Αντώνιος Ντακανάλης: Η ευημερία των εργαζομένων βασική παράμετρος για τη στρατηγική ESG των επιχειρήσεων

10:35 22/7/2024 - Πηγή: Businessnews

Ο κορυφαίος Έλληνας καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας μιλά στο Business News Magazine για την Τεχνητή Νοημοσύνη, την ενδυνάμωση της Ελλάδας και των επιχειρήσεων. Αναλύει ακόμα τη σημασία του workplace wellbeing στο πλαίσιο του ESG, τη σύγχρονη διεθνή τάση γύρω από τη φροντίδα της υγείας και ευημερίας των εργαζομένων και του περιβάλλοντος εργασίας, καθώς και τα οφέλη για τις επιχειρήσεις. Γράφει

η Ελισάβετ Παπούλιου.

O Αντώνιος Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, τo 2023 κατατάχθηκε ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους παγκοσμίως στη χρήση προηγμένων τεχνολογιών στον τομέα τoυ wellbeing. Ζει στο Μιλάνο και στην Αθήνα και έχει πολυετή πείρα ως σύμβουλος και επιστημονικά υπεύθυνος εταιρικών προγραμμάτων ψυχικής υγείας και ευεξίας. Είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και έχει τιμηθεί με περισσότερα από 50 διεθνή βραβεία για το επιστημονικό του έργο.

Πείτε μας λίγα λόγια για το τι σημαίνει στην πράξη η επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης;

Η Τεχνητή Νοημοσύνη διανύει μια περίοδο ραγδαίας ανάπτυξης, φέρνοντας μαζί της ένα συναρπαστικό μείγμα ευκαιριών αλλά και προκλήσεων, που αγγίζουν ηθικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Πρακτικά, αυτοματοποιεί πλήθος εργασιών, αυξάνοντας την παραγωγικότητα και απελευθερώνοντας ανθρώπινο δυναμικό για πιο δημιουργικές και σύνθετες δραστηριότητες. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή ενσωμάτωση των εργαζομένων στη νέα πραγματικότητα είναι η επανεκπαίδευσή τους, το πολυσυζητημένο upskilling και reskilling. Φέρνει ακόμα νέες δυνατότητες σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η ιατρική και η έρευνα, επιτρέποντας την επίλυση σύνθετων προβλημάτων και την άντληση γνώσης από τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Πριν από έξι μήνες, για παράδειγμα, Αμερικανοί επιστήμονες αξιοποίησαν επιτυχώς την Tεχνητή Νοημοσύνη για να προβλέψουν πότε ο καρκίνος θα αντισταθεί στη χημειοθεραπεία. Η αντιμετώπιση αυτής της μεγάλης πρόκλησης στη μάχη κατά του καρκίνου οδηγεί στην ανάπτυξη νέων στοχευμένων θεραπειών.

Την ίδια χρονική περίοδο, ήρθε στο φως της δημοσιότητας η περίπτωση της Αν, μιας 48χρονης Καναδής που βρήκε τη φωνή της με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης. Στα τριάντα της χρόνια υπέστη εγκεφαλικό που την άφησε ανίκανη να μιλήσει. Τώρα, σε ένα επιστημονικό ορόσημο, 18 χρόνια μετά το εγκεφαλικό, μια πρωτότυπη τεχνολογία βασισμένη στην Τεχνητή Νοημοσύνη μετάφρασε τα σήματα του εγκεφάλου της σε ηχητικές λέξεις, επιτρέποντάς της να επικοινωνεί πλήρως. Η εξέλιξη στην υγεία, την οικονομία και την επιστήμη θα είναι τεράστια. Εάν το σκεφτείτε, στον κόσμο μας υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη προβλημάτων. Το ένα είδος προκύπτει από αναποτελεσματικές τεχνολογίες και το άλλο προκύπτει από τις δικές μας ανθρώπινες αδυναμίες και λάθη σε διάφορα επίπεδα, βλέπε την τραγωδία στα Τέμπη. Και τα δύο θεωρητικά θα μπορούσαν να βελτιωθούν εάν υπάρξει μηχανική νοημοσύνη και εάν διαχειριστούμε σωστά τις αλλαγές που φέρνει, διασφαλίζοντας ότι αυτές θα εξυπηρετούν το κοινό καλό!

Η Ελλάδα μπορεί να έχει λόγο στο πεδίο της Artificial Intelligence;

Σε μια εποχή που ο κόσμος διασυνδέεται όλο και πιο πολύ και η Τεχνητή Νοημοσύνη αλλάζει διαρκώς τα δεδομένα, η Ελλάδα μπορεί να έχει λόγο στο πεδίο της ΑΙ, μόνο εάν κατακτήσει ένα σημαντικό ορόσημο: να γίνει αντιληπτή ως παραγωγός καινοτομίας και όχι μόνο ως καταναλωτής τεχνολογίας. Σε μια εποχή εκθετικών αλλαγών στην τεχνολογία κερδίζουν όσοι κινούνται γρήγορα. Εν προκειμένω, η Ελλάδα μπορεί να πρωτοπορήσει στην Τεχνητή Νοημοσύνη εφόσον κινηθεί γρήγορα και αναπτυχθούν ερευνητικά προγράμματα και υποδομές υψηλού επιπέδου, σε συνεργασία και με ακαδημαϊκά ιδρύματα του εξωτερικού, και αξιοποιηθεί η αριστεία των Ελλήνων επιστημόνων σε ολόκληρο τον κόσμο.

Διεθνείς ακαδημαϊκές και κλινικές πλατφόρμες (π.χ. research.com) σας κατατάσσουν επανειλημμένα στους κορυφαίους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας. Πώς ένας επιστήμονας του δικού σας κλάδου αποφάσισε να ενσωματώσει τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στις πρακτικές του και ποια τα οφέλη;

Ανεξάρτητα από τον κλάδο, στον οποίο εργαζόμαστε, πρέπει να είμαστε διορατικοί, να μπορούμε δηλαδή να διακρίνουμε μακροπρόθεσμα και να λαμβάνουμε τεκμηριωμένες αποφάσεις με γνώμονα ένα βιώσιμο και ευημερούν μέλλον. Και στην (ψυχ-)ιατρική, αυτό αντικατοπτρίζεται στην Τεχνητή Νοημοσύνη, που είναι ένα εργαλείο με πολλαπλά οφέλη. Κατ’ αρχάς, διάγνωση, πρόγνωση και θεραπεία περνάνε σε νέα εποχή. Μέσω της ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων από διάφορες πηγές, από ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και γενετικά δεδομένα μέχρι δεδομένα που λαμβάνονται από smartphones, οι γιατροί μπορούν όχι μόνο να φτάνουν ταχύτερα στη διάγνωση, ελαχιστοποιώντας τα ιατρικά λάθη και βελτιώνοντας τη διαγνωστική ακρίβεια, αλλά και να βγάζουν πιο ασφαλή συμπεράσματα για την εξέλιξη μιας νόσου ή τη θεραπευτική ανταπόκριση.

Η ομάδα μου στο Πανεπιστήμιου του Μιλάνου αξιοποιεί την Τεχνητή Νοημοσύνη από το 2017 στην έγκαιρη πρόγνωση, στο να προβλέπουμε, δηλαδή, το πώς θα πάει ο ασθενής μας και κατά πόσο θα ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος θεραπείας. Έχουμε, για παράδειγμα, εντάξει την Τεχνητή Νοημοσύνη σε ένα πρόγραμμα για την κατάθλιψη, τη μάστιγα του 21ου αιώνα. Υπάρχουν ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στα φάρμακα ή πρέπει να δοκιμάσουν διάφορα σκευάσματα μέχρι να βρεθεί το κατάλληλο για αυτούς. Εμείς συλλέγουμε μεγάλο όγκο δεδομένων από γενετικό υλικό και εγκεφαλική δραστηριότητα μέχρι ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και μέσω αλγορίθμου προβλέπουμε ποιο φάρμακο ταιριάζει σε ποιον, πλησιάζοντας, για πρώτη φορά από την εποχή του Ιπποκράτη, τον σημαντικό στόχο της «εξατομικευμένης θεραπείας», που αφορά την προσαρμογή της θεραπευτικής προσέγγισης στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς με βάση το γενετικό προφίλ του, την ιστορία του και την κλινική εικόνα της δεδομένης στιγμής.

Ψηφιοποίηση των ιατρικών δεδομένων, μείωση της υγειονομικής δαπάνης, μείωση της γραφειοκρατίας και της επιβάρυνσης του προσωπικού και ως εκ τούτου επαυξημένη φροντίδα επικεντρωμένη στον ασθενή, είναι επιπρόσθετα οφέλη που θα επιφέρει η ορθή εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης στο χώρο της ψυχικής αλλά και σωματικής υγείας.

Σύμφωνα με μελέτη της KPMG, η Τεχνητή Νοημοσύνη εξελίσσεται πλέον σε κορυφαία επενδυτική προτεραιότητα και για τους Έλληνες μάνατζερ, με σχεδόν 8 στους 10 να απαντούν ότι επενδύουν στην Τεχνητή Νοημοσύνη ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για το μέλλον. Παρ’ όλα αυτά, αυξάνονται οι φωνές που λένε ότι η επέλαση της Τεχνητής Νοημοσύνης θα επηρεάσει οριζόντια και κάθετα όλη μας τη ζωή και πρωτίστως το εργασιακό περιβάλλον την επόμενη πενταετία. Τι κάνουμε εν προκειμένω;

Ό,τι έκανε πάντα η ανθρωπότητα σε περίοδο συνεχών αλλαγών, ανατροπών και εκπλήξεων για να επιβιώσει: προσαρμοζόμαστε! Πρέπει να επιδείξουμε προσαρμοστικότητα αλλά και αποδοτικότητα και ανθεκτικότητα. Τα βασικά κλειδιά για επιχειρήσεις και εργαζομένους είναι:

-Upskilling και Reskilling, ευθυγραμμισμένα με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας

-Ανάπτυξη οριζόντιων δεξιοτήτων, με κυριότερη τη συναισθηματική ανθεκτικότητα και παράλληλα

-Ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευεξίας όλων των εργαζομένων και του καθενός ξεχωριστά, εξατομικευμένα.

Σήμερα, ένας εργαζόμενος στους πέντε υποφέρει και δυσλειτουργεί λόγω άγχους, κατάθλιψης ή burnout, καταστάσεις που κοστίζουν στην παγκόσμια οικονομία τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε απώλεια παραγωγικότητας. Η τεχνολογία μπορεί, πέρα από την κάλυψη βασικών αναγκών, όπως η εξ αποστάσεως εργασία, να αξιοποιείται με τρόπο που ενισχύει την ψυχική υγεία των εργαζομένων;

Αυτήν ακριβώς την πραγματική ανάγκη έρχονται να καλύψουν οι καινοτόμοι εφαρμογές μας Τεχνητής Νοημοσύνης για έξυπνα κινητά τηλέφωνα, που ενισχύσουν την ψυχική υγεία και ολιστική ευημερία των εργαζομένων, λαμβάνοντας υπόψη τις ατομικές τους ανάγκες.

Ουσιαστικά, αλλάζουν τον τρόπο που φροντίζουμε την ψυχοσωματική μας υγεία, καθιστώντας την πιο προσιτή και αποτελεσματική, φέρνοντας στο προσκήνιο εξατομικευμένες, ολιστικές και κλινικά τεκμηριωμένες λύσεις, που είναι προσβάσιμες σε όλους, οποτεδήποτε και από οπουδήποτε σε χαμηλό κόστος.

Μιλήστε μας για τις εν λόγω εφαρμογές, εξηγώντας πώς λειτουργούν και με ποιον τρόπο συμβάλλουν στην εξατομικευμένη ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευεξίας των εργαζομένων. Θα τα δούμε στην Ελλάδα;

Ουσιαστικά, συλλέγουν δεδομένα, όπως οι συνήθειες του τρόπου ζωής καθώς και χαρακτηριστικά που συνδέονται με την ψυχική κατάσταση του χρήστη όπως η ποιότητα και ποσότητα ύπνου και διατροφής, τα επίπεδα στρες και οι διακυμάνσεις της διάθεσης μέσω απαντήσεων σε απλές ερωτήσεις στο κινητό ή ακόμα και, σε πιο προχωρημένο επίπεδο, ανάλυσης των χαρακτηριστικών της ομιλίας δηλαδή ρυθμό, τόνο και ένταση της φωνής. Να επισημάνω ότι τα συμπεράσματα εξάγονται από τον τρόπο και όχι από το περιεχόμενο της ομιλίας.

Μέσω της ανάλυσης αυτών των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, οι καινοτόμοι εφαρμογές μας μπορούν όχι απλώς να εντοπίζουν έγκαιρα συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας και εξουθένωσης, όπως στρες και burnout, αλλά και να παρέχουν στοχευμένες συστάσεις και αποτελεσματικές παρεμβάσεις, ευθυγραμμισμένες με τις εκάστοτε ανάγκες και τα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε χρήστη, για κάθε πτυχή της ζωής, σωματική, ψυχική, επαγγελματική και κοινωνική. Υιοθετείται, δηλαδή, στην πράξη η αρχή της εξατομικευμένης και έγκαιρης παρέμβασης, που αποτελεί τη σύγχρονη διεθνή τάση και τη σύσταση των διεθνών οργανισμών.ν Έχουν επίσης προληπτικό, ολιστικό και ψυχοεκπαιδευτικό χαρακτήρα και ωθούν προς την αυτοφροντίδα, το work-life balance και την υιοθέτηση υγιεινού και ποιοτικότερου τρόπου ζωής. Φανταστείτε τις καινοτόμους εφαρμογές μας, που διατίθενται ήδη σε πολλές γλώσσες και χώρες με περισσότερους από 2 εκατομμύρια χρήστες και θα είναι διαθέσιμες και στην Ελλάδα έως το τέλος του χρόνου, σαν ένα google map, που ανιχνεύει σε πραγματικό χρόνο το επίπεδο της ψυχοσωματικής μας ευεξίας και που ανάλογα μας δίνει εξατομικευμένη καθοδήγηση για ποιοτικότερο ύπνο, ορθή ενσωμάτωση σωματικής δραστηριότητας και αλλαγή διατροφικών συνηθειών ή για τεχνικές μείωσης του στρες και διαχείρισης μιας ευρείας γκάμας δυσλειτουργικών σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών.

Τo βασικό τους πλεονέκτημα είναι ότι φροντίζουν εξατομικευμένα την ψυχική υγεία και ολιστική ευεξία όλων των εργαζομένων, και όχι μόνο όσων είναι «στο κόκκινο», δηλαδή σε κρίση, κατάσταση που συνεπάγεται δραματική μείωση της παραγωγικότητας και απαιτεί πρόσβαση σε επαγγελματία υγείας. Ουσιαστικά, παρεμβαίνουν τη σωστή στιγμή, με το σωστό επίπεδο υποστήριξης και τα σωστά εργαλεία, που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του ατόμου και στη φάση στην οποία βρίσκεται, υποστηρίζοντας όλους τους εργαζομένους, όχι απλώς να μη φτάνουν στο κόκκινο, αλλά να προχωρούν ένα βήμα παρακάτω, βοηθώντας τους να αναπτυχθούν και να ευημερήσουν.

Μάλιστα, η χρήση τους επιδρά θετικά σε παράγοντες που έχουν σημασία στον εργασιακό χώρο και στην προσωπική ζωή, όπως η μείωση των απουσιών και του στρες, η βελτίωση της ποιότητας ζωής, της συγκέντρωσης, της αποδοτικότητας, ενώ παράλληλα ενισχύει τη βαθμολογία της επιχείρησης στα κριτήρια ESG (Environment, Social, Governance) και ειδικότερα στον πυλώνα Sοcial, που λαμβάνει υπόψη την ευημερία των εργαζομένων και όλες τις κοινωνικά υπεύθυνες δράσεις ή εργασιακές πρακτικές. H εναρμόνιση των επιχειρήσεων με τους τρεις πυλώνες ESG αποτελεί μονόδρομο. Αυτονόητα, όσοι δεν το πράξουν, θα μείνουν πίσω, χάνοντας το «τρένο» του ανταγωνισμού και ίσως αυτό της μελλοντικής επιβίωσής τους.

Συνεπώς, η φροντίδα του ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος εργασίας, η ψυχοσωματική υγεία και η ευημερία των εργαζομένων δεν διαμορφώνουν μόνο την απόδοση μιας επιχείρησης, αλλά αποτελούν πλέον και βασική παράμετρο για τη στρατηγική και την υποβολή εκθέσεων ESG;

Ακριβώς! Η αντίληψη για την ευημερία των εργαζομένων μετασχηματίστηκε τα τελευταία χρόνια. Κάποτε θεωρούνταν ατομική ευθύνη του εργαζομένου και όχι οργανωτική ευθύνη της επιχείρησης. Σήμερα, το wellbeing στο εργασιακό περιβάλλον αναδεικνύεται βασικό στοιχείο, που διαμορφώνει την απόδοση, την ανθεκτικότητα και την κοινωνική ευθύνη μιας επιχείρησης, ενώ λειτουργεί και ως καταλύτης για την εργοδοτική φήμη, την εργασιακή εμπειρία και φυσικά τη διατήρηση ή/και προσέλκυση εργαζομένων. Η εξέλιξη απορρέει από τη βαθύτερη κατανόηση του wellbeing ως πολυδιάστατης έννοιας και την επιτακτική ανάγκη ενσωμάτωσης στην εταιρική κουλτούρα και τη στρατηγική ESG. Και από αυτό δεν εξαιρούνται κλάδοι ή μεγέθη εταιρειών.

Μελέτες δείχνουν ότι από όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα άγχους και κατάθλιψης, μόλις ένας στους πέντε επισκέπτεται κάποιον ειδικό. Γιατί συμβαίνει αυτό και πώς μπορεί μια επιχείρηση να βοηθήσει τους εργαζομένους της;

Οι παρεμβάσεις που μπορούν να γίνουν είναι πολυεπίπεδες και με αποτελεσματικότητα και κόστος που διαφοροποιείται ανάλογα με το είδος της παρέμβασης, τους διαθέσιμους πόρους, την κουλτούρα της επιχείρησης και την υποστήριξη της διοίκησης. Δυστυχώς, αληθεύει ότι από τους ανθρώπους που χρήζουν θεραπείας, λίγοι ζητάνε βοήθεια, οι υπόλοιποι γιατροπορεύονται μόνοι τους, για πολλούς και διάφορους λόγους, οικονομικούς, άγνοιας, στίγματος κτλ. Ακόμα και η συμμετοχή σε οριζόντια προγράμματα που παρέχονται δωρεάν από τους οργανισμούς προς τους εργαζομένους τους, όπως η 24/7 τηλεφωνική γραμμή συμβουλευτικής υποστήριξης, είναι πολύ χαμηλή διεθνώς. Εντούτοις, τα αποτελέσματα είναι εντελώς διαφορετικά όταν η στρατηγική ψυχικής υγείας σχεδιάζεται βασισμένη στις μοναδικές ανάγκες και τα χαρακτηριστικά του οργανισμού (π.χ. μέγεθος και δομή, κλάδος δραστηριότητας, ψυχοκοινωνικό περιβάλλον εργασίας) και του ανθρώπινου δυναμικού της (π.χ. επίπεδο ευεξίας, δημογραφικό προφίλ).

Για παράδειγμα, λαμβάνοντας υπόψη όλους αυτούς τους παράγοντες και θέτοντας εξ αρχής σαφείς στόχους και μετρήσιμους δείκτες για την παρακολούθηση της προόδου, ξεκινήσαμε πριν ακριβώς από ένα χρόνο ένα καινοτόμο πρόγραμμα που διαφέρει από τα συνήθως προσφερόμενα στην Ελλάδα, επειδή παρέχει προσωπική, εξατομικευμένη φροντίδα από σταθερό και έμπειρο ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή, με το ποσοστό συμμετοχής των εργαζομένων να φτάνει το 45%. Κρίθηκε ότι ένα οριζόντιο πρόγραμμα που βασίζεται στην παραδοσιακή τηλεφωνική γραμμή, την οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν οι εργαζόμενοι για να επικοινωνήσουν με κάποιον άγνωστο σε αυτούς επαγγελματία ψυχικής υγείας, θα είχε περιορισμένα αποτελέσματα, γιατί οι άνθρωποι χρειάζεται να γνωρίσουν κάποιον από κοντά για να τον εμπιστευθούν και να του μιλήσουν. Επίσης, η θεματολογία των συνεδριών, που μπορούν να γίνονται διαδικτυακά ή διά ζώσης ακόμα και εν ώρα εργασίας, δεν περιορίζεται σε εργασιακά θέματα, αλλά επεκτείνεται σε οτιδήποτε απασχολεί τους εργαζομένους, προσωπικό ή οικογενειακό. Για να επιτύχουν τέτοιου είδους προγράμματα σε εργασιακούς χώρους, πρέπει να τα υποστηρίξει ενεργά και σε βάθος χρόνου η διοίκηση και θα πρέπει να έχει ήδη εγκαθιδρυθεί ενδοεταιρικά κλίμα εμπιστοσύνης και σεβασμού. Όπως σε αντίστοιχα πρωτοποριακά προγράμματα προάσπισης ψυχικής υγείας που διηύθυνα στο εξωτερικό, έτσι και στο εν λόγω πρόγραμμα που εφαρμόζεται στην Ελλάδα δουλέψαμε προς αυτήν την κατεύθυνση και τα αποτελέσματα είναι ορατά: η εμπιστοσύνη έχει ήδη κερδηθεί, τα θέματα ψυχικής υγείας συζητιούνται ανοιχτά με σύγχρονη αντίληψη και χωρίς στίγμα.