Κοροναϊός: H επιδημία του φόβου

07:30 9/2/2020 - Πηγή: News 24|7

Εικόνες σαν από ταινία επιστημονικής φαντασίας κατακλύζουν καθημερινά το ΜΜΕ σχετικά με το κοροναϊο. Την ίδια ώρα το γκάλοπ του news247.gr διαπιστώνει ότι η ελληνική κοινωνία δεν είναι αδιάφορη στο ενδεχόμενο να εμφανιστεί κρούσμα στη χώρα και μπορεί εύκολα να πανικοβληθεί με ειδήσεις του τύπου «ύποπτο κρούσμα εξετάζεται ελληνικό

νοσοκομείο». Πρέπει όμως να ανησυχούμε πραγματικά για κάτι τέτοιο ή υπάρχει υπερβολή στην αντίδραση όταν ακούμε για την «εισβολή» μιας επιδημίας από το εξωτερικό;

Όπως αναφέρει η κα Έφη Σίμου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, στο Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας, Σχολή Δημόσιας Υγείας- Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι τα ζητήματα της ασθένειας και της κοινωνικής επικινδυνότητας, που συχνά αυτά περικλείουν, δεν τίθενται πάντα με αυστηρούς ορθολογικούς και επιστημονικούς όρους.

«Στο συλλογικό φαντασιακό η μολυσματική ασθένεια, πέρα από τον πραγματικό σχετικό κίνδυνο, αντιπροσωπεύει και εμπεριέχει τη διχοτόμηση του ” εμείς ” και οι “άλλοι”. Είναι η έλλειψη συνθηκών υγιεινής, οι καταναλωτικές συνήθειες των Κινέζων και εν τέλει η Ασιατική κουλτούρα που βάζει σε κίνδυνο τον δυτικό πολιτισμό. Παρότι δεν μπορούμε να νομιμοποιήσουμε αυτή την υποτιθέμενη και ανυπόστατη αντιπαράθεση που καταδικάζει την κουλτούρα ενός “άλλου” λαού θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι αυτή η σύγκρουση, πολλές φορές όχι τυχαία, φέρνει σε αντιπαράθεση πολιτισμούς, συμφέροντα και προτεραιότητες και διαμορφώνει νέα ερμηνευτικά σχήματα και οικονομικά συμφέροντα» τονίζει.

Επιδημίες και ΜΜΕ

Η παραπάνω διαπίστωση αποδεικνύει ότι ο πανικός που προκαλείται στον κόσμο με κάθε νέα επιδημία πυροδοτείται από ένα συνδυασμό παραγόντων και κοινωνικών αντιλήψεων. Η κοινωνική εικόνα των σύγχρονων επιδημιών είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού των υφιστάμενων συλλογικών αναμνήσεων καταστροφής με την επίδραση που ασκούν τα ΜΜΕ στη συλλογική συνείδηση. Το αποτέλεσμα είναι συνήθως εκρηκτικό. Η κοινωνική αναπαράσταση του “νέου και άγνωστου” του “ξένου” και επομένως επικίνδυνου ενεργοποιείται στο συλλογικό ασυνείδητο, όπου ο πανικός για τα μικρόβια σχεδόν συμβαδίζει με τη ξενοφοβία, το άγχος και την αβεβαιότητα για το μέλλον.

Ο τρόπος παρουσίασης των ειδήσεων για τις επερχόμενες επιδημίες ξεπερνά πολλές φορές τα πολεμικά ανακοινωθέντα: “ο ιός βρίσκεται προ των πυλών” “σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης” “οδηγός επιβίωσης” ” σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα κηρύττει τον πόλεμο” αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα αναφορικά με τον τρόπο κάλυψης των επιδημιών που επανέρχονται περιοδικά στο επικοινωνιακό προσκήνιο.

Σύμφωνα με την κα Σίμου, αυτού του είδους ο πανικός τροφοδοτείται και επαυξάνεται πλέον από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τα οποία ο καθένας μπορεί να παράγει, αναπαράγει και διαδώσει ανεξάντλητο αριθμό πληροφοριών, αλλά και φημών και ψευδών ειδήσεων, καθώς και από τη δυσπιστία απέναντι στους χειρισμούς των επιστημόνων και των επίσημων φορέων υγείας που πολλές φορές αποτυγχάνουν να διαχειριστούν αποτελεσματικά την επιστημονική αβεβαιότητα, όπως έχει δείξει η πρόσφατη ιστορία με τον Έμπολα και τον Η1Ν1.

Η ρητορική της μικροβιο-φοβίας και γενικότερα της καταστροφολογίας είναι επίσης προσφιλές σενάριο σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες που καλλιεργούν και συντηρούν στη συλλογική μας συνείδηση το φόβο, σε ανύποπτο χρόνο και πολύ πριν το ξέσπασμα μιας επιδημίας. Πληθώρα χολιγουντιανών σεναρίων με ιούς δολοφόνους, υπερ- μικρόβια που μεταλλάσσονται, ηρωικές μορφές επιστημόνων που κηρύττουν τον πόλεμο στους ιούς και μάχονται στα εργαστήρια τους να βρουν το αντίδοτο σε φονικές επιδημίες περιμένουν καρτερικά να επαληθευθούν στο άκουσμα μιας νέας επιδημίας. Τα καταστροφολογικά σενάρια θέλουν τον πολιτισμό υπό απειλή και τα ΜΜΕ ορισμένες φορές επιτείνουν την ανασφάλεια, την ασάφεια, την αμφιβολία και την αβεβαιότητα.

Η επιστημονική αβεβαιότητα επιτείνει τον πανικό

Η κα Σίμου επίσης σχολιάζει και το πώς η επιστημονική κοινότητα περνά προς τα έξω τις εκτιμήσεις της για την κατάσταση. Όπως αναφέρει, «Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε στην ανάλυση της κατάστασης ότι η επιστήμη και κυρίως οι επιστημονικές μέθοδοι είναι εξ’ ορισμού αντιφατικές. Όλοι οι επιστήμονες γνωρίζουν, ότι τα συμπεράσματα της επιστημονικής έρευνας σπανίως εκφέρονται με απόλυτη βεβαιότητα και ότι αποτελεί συνήθης επιστημονική πρακτική τα περισσότερα αποτελέσματα να εκφέρονται με ένα ποσοστό αβεβαιότητας, το οποίο προσφέρει αρκετά περιθώρια διαλόγου και σφαλμάτων».

Πράγματι, η επιστήμη είναι πολυσύνθετη, περιέχει δύσκολους επιστημονικούς όρους και είναι γεμάτη από αβεβαιότητες και σπανίως προσφέρει σαφείς και ακαριαίες απαντήσεις στο κοινό σχετικά με τον αν κάτι είναι ασφαλές. Επιπλέον δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο επιστημονικός κόσμος κατά καιρούς έχει δοκιμαστεί από θέματα επιστημονικής δεοντολογίας, όπως μεθόδευση των αποτελεσμάτων, πλαστά δεδομένα, λογοκλοπή. Ο “μέσος άνθρωπος”, που παρακολουθεί τις εξελίξεις, νιώθει ανασφάλεια και μπερδεύεται από την αβεβαιότητα των επιστημονικών συμπερασμάτων, ενώ του είναι πρακτικά αδύνατο να οδηγηθεί στα ίδια, με τους επιστήμονες, συμπεράσματα.

«Όμως όταν οι επιστήμονες δίνουν αντιφατικά δεδομένα στο κοινό μέσω των ΜΜΕ, τότε αυτό με ποιο κριτήριο θα επιλέξει ποιον να πιστέψει; Άλλωστε ούτε οι δημοσιογράφοι ούτε το κοινό είναι υποχρεωμένοι να διαθέτουν γνώσεις επιδημιολογικής μεθοδολογίας. Ο «κοινός νους» δεν μπορεί άμεσα να εντοπίσει παραλείψεις στα στοιχεία που του παρουσιάζονται, αλλά και αντιφάσεις στις επιστημονικές έριδες αναφορικά με έναν ενδεχόμενο κίνδυνο. Επίσης δυσκολεύεται να κρίνει τους ειδικούς επιστήμονες και να θέσει τους κινδύνους σε κάποια πραγματική προοπτική, να αναγνωρίσει την προέλευση τους και τελικά να ορίσει με σαφήνεια την πιθανότητα να συμβούν. Αξίζει εδώ να θυμηθούμε τις επιστημονικές αντιπαραθέσεις τόσο για την γρίπη όσο και για το εμβόλιο, που προβλήθηκαν από τα ΜΜΕ κατά τη διάρκεια κάλυψης της νέας Γρίπης H1N1 για να συμφωνήσουμε με την τελευταία διαπίστωση», συμπληρώνει χαρακτηριστικά.

Η έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης για γεγονότα που άπτονται της δημόσιας υγείας μπορεί να οδηγήσει τα μέσα ενημέρωσης σε συμπεράσματα, που προκαλούν υπέρμετρο φόβο στο κοινό, ιδιαίτερα όταν η ενημέρωση γίνεται από δημόσιες πηγές. Οι κάθε είδους ανακρίβειες, ανακολουθίες και ατεκμηρίωτες επιστημονικά δημόσιες θέσεις, συνήθως δίνουν τροφή στην ατέρμονη καταστροφολογία. Το αποτέλεσμα είναι ο δημόσιος φόβος για την υγεία του κοινωνικού συνόλου, φαινόμενο που ανατροφοδοτείται από ατυχείς επιλογές των κρατούντων ισχυρές δημόσιες θέσεις στη χάραξη πολιτικών υγείας και αναμφίβολα αποτελεί κόλαφο για την επιστημονική πραγματικότητα, αλλά και για την τύχη της δημόσιας υγείας.

Η δέσμευση των κρατικών φορέων, κρατικών λειτουργών και επιστημόνων που θα λειτουργούν προς όφελος της έγκαιρης, υπεύθυνης και εμπεριστατωμένης ενημέρωσης των ΜΜΕ με αξιόπιστα και έγκυρα δεδομένα είναι επιβεβλημένη. Η υιοθέτηση ενός ανοιχτού τρόπου επικοινωνίας, που επενδύει στην εμπιστοσύνη του κοινού, είναι η καλύτερη λύση, όταν οι επίσημες αρχές προσπαθούν να ενδυναμώσουν το κοινό, ώστε να δραστηριοποιηθεί ή να αποφεύγει συμπεριφορές που είναι δυνητικά επιβλαβείς.

Η ενημέρωση θα πρέπει να πραγματοποιείται σε τακτικά διαστήματα, ώστε να μην αφήνει χώρο για διασπορά ανυπόστατων και ψευδών ειδήσεων και μετά από αξιολόγηση της κατάστασης με βάση τα πραγματικά δεδομένα. Επίσης θα πρέπει να εμπεριέχει πρακτικές και σαφείς οδηγίες αναφορικά με τα μέτρα προφύλαξης και τους τρόπους προστασίας του γενικού πληθυσμού

.