900, 1904, 1905) καθώς και κάποια «ασυνήθιστα μετεωρολογικά φαινόμενα» (κυρίως στις αρχές του καλοκαιριού). Η πλημμυρισμένη πόλη των Τρικάλων (που τότε είχε 30.000 κατοίκους) μαζί με τους συνοικισμούς της (εκτός από το Βαρούσι) «ήταν βουτηγμένη σε μία απέραντη δίχως όρια λίμνη, όπου δεν ξεχώριζες τίποτε, ούτε αυτά τα ποτάμια που την περιτριγύριζαν».

Στις θλιβερές συνέπειες της πλημμύρας συμπεριλαμβάνονται: η απώλεια τουλάχιστον 101 ανθρώπων (ορισμένοι ανεβάζουν τον αριθμό των θυμάτων σε 200, ή και σε ακόμη περισσότερα), η απώλεια πολυάριθμων ζώων, η καταστροφή πολυάριθμων οικιών στην πόλη & σε συνοικίες των Τρικάλων, όσο και σε χωριά (σε κάποιες περιπτώσεις σημειώθηκε ολοσχερής καταστροφή τους) κοντά στην κοίτη του ποταμού, με αποτέλεσμα χιλιάδες αστέγων (που βρήκαν προσωρινά καταλύματα σε σχολεία, εκκλησίες, δημόσια κτίρια, ιδιωτικά καταστήματα, κ.α.), η καταστροφή γεφυρών (όλες οι πέτρινες γέφυρες της πόλης παρασύρθηκαν εκτός από την κεντρική μεταλλική) & υποδομών (π.χ. τηλεγραφικό δίκτυο, εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού, κ.α.), η πλήρης καταστροφή της σοδειάς στα χωριά κατά μήκος της κοίτης του Ληθαίου, κ.α. Επίσης, λόγω των πολλών πτωμάτων (ανθρώπων & ζώων) που παρέμεναν επί ημέρες κάτω από τα συντρίμμια και τις λάσπες της πλημμύρας, ήταν ορατός ο κίνδυνος εμφάνισης επιδημιών.

Στις σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις συγκαταλέγεται η οικονομική καταστροφή των υπερχρεωμένων χωρικών, που αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους (είχαν αναγκαστεί να προσφύγουν σε δανεισμό λόγω της χρεωκοπίας της χώρας του 1893 & της προσωρινής οθωμανικής κατοχής του 1897-98), η οποία οδήγησε σε έξαρση της μετανάστευσης (κυρίως προς την Αμερική) και ερήμωση της υπαίθρου. Αρχικώς το πρόβλημα επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί με εράνους & φιλανθρωπίες, με πενιχρά όμως αποτελέσματα. Η καθυστέρηση της κεντρικής Διοικήσεως να αντιληφθεί την έκταση της καταστροφής, αλλά και η ολιγωρία στην παροχή άμεσης και ικανοποιητικής βοήθειας προς στους πληγέντες, οδήγησε σε φαινόμενα κοινωνικής αναταραχής.

Στα αίτια της μεγάλης πλημμύρας του Ληθαίου συμπεριλαμβάνονται:

Α. η απουσία αντιπλημμυρικών / υδραυλικών έργων

Β. οι επεμβάσεις τόσο στην κοίτη του ποταμού (π.χ. φράγματα & μυλαύλακες» νερόμυλων) όσο και στην υδρογραφική του λεκάνη (ανεξέλεγκτη κοπή δένδρων στα όρη των Χασίων & στα Καμβούνια)

Γ. ο τύπος κατασκευής των οικιών (πολλές πλινθόκτιστες, απουσία λίθινων θεμελίων, κ.α.)

Δ. η έντονη βροχόπτωση & η τοπικότητα του φαινομένου (που περιορίστηκε κυρίως στην υδρογραφική λεκάνη του Ληθαίου ποταμού).

Στα επόμενα της πλημμύρας έτη, σταδιακά έγιναν τα εξής: εκτροπή του Ληθαίου σε νέα κοίτη & διευθέτηση της κοίτης, αντιπλημμυρικά έργα & υδραυλικά έργα (όπως αποξήρανση ελών, κατασκευή καναλιών, κ.α.), αλλά και πτώση του υδροφόρου ορίζοντος λόγω υπεραντλήσεων, κ.α. Παρ ’όλα αυτά, ο ποταμός Ληθαίος πλημμυρίζει ακόμη και στις μέρες μας!