Η προκυμαία-ορόσημο της Σμύρνης

19:45 3/12/2018 - Πηγή: Dimokratianews

Η προκυμαία-ορόσημο της Σμύρνης03.12.2018Ρεπορτάζ

Ενα βιβλίο για το Και, τη στενή λωρίδα γης με το εντυπωσιακό μήκος των περίπου 3.350 μέτρων, που απλώνεται από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Αϊδινίου έως το Κονάκι (∆ιοικητήριο), έρχεται να «φωτίσει» ακόμα περισσότερο την Ιστορία

Από τον
Σωτήρη Λέτσιο

Γλυκόπικρη η ανάμνηση της Σμύρνης και της πολυκύμαντης μέσα στους αιώνες Ιστορίας της. Αλλά και η ανάμνηση των Ελλήνων που εξοντώθηκαν, όσο και εκείνων που εγκατέλειψαν βίαια τον τόπο τους, συνεχίζει να βαραίνει και σήμερα τη σκέψη, χωρίς τίποτα να είναι ικανό να την

απαλύνει. Η εικόνα της πόλης, τα κομψά διακοσμημένα κτίρια και η γραφική πολύβουη προκυμαία επανέρχονται στην επικαιρότητα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Η προκυμαία της Σμύρνης» των Γιώργου Πουλημένου και Αχιλλέα Χατζηκωνσταντίνου.

Με το βιβλίο αυτό επιχειρείται η ανασύσταση της προκυμαίας του 1922, έτσι ώστε να φωτιστούν ακόμα περισσότερο η χαμένη «χρυσή» εποχή της Σμύρνης και όσα διαδραματίστηκαν τότε εκεί. Στο εν λόγω προσεγμένο δίτομο έργο, το Και, η περίφημη δηλαδή, μήκους τριών και πλέον χιλιομέτρων, προκυμαία της Σμύρνης, παρουσιάζεται ως ένα ενιαίο αρχιτεκτονικό, τοπογραφικό και ιστορικό σύνολο, χωρισμένο ωστόσο σε μεγάλες ενότητες που διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους. Λίγα μόλις χρόνια μετά την ολοκλήρωση των έργων της προκυμαίας, το βόρειο τμήμα της είχε καταληφθεί από μια ατέλειωτη σειρά σχεδόν πανομοιότυπων μεταξύ τους οικοδομών, που αποτέλεσαν τις κατοικίες μεσοαστικών και μεγαλοαστικών οικογενειών της Σμύρνης, αλλά και ορισμένες από αυτές τις έδρες προξενείων.
Η παράλληλη δε ύπαρξη και ελάχιστων χώρων αναψυχής ή καφενείων αποτελούσε την εξαίρεση που επιβεβαίωνε τον κανόνα.

Με την αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων πηγών κατέστη δυνατό, εκτός από την ψηφιακή αποτύπωσή τους, να εντοπιστούν τα ονόματα και να ανιχνευτεί η ιστορία πολλών από τους ενοίκους τους, τα γενεαλογικά δέντρα των οποίων είχαν ρίζες ακόμα και αιώνων. Από την Καταστροφή του 1922 το οικιστικό τμήμα της προκυμαίας κατάφερε σε μεγάλο βαθμό να διασωθεί, αποτελώντας έτσι σημείο αναφοράς και τεκμήριο συνέχειας της πόλης, για να χαθεί όμως και αυτό οριστικά τη μεταπολεμική περίοδο της ξέφρενης ανοικοδόμησης.

ΕΝΔΟΞΗ ΕΠΟΧΗ

Λίγο έως πολύ μέσα από τις φωτογραφίες και τα κινηματογραφικά επίκαιρα των αρχών του 20ού αιώνα έχουμε διαφυλάξει εικόνες μιας ένδοξης και ανθηρής για τον Ελληνισμό εποχής. Στα κινηματοθέατρα, στα καφεζυθοπωλεία με τις μεγάλες ανοιχτές τέντες, στα μεγάλα ξενοδοχεία, στις τράπεζες, στα γραφεία και στις επιβλητικές προσόψεις των κτιρίων είχαν αποτυπωθεί η οικονομική ανάπτυξη, η ευημερία και το αισθητικό γούστο του ελληνικού πληθυσμού. Βέβαια, η εικόνα και η διαρρύθμιση του λιμανιού, όπως και τα αρχιτεκτονικά γνωρίσματα των διάσπαρτων στην προκυμαία κτιρίων, αποτελούν μια πρώτης τάξεως αφορμή ώστε να διερευνηθεί και να κατανοηθεί πλήρως ο ρόλος του λιμανιού της Σμύρνης στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου της εποχής εκείνης.

Στο εισαγωγικό σημείωμα οι συγγραφείς του βιβλίου υπογραμμίζουν την απουσία μιας συνολικής και λεπτομερούς αποτύπωσης πτυχών της Ιστορίας της Σμύρνης κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο έως το 1922. Η αρχή της γνωριμίας και της συνεργασίας των συγγραφέων υπήρξε η συμμετοχή τους στις εργασίες του Α΄ Συμποσίου της πάλαι ποτέ κραταιάς κοινότητας των Λεβαντίνων, που διεξήχθη στη Σμύρνη τον Νοέμβριο του 2010. Οι δύο συγγραφείς σημειώνουν χαρακτηριστικά: «Δύο χρόνια αργότερα, το 2012, ξεκινούσε η παρούσα έρευνα, αφού προηγουμένως μεσολάβησαν αρκετές αποσπασματικές, πλην πολύτιμες “δοκιμαστικές τομές” της χαμένης πλέον τοπογραφίας της Σµύρνης, τα αποτελέσματα των οποίων μας έκαναν να πιστέψουμε ότι θα μπορούσαμε ενδεχομένως να τη φέρουµε εις πέρας με επιτυχία».

Και συνεχίζουν: «Ανατρέχοντας στην πρόσφατη Ιστορία της πόλης, μοιάζει να μην υπάρχει γεγονός που να μη σχετίζεται έµµεσα ή άμεσα µε την πολυφωτογραφηµένη προκυμαία της. Τα δύο σημαντικότερα ορόσημα, αν και τόσο αντίθετα σε συναισθηματική φόρτιση μεταξύ τους, ήταν αναμφισβήτητα η απόβαση του Ελληνικού Στρατού τον Μάιο του 1919 και η αποχώρησή του τον Σεπτέμβριο του 1922, που την ακολούθησαν η ανακατάληψη της Σμύρνης από τις κεµαλικές δυνάμεις και η δραματική Εξοδος του ντόπιου χριστιανικού στοιχείου. Το πανηγυρικό κλίμα στην πρώτη περίπτωση και ο χαμός ανυπολόγιστου αριθμού αμάχων, καθώς και ο επακόλουθος εμπρησμός της πόλης, που έκλεισε οριστικά έναν κύκλο της Ιστορίας της στη δεύτερη, ενέγραψαν ανεξίτηλα το Και στη συλλογική µνήµη Ελλήνων και Τούρκων ως σύμβολο της µοίρας της ίδιας της Σµύρνης».

Πολυετής έρευνα

Πώς όμως θα ήταν δυνατό να ψηλαφήσει κάποιος την προκυμαία, αναρωτιούνται στη συνέχεια του κειμένου τους οι συγγραφείς, όταν 96 χρόνια έπειτα από την καταστροφική πυρκαγιά του 1922 και την εκ των υστέρων αλµατώδη αστικοποίηση της τουρκικής Ιζµίρ τα ίχνη του παρελθόντος έχουν σχεδόν πλήρως εξαφανιστεί; «Η δηµοσίευση της πολυετούς έρευνάς μας για την προκυμαία της Σμύρνης έρχεται να προτείνει μια νέα ιστορική και συγχρόνως συναρπαστική, ελπίζουμε, αφήγηση για τη θρυλική βιτρίνα της πόλης, που ήταν παράλληλα και η καρδιά της. Ωστόσο πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αφήνει ακόμα αρκετά ερωτήματα αναπάντητα. Η προκυμαία της Σμύρνης έχει ακόμα πολλές ιστορίες να μας διηγηθεί» καταλήγουν οι Γιώργος Πουλημένος και Αχιλλέας Χατζηκωνσταντίνου.

ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ ΑΛΛΑΓΩΝ

Οι συγγραφείς του βιβλίου σημειώνουν: «Το αντικείμενο που επιλέχθηκε αφορά στο σημαντικότερο κατ' εμάς κομμάτι της Σμύρνης: την προκυμαία ή, αλλιώς, το Και, τη στενή λωρίδα γης με το εντυπωσιακό μήκος των 3.350 μέτρων περίπου, που απλώνεται από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Αϊδινίου έως το Κονάκι (∆ιοικητήριο). Το Και, ένα από τα σπουδαιότερα τεχνικά έργα της εποχής του στην καθ' ημάς Ανατολή, όχι μόνο μεταμόρφωσε την όψη της πόλης, αυτή που πρωτοέβλεπε ο ταξιδιώτης από τη Δύση, αλλά παράλληλα καθόρισε ως έναν βαθμό και την εξέλιξή της. Η επίδραση του Και ως καταλύτης των αλλαγών που συντελέστηκαν αποδείχτηκε τόσο ισχυρή, ώστε μέσα σε λιγότερο από μισό αιώνα να γίνει συνώνυμο του κοσμοπολιτισμού, της ευμάρειας και της προόδου των κατοίκων και, εν τέλει, ο καθρέφτης της ίδιας της Σμύρνης».

Από την Εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια